Piastowie – pierwsza historycznapolskadynastia panująca. Za jej protoplastę uchodzi legendarnyPiast, synChościska,rataj spodGniezna. Według legendy syn Piasta –Siemowit został pierwszym księciemPolan. Kolejnymi byliLestek iSiemomysł. Pierwszym władcą z dynastii Piastów, którego historyczność nie jest kwestionowana, byłMieszko I.
Piastowie zasiadali na polskim tronie przynajmniej od około 960 roku[a][potrzebny przypis] (choć faktycznie na arenie międzynarodowej jako dynastia zaistnieli po przyjęciu chrztu przezMieszka I w 966 roku)[potrzebny przypis] do 1370 roku (z przerwą na panowanieWacława II[b]), kiedy to zmarłKazimierz III Wielki. Boczne linie Piastów utrzymały się naMazowszu (do 1526 roku), naŚląsku zaś – linia senioralna (do 1675 roku).
Istnieją hipotezy, że nazwapiast (lubpiastun) była określeniem urzędu pełnionego, zapewne dziedzicznie, przez członkówrodu – urzędu, do którego obowiązków należało opiekowanie się (piastowanie) potomstwemksięcia czy też jego domem. Zwolennicy tej hipotezy wskazują na analogię frankońskichKarolingów, którzy odsunęli od władzyMerowingów, u których pełnili dziedzicznie urządmajordoma (piastuna); podobnie Piastowie w osobie Siemowita (syna, wnuka lub prawnuka Piasta), mieli odsunąć od władzy księciaPopiela, panującego plemieniuPolan.
PojęciePiastowie i wywodzenie całej dynastii polskiej od Piasta zawdzięczamy historiografom i genealogom na dworze legnicko-brzeskiej linii Piastów śląskich.
Pierwsi, legendarni przedstawiciele dynastii Piastów,Siemowit,Lestek iSiemomysł, władali plemieniemPolan. Za twórcę polskiej państwowości i pierwszego władcęPolski z dynastii Piastów uważa sięMieszka I. Ten władca też jako pierwszy z dynastii przyjął w 966 roku chrzest.Bolesław I Chrobry, syn i następca Mieszka I, był pierwszym władcą Polski, który dostąpił koronacji (1025). Prestiż dynastii na arenie międzynarodowej podniosło małżeństwoMieszka II Lamberta, syna i następcy Bolesława Chrobrego, zRychezą, po kądzieli wnuczką cesarzaOttona II[2][3].
Wprawdzie większość władców z dynastii Piastów pozostawiało kilku synów, jednak do trwałego podziału dynastii na kilka linii doszło dopiero w 1138 roku po śmierciBolesława III Krzywoustego. Jednocześnie wydana przez tego władcęustawa sukcesyjna zapoczątkowała w Polsceokres rozbicia dzielnicowego.
W literaturze genealogicznej do pierwszych Piastów zalicza się przedstawicieli dynastii do pokolenia dzieci Bolesława III Krzywoustego oraz (ze względów praktycznych) potomstwo jednego z jego synów –Bolesława IV Kędzierzawego.
Z kolei odMieszka Plątonogiego, drugiego syna Władysława II Wygnańca, wywodzi się linia raciborska. Podział tej linii na kolejne datuje się od pokolenia synówWładysława opolskiego. Tak więc wyodrębniły się linie:
Linia Piastów wielkopolskich wywodzi się odMieszka III Starego (zm. 1202), księcia wielkopolskiego. Spośród jego synów jedynieOdon doczekał się męskiego potomstwa. W linii męskiej Piastowie wielkopolscy wygaśli naPrzemyśle II, zamordowanym w 1296 roku, zaś w linii żeńskiej na jego siostrze stryjecznej,Jadwidze (zm. 1339).
Linia Piastów małopolskich wywodzi się odKazimierza II Sprawiedliwego (1138–1194), księcia krakowskiego, a później także mazowieckiego. Spośród jego synów dwóch doczekało się potomstwa –Leszek Biały (kontynuator linii małopolskiej) iKonrad I mazowiecki (założyciel linii mazowieckiej). W linii męskiej Piastowie małopolscy wygaśli naBolesławie Wstydliwym, zmarłym w 1279 roku. Ostatnią Piastówną małopolską byłaSalomea (późniejsza błogosławiona), zmarła w 1268 roku.
Młodsza linia Piastów mazowieckich wywodzi się odKonrada (zm. 1247), księcia mazowieckiego, synaKazimierza II Sprawiedliwego. Spośród jego synów męskiego potomstwa doczekali sięKazimierz I kujawski (założyciel linii Piastów kujawskich) orazSiemowit I, który kontynuował linię mazowiecką.
Linia Piastów kujawskich wywodzi się odKazimierza I (zm. 1267), księcia kujawskiego. Z tej linii Piastów dzielnicę krakowską opanował najpierwLeszek Czarny w 1279 roku po śmierciBolesława Wstydliwego, a później po śmierciWacława III jego przyrodni bratWładysław I Łokietek w 1306 roku, który w 1320 roku został koronowany na królaPolski. Po śmierci Łokietka w 1333 roku kolejnym królem Polskim został jego synKazimierz III Wielki. Ten jednak zmarł w 1370 roku, nie pozostawiając legalnego męskiego potomka, a polską koronę odziedziczył jego siostrzeniecLudwik, król Węgier z dynastii Andegawenów (boczna liniaKapetyngów).
Linia Piastów kujawskich wymarła w linii męskiej naWładysławie Białym w 1388 roku.
Za ostatniego męskiego przedstawiciela dynastii Piastów uchodziJerzy Wilhelm,książę brzesko-legnicki zmarły 21 listopada 1675 wBrzegu. Ostatnią Piastówną byłaKarolina (zm. 1707), księżniczka legnicka.
WMonumentum Piasteum,legnickiejnekropolii (ukończonej w 1679 i znajdującej się przy kościele św. Jana) ostatnich książąt piastowskich znajduje siępanteon całej tej dynastii. Wewnętrzna kompozycja skupia się wokół centralnej kopuły jej kompozycji malarskiej, wokół której rozmieszczono sceny z najstarszych dziejów Polski i Śląska. Dopełnieniem całości jestłaciński napis, przepełniony dynastyczną dumą historyczną, który brzmi:
Bogu, Opiekunowi szczątków i pobożnym cieniom Domu Piastowskiego ten pomnik poświęcono, który wziął początek z Piasta w roku 775 ery Chrystusowej, dał Sarmacji 24 królów i licznych panujących Śląskowi 123 książąt, kościołowi 6 arcybiskupów i biskupów, Północy religię, naukę, urządzenia państwowe, świątynie, szkoły, miasta, zamki i mury obronne, dzięki władcom pobożnym, szlachetnym, świętym, dzielnym i łaskawym. Germanię ocalił od nawały tatarskiej, który na Chrystianie najlepszym i jego synu Jerzym Wilhelmie ostatnim, lecz w zasługach najpierwszym dnia 21 listopada 1675 roku przy wielkim żalu Ojczyzny, Europy i cesarza równo po dziewięciu stuleciach skończył się i zasłużył, aby Ludwika, księżna anhalcka, ostatnia matka Piastów pomnik ten zbudowała przodkom i pradziadom, jako też potomnym, małżonkowi, synowi, sobie i pozostałej córce Karolinie księżnej holsztyńskiej roku Chrystusowego 1679, płacząc nad urnami tych, z których każdy mając cnotę za herolda, a świat Północy za pomnik niczego by nie potrzebował, gdyby wcześniej od głazów nie milkło zapomnienie i niewdzięczność śmiertelnych.
Wewnętrzne przesłanie artystyczneMonumentum Piasteum odzwierciedlają słowa polskiego historyka sztukiMichała Rożka:
Legnickie mauzoleum, któremu już w roku 1679 przydano pompatyczne mianoMonumentum Piasteum, jest nie tylko nekropolią ostatnich Piastów z linii brzesko-legnickiej, lecz przede wszystkim pomnikiem dynastycznym całej piastowskiej familii. Wystrój artystyczny został bez reszty podporządkowany tej idei. Zatem stanowi on panteon rodziny Piastów, będąc także znakomitym przykładem nieustannych związków Śląska z macierzą[8].
Orzeł piastowski –herbdynastyczny kilku linii Piastów. Początkowo funkcjonował jako herb śląskiej linii Piastów. Po raz pierwszy jakogodło książęce pojawia się na pieczęci konnejKazimierza opolsko-raciborskiego w 1222[9]. Później stopniowo był przejmowany jako herb przez kolejne linie Piastowskie, najpóźniej pojawił się na pieczęciach książąt mazowieckich, bo dopiero po 1271[9] W XIII w.Przemysł II przyjmuje srebrnego orła ukoronowanego jako godło swego państwa, funkcjonuje on od tamtej pory obok herbów osobistych królów[9].
↑Przypuszczalna data objęcia rządów przez Mieszka I, uchodzącego za faktycznego twórcę polskiej państwowości.
↑Wacław II najpierw w 1291 roku został księciem krakowskim (a zatem przypadła mu ówczesna dzielnica senioralna). Jednak w 1295 roku na króla Polski koronował sięPrzemysł II, książę wielkopolski. Po śmierci Przemysła II (1296) Wacław II koronował się na króla Polski w 1300 roku. Wacław II zmarł w 1305 roku. Jego syn i następcaWacław III przybrał tytuł króla Polski, ale został zamordowany w 1306 roku.
↑Dane te mogą różnić się o kilka osób w zależności od opracowania. Tutaj na podstawie ustaleń Kazimierza Jasińskiego i Oswalda Balzera.
↑W przypadku 20 kobiet i 16 mężczyzn imiona nie są znane.
↑W 21 przypadkach nie znamy pochodzenia małżonka, lub małżonki
↑Małżeństw jest w rzeczywistości mniej, gdyż Piastowie, żenili się też między sobą.
↑W związku z częstymi przypadkami, iż nie znamy dokładnych dat urodzin, czy nawet śmierci Piastów i Piastówien, lata życia są bardzo często orientacyjne. W opracowaniach historycznych można spotkać się w przypadku niektórych członków rodu z innymi propozycjami.
↑Było piętnaście królowych, jeżeli nieznana z imienia córka Mieszka II Lamberta dożyła koronacji swojego mężaBeli I w 1061 r. na króla Węgier.
↑Kryterium znalezienia się na powyższych listach był fakt wspomnienia o nienaturalnym zgonie przez jakiekolwiek źródło z epoki. Obecnie historycy często odrzucają te przekazy.
↑Według części historyków do potomstwa naturalnego należy również zaliczyć najstarszego syna Władysława Hermana i nieznanej kobiety –Zbigniewa.
↑Wyjątkiem jest tu potomstwo Bolesława IV Kędzierzawego; jednak jego obydwaj synowie zmarli bezpotomnie, dlatego w opracowaniach genealogicznych omawia się ich łącznie z pierwszymi Piastami; por. O. Balzer,Genealogia Piastów, Kraków 1895; K. Jasiński,Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław – Warszawa 1992.
↑Piastowie, [w:]Encyklopedia szkolna WSiP. Historia, red. A. Friszke, E.C. Król, wyd. 4 zm. i rozsz., Warszawa 2004, s. 621-622.
↑G. Kucharczyk,Polska. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 2022, s. 19-34.
↑Drzewo genealogiczne Piastów i Andegawenów, [w:]Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, wyd. 8, Warszawa 1998.
↑H. Samsonowicz,Historia Polski do roku 1795, wyd. 5 popr., Warszawa 1990, s. 315-318.
↑M.in. J.E. Morby,Dynastie świata, Kraków 1995, s. 262;Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 659. Bolesław panował w księstwie krakowskim od kwietnia do lipca 1241 r. (10 lipca 1241 r. jako panował¹ wystawia dokument Konrad mazowiecki). Zob. A. Jureczko,Henryk III Biały książę wrocławski (1247–1266), Kraków 2007, s. 17; St. Szczur,Historia Polski: Średniowiecze, Kraków 2002, s. 296; B. Zientara,Bolesław Łysy (Rogatka), [w:]Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1987, s. 173.
↑Michał Rożek,Nekropolie królów i książąt polskich, Warszawa 1988, s. 23.
Dynastie pogrupowane są pod względem rodzimego kraju, w ramach nich alfabetycznie; w nawiasach boczne linie będące samodzielnymi dynastiami.
Dynastie pogrupowano według kraju pochodzenia, jeśli dynastia rządziła w wielu krajach znajduje się jedynie w spisie rodów swojego oryginalnego kraju panowania.
_(cropped).jpg)
_COA.svg)
