Petroglify na Newspaper Rock State Historic Monument, południowy Utah, USA
Petroglify – wyryte w skale rysunki, na ogółprehistoryczne dzieła ludzi z eryneolitycznej. Są one ważną formą przedliterackichsymboli, używanych od około 10. tysiąclecia p.n.e. do czasów współczesnych, mających różnorodne formy zależnie od czasu i miejsca powstania. Słowopetroglif pochodzi zgreki, w którejπέτρος (petros) oznaczaskała, aγλύφειν (glyphein) towyryć (ich złożenie zostało zaadaptowane pierwotnie wjęzyku francuskim, jakopétroglyphe).
Petroglifu nie należy mylić zpiktogramem, który jest jedynie namalowany na skale (a nie: wyryty), chociaż obydwa można zaliczyć do szerszej kategorii sztuki naskalnej.Petroformy, lub wzory i kształty znajdujące się na wielu dużych skałach i skupiskach głazów to również całkiem co innego.
Kompozycja obrazów petroglificznych ze Skandynawii (Häljesta, Västmanland w Szwecji). Nordycka epoka brązu. Wyryte linie pomalowano, by były lepiej widoczne.Znalezisko z ustronia skalnegoBhimbetka,Indie
Najstarsze petroglify pochodzą z okresuneolitu i późnegogórnego paleolitu, mają 10–12 tys. lat. Około 7–9 tysięcy lat temu pojawiły się inne systemy zapisu symboli, takie jakpiktogramy iideogramy. Jednakże petroglify nadal były powszechnie używane, a niektóre mniej zaawansowanespołeczeństwa używały ich znacznie później, nawet już po nawiązaniu kontaktu zcywilizacją europejską, aż po XX w.
Symbolika petroglifów miała zapewne głębokie znaczeniekulturowe ireligijne dla tworzących je społeczeństw, w wielu przypadkach znaczenie to znane jest ich współczesnym następcom. Wiele petroglifów miało w zamyśle ich twórców przedstawiać nie całkiem jeszcze zrozumiałe aspekty języka symboli lubrytuałów religijnych. Późniejsze płaskorzeźby z nordyckiejepoki brązu znalezione w Skandynawii wydają się wyznaczać granice terytorialne międzyplemionami, niezależnie od ich znaczenia religijnego. Występują też różnice, odpowiadające lokalnym czy regionalnym dialektom, właściwym dla ludzi o wspólnym pochodzeniu bądź miejscu zamieszkania.Inskrypcjesyberyjskie wyglądają niemal jak wczesne formypisma runicznego, jednakże naukowcy nie dopatrzyli się tu powiązań. Ich symbolika nie jest jeszcze dobrze zbadana.
Niektórzy badacze zauważają podobieństwa między stylami petroglifów występujących na różnychkontynentach, podczas gdy oczekiwano raczej czerpaniainspiracji z otoczenia, co jest trudne do pogodzenia z podobieństwem stylów. To może być czymś więcej niż przypadkiem, i sugerować istnienie pewnych społeczności, któremigrowały daleko poza miejsce pierwotnego pochodzenia, bądź też inne wspólne pochodzenie motywów petroglificznych. W1853 rokuGeorge Tate w korespondencji z Johnem Collingwoodem Bruce'em zgodził się z nim, iż "inskrypcje te mają wspólne pochodzenie, i posiadają znaczenie symboliczne, reprezentując pewne popularne motywy". Tworząc katalogszkockich form "sztuki naskalnej", Roland Morris wyliczył 104 różne teorie ich interpretacji.
Inne, bardziej kontrowersyjne wyjaśnienia bazują głównie na studiachpsychologicznychJunga oraz wyobrażeniachMircea Eliade. Zgodnie z tymi teoriami, możliwe są podobieństwa między petroglifami (i innymiatawistycznymi czyarchetypowymi symbolami) pochodzącymi z różnych kontynentów jako rezultat uwarunkowanejgenetycznie struktury ludzkiegomózgu.
Petroglif z Hemet, Kalifornia
Jeszcze inne wyjaśnienie głosi, iż petroglify były dziełamiszamanów wykonywanymi wzmienionych stanach świadomości, przypuszczalnie po zażyciu naturalnych środkówpsychotropowych czyhalucynogennych pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Wiele wzorówgeometrycznych (znanych jako "stałe formy") występujących w petroglifach i malunkach naskalnych pojawia się też podczas "zawirowań świadomości" w ludzkim mózgu spowodowanych zażyciemnarkotyków, przy migrenie i innych zaburzeniach jako halucynacje.
Sugerowano występowanie powiązania międzyszamanizmem a sztuką naskalną u Buszmenów zpustyniKalahari, co było badane przez Rock Art Research Institute (RARI) z Uniwersytetu Witwatersrand. Chociaż obecnie w sztuce plemienia San dominujemalarstwo, przypuszcza się, iż we wcześniejszych okresach mogli oni wykonywać i inne formy sztuki naskalnej, w tym także petroglify. Cytat ze strony internetowej Uniwersytetu Witwatersrand:
Na podstawie wiedzy o wierzeniach plemienia San, badacze wykazali iż sztuka jest fundamentalną częścią życia religijnego autorów malunków z tego plemienia. Sztuka przenosi elementy świata Sanów na naskalny malunek: inny świat zamieszkany przez byty duchowe, do którego wędrują przybierający zwierzęce formy tancerze, i z którego ludzie będąc w stanie ekstazy mogą czerpać moc i przenosić ją do naszego świata by uzdrawiać, sprowadzać deszcze, i ustanawiać własne zasady.
Wnioski te nie znalazły jednak potwierdzenia w badaniach innych ośrodków naukowych czy uniwersyteckich.
Kontrowersje wokół petroglifów z Wirginii Zachodniej
Wokół petroglifów zWirginii Zachodniej wart odnotowania spór rozgorzał w latach 80. XX w.Barry Fell, emerytowanyprofesor biologii morskiej zUniwersytetu Harvarda opublikował w roku1983 artykuł, w którym opisał w jaki sposób on zinterpretował petroglify z kilku miejsc na południu Zachodniej Wirginii jako zapisanestaroceltyckim pismemogam pochodzeniairlandzkiego, używanym w VI-VIII wieku n.e., które rzekomo wyjaśniały szczegółowo kwestię narodzinJezusa Chrystusa.
W rzeczywistości metoda Fella polegała na arbitralnym grupowaniu znaków, i odgórnym przyjęciu ich interpretacji jako zapisanych pismem ogam jako jedynej możliwej. Dodawał też samogłoski i pionowe linie podziału tam, gdzie uważał je za potrzebne. To pozwalało mu decydować, którą z trzech możliwych interpretacji każdego rytu przyjąć. Praca Fella została zdemaskowana przezjęzykoznawców iarcheologów z kilku krajów, którzy stwierdzili żeFell jest zbyt głupi i leniwy, by czytać jego pracę, to zwykły ignorant.
Petroglif z Wedding Rocks
Nawet ci, którzy zgadzali się z interpretacją petroglifów dokonaną przez Fella, jako zapisanych pismem ogamicznym, kwestionowali jego przekład.Edo Nyland sądzi, że "inskrypcje" znad Horse Creek są zapisane wjęzyku baskijskim i tłumaczy je całkiem odmiennie, jako opis polowania nabizony. Dla porównania, ten sam fragment inskrypcji w tłumaczeniu Fella brzmi:Szczęśliwą porą jest Boże Narodzenie, czasem radości i dobroci dla wszystkich ludzi, Nyland zaś przełożył go jako:Stado osiągało wielkie rozmiary (w razie potrzeby), gdyż wiele tych co wpadły do wąwozu opierało się, oczywiście łamiąc przy tym nogi. Bracia, przybądźcie i pomóżcie rzeźnikom je wykończyć.
Każda interpretacja jest tak odmienna, że wszystkie powinny być traktowane z ogromną ostrożnością. Niestety, interpretacja Fella spowodowała rozpowszechnienie się teorii o zapisie ogamicznym wielu rytów i malowideł naskalnych z różnych miejsc w całej Ameryce.
Beckensall, Stan and Laurie, Tim,Prehistoric Rock Art of County Durham, Swaledale and Wensleydale, County Durham Books, 1998ISBN 1-897585-45-4
Beckensall, Stan,Prehistoric Rock Art in Northumberland, Tempus Publishing, 2001 ISBN 0-7524-1945-5
Ronald Morris,The Prehistoric Rock Art of Galloway and The Isle of Man (ISBN 0717309758, Blandford Press 1979)
W języku polskim:
Andrzej Rozwadowski "Indoirańczycy - sztuka i mitologia. Petroglify Azji Środkowej". Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.ISBN 83-232-1178-7
↑Kompleksy petroglificzne mongolskiego Ałtaju (UNESCO, https://whc.unesco.org/en/list/1382/) i kompleksy petroglificzne w Gobi (Gonzalo de Salazar Serantes, "Discovery of Prehistoric Ruins in Gobi Desert",Adoranten1998, Tanum: Scandinavian Society for Prehistoric Art, 1998, pp 66-69.
