Pedagogika – w znaczeniu potocznym, świadoma i celowa działalność wychowawcza[1]; w znaczeniu instytucjonalnym – zespółnauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych[2]. Pedagogika jako nauka o edukacji (wychowaniu i kształceniu), należy do nauk społecznych i zajmuje się rozwojem i zmianami mechanizmów wychowania oraz kształcenia na przestrzeni całego życia człowieka.
Pedagogika i jej staropolska nazwa pochodzi od słowagreckiego (paidagogos – dosł. „prowadzący dziecko”). Natomiast wpływ zachodniej filozofii ukształtował pojęcie rzymskie (łac.ars educandi) jako „sztuka wychowania”.
Początków pedagogiki można doszukiwać się w nauczaniu starożytnych filozofów, takich jakKonfucjusz czyPlaton.
Za sprawąJ.A. Komeńskiego od XVII wieku, stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie nawiązywały do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki tj.: „dobrego wychowania” –etykiety, wychowania spartańskiego, rycerskiego czy kawaleryjskiego, w zależności od okresu historycznego[3].
W odrodzonejPolsce po roku 1918, początkowo termin ten obejmował opiekę i wychowanie, następnie nauczanie, a dalej wykształceniedzieci oraz młodzieży[4]. Współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie, jak i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska[5].
Pedagogika jest nauką społeczną o profilu humanistycznym, obejmuje ona teorię i praktykę działalności opiekuńczo-wychowawczej dzieci i młodzieży oraz działalność edukacyjną ludzi dorosłych w różnym wieku edukacyjnym.Praktyczne postępowanie wychowawcze, nazywane jestpedagogią (gr.paidagogia).
Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Na jej gruncie formułuje się istotę, cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesów wychowawczych.
Do głównych ośrodków takiego wychowania i kształcenia zalicza się głównie rodzinę oraz grupę rówieśniczą i instytucjonalne jak przedszkole, szkołę elementarną i gimnazjum, kształcenie akademickie. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje:samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.
Przedstawicielem pedagogiki jako nauki jestpedagog (kod zawodu 244104) o odpowiedniej specjalności pedagogicznej po ukończonych studiach według standardów kształcenia dla kierunku: pedagogika[6].
Zadaniem pedagogiki jako nauki empirycznej jest wyposażenie pedagogów, którzy organizują procesy edukacyjne (proces wychowania i kształcenia) w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów edukacyjnych[7]. Towarzyszą temu celowi następujące zadania:
- gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;
- analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;
- dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.
Przedmiotem badań empirycznych pedagogiki jest wszechstronny rozwójczłowieka w ciągu całego jego życia. Do metod badań, którymi posługuje się pedagogika, zalicza się m.in.: metoda eksperymentu, metoda badań terenowych, metody hermeneutyczne, metody porównawcze i metody historyczne[8].
- diagnostyczna – zbieranie obiektywnych informacji o rzeczywistości;
- prognostyczna – określenie na podstawie zgromadzonej wiedzy prawidłowości odnoszących się do przyszłych zmian i przyszłego rozwoju rzeczywistości;
- instrumentalno-techniczna – opracowanie procedur, które mają umożliwić realizację założonych celów[9].
- wychowanie,kształcenie;
- edukacja –podejście systemowe;
- nauczanie,nauczyciel;
- opieka,opiekun;
- świadomość,osobowość;
- środowisko,kultura – społeczna;
- tradycja narodowa i regionalna,etyka,muzyka;
- sen,praca,czas wolny – wypoczynek;
- pedagog –rodzic,wychowawca;
- socjalizacja,resocjalizacja,osoba niedostosowana społecznie.
Lista instytucji pozarządowych wspierających zawód pedagoga:
Pedagogika specjalizuje się w bardzo wielu aspektach życia jednostki ludzkiej, związanych nie tylko z wychowaniem czy nauczaniem. Prowadzi również działania mające na celu polepszenie lub zahamowanie cech patologii społecznej, w tym psychopatii i socjopatii poprzez organizowanie działań profilaktycznych (psychoprofilaktyka).
- ↑pedagogika, [w:]Słowniki PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-10-13] .
- ↑Petrozolin – Skowrońska B.(red.), Pedagogika, w: Nowa encyklopedia powszechna, tom IV, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 812.
- ↑Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej. T. 1 : Od wychowania pierwotnego do końca XVIII stulecia / wybór i oprac. Stefan Wołoszyn. – Wyd. 2 zm. Kielce: Dom Wydawniczy Strzelec, 1995 – s. 242,ISBN 83-903528-5-0.
- ↑Ochorowicz J., (1917), Psychologia, pedagogika, etyka. Przyczynki do usiłowań naszego odrodzenia narodowego.
- ↑Kunowski S., (2004), Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa, s. 34.
- ↑Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Pedagogika. [dostęp 2024-07-13].
- ↑Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa: Wyd. Akademickie „Żak”, Wyd. 2 popr. i rozszerzone. 1998- s. 138,ISBN 83-86770-00-7.
- ↑Łobocki M., (2001), Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 217–250.
- ↑Pomykało W. (red), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997, Wydawnictwo Fundacja INNOWACJA, s. 101,ISBN 83-86169-03-6.
- ↑Towarzystwo Psychopedagogiczne.
- ↑Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
- ↑Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Klanza. ngo.pl. [dostęp 2023-09-30].
- ↑Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Śpiewu.
- ↑Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Teatru.
- ↑Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 130.ISBN 83-88149-41-5.
- Wroczyński R., (1963), Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
- Okoń W., (2004), „Nowy Słownik Pedagogiczny” Wyd. Akademickie „ŻAK”, Warszawa.
- Kwiecińska Z., Śliwerski B.,(2005), Pedagogika – podręcznik akademicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
- Turos L., (1995), Pedagogika ogólna i subdyscypliny, Wyd. Akademickie „ŻAK”, Warszawa.
- Wołoszyn S., (1998), Nauki o wychowaniu w Polsce, Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce.
- Wroczyński R., (1974), Pedagogika Społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
- Konarzewski K., (1982), Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
