Pelagianizm – we wczesnymchrześcijaństwie od początku V w. pogląd teologiczny, którego pierwszym propagatorem byłPelagiusz (IV i V w.). Rozwijał się głównie wItalii iPółnocnej Afryce. W wynikukontrowersji wewnątrzkościelnej, uznany przezsynody katolickie ipapieży, a następnieSobór efeski (431) za niezgodny zdoktryną chrześcijańską, czyliherezję[1].
Przekonanieo sile i jakości ludzkiej natury[2] było podstawową zasadą nauki Pelagiusza[3]. Teolog ten wierzył, że natura ludzka, jako stworzona przez Boga, jest zdolna przezwyciężyć grzech i osiągnąć świętość.Grzech pierworodny popełniony przezAdama był jedynie „złym przykładem”, jego skutki nie przeszły na potomstwo pierwszych rodziców w postaci zepsutej natury. Podobnie widział pelagianizm rolęJezusa Chrystusa – jako „dającego dobry przykład”. Człowiek, przez naśladownictwo Chrystusa, może się sam wyzwolić z grzechu, dzięki temu, że z natury został stworzony jako mający wolną wolę (liberum arbitrium). Pelagianie rozumieli łaskę Bożą jako światło pomocne człowiekowi w jego pracy moralnej dla dokonywania dobrych wyborów i dostrzegania właściwych wzorców postępowania.Wolnej woli przeszkadzają zły wpływ otoczenia i skutki własnych grzechów człowieka. Pelagiusz bronił bardzo samodzielności ludzkiej woli, nie była ona według niego niczym zdeterminowana, także przez Boga[4].
Piet Schoonenberg SJ, czerpiąc z dwóch dzieł Augustyna z Hippony,Dzieje procesu Pelagiusza XI, 23 (PL 44,333) orazO łasce Chrystusa i grzechu pierworodnym ks. 2, XI 12 (PL 44,390) przedstawił następującą listę głównych tez pelagianizmu:
Pelagianizm jako system został rozwinięty przez uczniów Pelagiusza:Celestiusza (IV wiek/V w.) iJuliana z Eclanum (ok. 386–454).
Po kilku latach burzliwego rozeznawania i dialogu biskupów afrykańskich m.in. także z Rzymem, oraz przesłuchań Pelagiusza i Celestiusza na synodach, tezy uznane przezbiskupów za niezgodne ztradycyjnym nauczaniem chrześcijańskim zostały streszczone w 8 kanonach i potępione przez XVI(XV) Synod w Kartaginie w 418 r.[6] Akta synodu zostały podpisane przez papieżaZozyma I, który też rozesłał w tej sprawieencyklikę zwanąEpistula Tractoria do wszystkich patriarchów Wschodu[7].
Pelagianizm został uznany zaherezję naSoborze w Efezie w431 r. (choć nie był to główny przedmiot obrad)[8]. Potępienie tez pelagiańskich zostało powtórzone na synodzie wOrange (Concilium Arausicanum(łac.)) w 529 r., pod przewodnictwemśw. Cezarego z Arles[9], a następnie przezSobór Trydencki w 1546 r. w dekrecieO Grzechu Pierworodnym w kontekście odrzucenia naukMarcina Lutra[10].
Zdecydowanym przeciwnikiem pelagianizmu byłśw. Augustyn z Hippony (354–430),Hieronim ze Strydonu orazMariusz Merkator.
Niektórzy teolodzy współcześni formułują tezę o stronniczym, zbyt negatywnym potraktowaniu doktryny samego Pelagiusza, twierdząc, że była mniej błędna niż sam pelagianizm, i apelują o reinterpretację dzięki wykorzystaniu jego ocalałych dzieł[11].
Poddając takiej reinterpretacji, E. Florkowski korzystając z krytycznego wydania A. Soutera PelagiuszowegoKomentarza do trzynastu listów św. Pawła, przychylił się do opinii J. Ernsta, a także wielu znacznie starszych autorów, zwłaszcza ze szkołytomistycznej wSalamance, którzy uznawali, że Pelagiusz dopuszczał pojęcie swoiście rozumianej łaski działającej wewnątrz człowieka[12].
Badając ponownie także nauczanie Pelagiusza na temat grzechu pierworodnego, K. Obrycki potwierdził błędność, w kontekście katolickim, jego doktryny. Autor ten wykazał, że chociaż Pelagiusz uważał Adama za pierwszego sprawcę grzechu, jednak jako zwolennik kreacjonizmu był zdecydowanym przeciwnikiem traducjanizmu, odrzucał prawdę o dziedziczeniu grzechu wraz z naturą Adama (massa Adae) przez potomków. Adam moralnie źle wpłynął na rodzaj ludzki, ale jedynie poprzez to, że dałprzykład grzeszenia (exemplum delicti), stając się, w konsekwencji,wzorem grzechu (forma delicti)[13].
 | Zobacz hasłopelagianizm w Wikisłowniku |
Pelagianism(ang.),Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].| przedmiot | |
|---|---|
| doktryny | |
| spory | |
| twórcydoktryn |
