Paul Ehrlich urodził się wżydowskiej rodzinie jako drugie dziecko. Jego ojciec, Ismar Ehrlich, był żonaty z Rosą z domu Weigert[1], był producentemnapojów alkoholowych i agentemloteryjnym w Strzelinie naDolnym Śląsku. Jego dziadek, Heymann Ehrlich, był zamożnymgorzelnikiem idzierżawcą. Ismar Ehrlich stał na czelegminy żydowskiej[2]. Paul Ehrlich nie przeszedł naprotestantyzm – do czego wielu jego żydowskich przyjaciół czuło się zmuszonych ze względów zawodowych – jednak niezbyt przejmował się żydowskimi zwyczajami i przepisami. Kuzynem Ehrlicha ze strony matki był patolog zWrocławiaCarl Weigert[3], który pokazał mu techniki barwienia komórek za pomocą substancji chemicznych, co pozwalało prowadzić obserwacje mikroskopowe[4].
Po ukończeniu studiów pracował jako asystent i starszy lekarz pod kierunkiemFriedricha Theodora von Frerichsa(inne języki) – twórcy eksperymentalnej medycyny klinicznej – w szpitaluCharité wBerlinie. W tym czasie skupiał się nahistologii,hematologii i chemii barwników. W 1882 otrzymał tytułprofesora. Kontynuując badania nad barwieniem tkanek, wyodrębnił komórki zasadochłonne, kwasochłonne i obojętnochłonne. Jego badania nad składnikamikrwi stały się podstawą hematologii[1]. Rozwinął także technikę wykrywaniaprątków gruźlicy, odkrytych w tym czasie przezRoberta Kocha[4]. Sposób postępowania zaproponowany przez Ehrlicha, a następnie zmodyfikowany przezFranza Ziehla(inne języki) (1859–1926) iFriedricha Neelsena(inne języki) (1854–1898) jest używany także obecnie jakometoda Ziehla-Neelsena[1]. Pracując nad zastosowaniem barwników, Ehrlich odkrył działaniebłękitu metylenowego w leczeniu chorób nerwowych. Badał też reakcje chemiczne zachodzące w moczu osób chorych nadur brzuszny, testując leki eliminujące lub zmniejszające chorobę[4].
14 sierpnia 1883 wsynagodze w Prudniku ożenił się z Hedwig Pinkus[6]. Ojciec Hedwig,Josef Pinkus, który odziedziczył po teściuSamuelu Fränklu zakład włókienniczy wPrudniku (późniejszy„Frotex”), sfinansował Ehrlichowi urządzenie nowoczesnego laboratorium. Bratem Hedwig byłMax Pinkus, prudnicki przedsiębiorca,bibliofil i mecenas sztuki. Ehrlich zamieszkał w Prudniku, wwilli rodziny Fränkel przy obecnejul. Kościuszki[7]. Swoją żonę traktował jako równorzędną partnerkę. Później opowiadał się także za podwyżką płac dla pracownic w swoim instytucie, ponieważ uważał, że płaci im się za mało w porównaniu z pracującymi tam mężczyznami. W 1884 roku małżeństwu urodziła się córka Stefanie, a w 1886 druga córka Marianne.Posag z małżeństwa uwolnił Ehrlicha od kłopotów finansowych, dzięki czemu mógł on również pokonać okres bezrobocia. Znajomi Ehrlicha opisywali go jako skromnego w życiu osobistym, a jego jedyną słabością byłycygara.
W roku 1885 opublikował pracęDas Sauerstoff-Bedürfniss des Organismus, w której sformułował tezę, że zużycie tlenu jest zależne od rodzaju tkanki oraz że jest to miernik intensywności procesów życiowych komórek[4]. W 1887 roku został zatrudniony jakoPrivatdozent na Wydziale MedycynyUniwersytetu w Berlinie[1]. Ehrlich popadł w kryzys zawodowy, ponieważ nie dogadywał się z następcą Frerichsa,Carlem Gerhardtem, a także zachorował nagruźlicę, którą wyleczył wEgipcie. W 1889 stracił pracę i założył prywatną praktykę oraz małe laboratorium w Berlinie. W 1890 został mianowany adiunktem na Uniwersytecie Fryderyka-Wilhelma. W 1891 rokuRobert Koch sprowadził go do swojegoInstytutu Chorób Zakaźnych(inne języki), gdzie skoncentrował się na tematyce badawczej dotyczącejodporności. Opracował m.in. tzw. teorię łańcuchów bocznych, opisującą sposób, w jaki powstająprzeciwciała i jak reagują one z innymi substancjami[4]. Na potrzeby nowego obszaru pracy w 1896 wSteglitz koło Berlina utworzonoInstytut Badań i Testów Serum, którego dyrektorem został Ehrlich. W tym samym roku Ehrlich został również powołany do „Tajnej Rady Lekarskiej”.
W 1899 jego instytut został przeniesiony doFrankfurtu nad Menem i przemianowany na (Królewski) Instytut Terapii Doświadczalnej.Max Neisser(inne języki) stał się tam ważnym pracownikiem. W 1904 roku Ehrlich otrzymał pełną honorową profesurę wGetyndze. W tym samym roku został wybrany doNarodowej Akademii Nauk Stanów Zjednoczonych. W 1906 darowizna odFranziski Speyer(inne języki) umożliwiła budowę we Frankfurcie budynku instytutu badawczegoGeorg-Speyer-Haus(inne języki), którego dyrektorem został Ehrlich. W 1907 roku otrzymał rzadko przyznawany tytułGeheimer Obermedizinalrat i nawiązał współpracę z Farbwerke Hoechst, w ramach której ustalono w umowie, że wszystkie odkrycia dokonane przez państwowy instytut zostaną przekazane firmie Farbwerke, która przekaże 30% wszystkich zysków z tego tytułu naukowcom instytutu[8][9]. W 1908 roku jego pracaimmunologiczna została uhonorowanaNagrodą Nobla. WGeorg-Speyer-Haus opracował wraz zjapońskim bakteriologiemSahachirō Hata w 1909 roku lek „(Ehrlich-Hata) 606” (oficjalnie nazywany „Salwarsan” od listopada 1910 roku[10]) przeciwko kiłom, a tym samym pierwszy lek chemioterapeutyczny. W 1910 roku Ehrlich został zagranicznym członkiemKrólewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk[11]. W tym samym roku został również członkiem zewnętrznymRoyal Society[12]. Od 1905 był członkiem honorowym Royal Society of Edinburgh[13].
Od 1911 roku aż do śmierci Ehrlich był członkiem senatu nowo utworzonegoTowarzystwa Cesarza Wilhelma. W 1911 został odznaczonyLiebig-Denkmünze przez Stowarzyszenie Niemieckich Chemików. Ehrlich, dla którego wykłady zawsze były uciążliwe, został mianowany profesorem zwyczajnym farmakologii na nowo powstałymUniwersytecie we Frankfurcie w 1914 roku. Udało mu się jednak zapobiec włączeniuGeorg-Speyer-Haus do uniwersytetu.
Z wyjątkiem Instytutu Pasteura, Ehrlich zawsze dobrze współpracował z zagranicznymi kolegami. Wśród zagranicznych wizytujących uczonych, którzy z nim współpracowali, byli przyszli nobliściHenry Hallett Dale iPaul Karrer. PodczasI wojny światowej Ehrlich podpisał apel propagandowy „Do świata kultury!(inne języki)”.
Paul Ehrlich odrzucił wyniesienie doszlachty, ponieważ nie chciał przejść nachrześcijaństwo.
Grób Ehrlicha na cmentarzu żydowskim we Frankfurcie
Ehrlich doznałzawału mięśnia sercowego 17 sierpnia 1915, w wyniku którego zmarł 20 sierpnia. CesarzWilhelm II Hohenzollern napisał w swoim telegramie kondolencyjnym: „Ubolewam nad śmiercią tego niezwykle zasłużonego badacza nauk medycznych i cierpienia ludzkości, którego dzieło życia zapewni mu nieśmiertelną sławę i wdzięczność wśród świata i potomności.” Paul Ehrlich został pochowany na cmentarzu żydowskim we Frankfurcie (blok 114 N)[14].
Kuzyn Ehrlicha Carl Weigert jako pierwszy zabarwił bakterie barwnikami na początku lat 70. XIX wieku i wprowadził barwniki anilinowe do histologii i diagnostyki bakteryjnej. Podczas studiów w Strasburgu pod kierunkiem anatoma Heinricha Wilhelma Waldeyera, Ehrlich nadal zajmował się barwnikami i barwieniem tkanek do badań mikroskopowych. Na ósmy semestr Ehrlich wyjechał do Fryburga Bryzgowijskiego, gdzie zajmował się głównie barwnikiem dalii. Z tego okresu pochodzi jego pierwsza publikacja[15]. W 1878 złożył rozprawę zatytułowaną „Wkład w teorię i praktykę barwienia histologicznego” (Beiträge zur Theorie und Praxis der histologischen Färbung).
Odkrycie nowego typu komórki było jednym z rezultatów rozprawy doktorskiej Ehrlicha. Odkrył on w protoplazmie domniemanych komórek plazmatycznych ziarno, które można było przedstawić za pomocą podstawowych barwników. Uważał, że musi to być stan dobrego odżywiania i nazwał komórki „komórkami tucznymi”. Chemia była nietypowa jak na doktorat: Ehrlich przedstawił całe spektrum ówczesnych technik barwienia i chemii stosowanych barwników.
W czasie pobytu w berlińskim szpitaluCharité Ehrlich rozwinął różnicowanie białych krwinek na podstawie ich różnych ziarnistości. Warunkiem wstępnym była opracowana przez niego technika suchych preparatów. Kropla krwi została umieszczona między dwiema szklanymi płytkami i przez długi czas ogrzewana nadpalnikiem Bunsena. W ten sposób komórki krwi zostały utrwalone, ale pozostały barwne. Po raz pierwszy wyznaczyłlimfocyty wleukocytach. Był w stanie rozróżnić nieziarniste limfocyty, leukocyty jednojądrzaste i wielojądrzaste,granulocyty eozynofilowe ikomórki tuczne. Do diagnostyki różnicowej chorób krwi wprowadził zliczanie różnych krwinek.
Ehrlich zajmował się równieżczerwonymi krwinkami od 1880 roku. Wykazał jądrzaste erytrocyty, zwłaszcza wanemii, którą podzielił na normoblasty, megaloblasty, mikroblasty i poikiloblasty. Znalazł komórki progenitorowe erytrocytów. Ehrlich stworzył podstawy do analizy anemii po tym, jak położył podwaliny pod systematykębiałaczki, badającbiałe krwinki.
Do jego obowiązków w Charité należało badanie próbek krwi i moczu od pacjentów. W 1881 roku Ehrlich opublikował reakcję diazową, nową reakcję testową na mocz, dzięki której można odróżnić różne typyduru brzusznego od prostych chorób biegunkowych. Intensywność odczynu barwnego pozwalała przewidywać przebieg choroby. Zastosowany kolorowy roztwór nazywany jestodczynnikiem Ehrlicha.
Osiągnięciem Ehrlicha, ale i trudnością w jego dalszej karierze było to, że stworzył nowy obszar między chemią, biologią i medycyną. Duża część jego pracy została przyjęta z niezrozumieniem przez lekarzy, ponieważ wymagania chemiczne wykraczały daleko poza ich horyzont.
Patolog Julius Friedrich Cohnheim dał Ehrlichowi możliwość przeprowadzenia szerszych eksperymentów we Wrocławiu. Cohnheim przedstawił go takżeRobertowi Kochowi, ówczesnemu lekarzowi powiatowemu wWolsztynie. Koch w wolnym czasie wyjaśnił cykl życiowy patogenuwąglika. Od 30 kwietnia do 2 maja 1876 Koch prezentował we Wrocławiu swoje eksperymenty, których Paul Ehrlich był świadkiem w końcowej fazie studiów.
24 marca 1882 Robert Koch wygłosił wKaiserliches Gesundheitsamt(inne języki) w Berlinie wykład na temat gruźlicy, w którym opisał, jak zidentyfikował jej patogen. Ehrlich określił później ten wykład jako swoje „największe doświadczenie naukowe”. Już dzień po wykładzie Kocha udoskonalił swoją metodę barwienia, którą Koch bez zastrzeżeń uznał. Od tamtej pory Ehrlich i Koch byli przyjaciółmi.
W 1890 r. Ehrlich przejął na zlecenie Kocha oddział gruźlicy w Szpitalu MiejskimMoabit. Między innymi badano tu domniemany lek Kocha na gruźlicę,tuberkulinę, którą Ehrlich również sobie wstrzyknął. W „skandalu tuberkulinowym” Ehrlich starał się wesprzeć Kocha, podkreślając przede wszystkim wartość tuberkuliny jako narzędzia diagnostycznego. W 1891 roku Robert Koch sprowadził Ehrlicha do nowo powstałegoPreußisches Institut für Infektionskrankheiten(inne języki). Chociaż nie mógł zaoferować mu żadnego wynagrodzenia, Ehrlich miał pełny dostęp do personelu laboratoryjnego, pacjentów, chemikaliów i zwierząt laboratoryjnych, za co był zawsze wdzięczny.
Ehrlich rozpoczął swoje pierwsze eksperymenty szczepień w swoim prywatnym laboratorium. Pozwolił myszom przyzwyczaić się do truciznrycyny i abryny. Po podaniu małych, ale rosnących dawek rycyny odkrył, że myszy stały się „odporne na rycynę”. Ehrlich zinterpretował to jakoimmunizację i zauważył, że zaczęło się nieregularnie dopiero po kilku dniach, ale było nadal obecne po kilku miesiącach. Myszy odporne na rycynę pozostawały tak samo wrażliwe na abrynę, jak zwierzęta nieleczone.
Następnie przeprowadzono badania dotyczące „dziedziczenia” odporności nabytej. Wiadomo było, że poospie lub kile, swoista odporność czasami była przenoszona z rodziców na potomstwo. Ehrlich wykluczył dziedziczenie w sensie genetycznym, ponieważ potomstwo samca myszy immunizowanej przeciwko abrinie i nieleczonej samicy nie było uodpornione na abrinę. Ehrlich wywnioskował z tego, że płód był zaopatrywany w przeciwciała przez krwiobieg matki. Świadczył o tym również fakt, że „dziedziczna odporność” ustąpiła po kilku miesiącach. W innym eksperymencie wymienił potomstwo samic myszy leczonych i nieleczonych. Myszy karmione przez leczone myszy stały się odporne na truciznę, dzięki czemu Ehrlich udowodnił, że przeciwciała przenoszone są również z mlekiem matki.
Emil Behring próbował opracować surowice odpornościowe do leczenia błonicy i tężca w Instytucie Chorób Zakaźnych do 1893 roku, ale wyniki były bardzo zróżnicowane. Koch zasugerował następnie, że Behring i Ehrlich powinni ze sobą współpracować. Współpraca była udana, ponieważ Ehrlich szybko odniósł sukces, dzięki swoim doświadczeniom z myszami, w zwiększeniu poziomu uodpornienia zwierząt doświadczalnych w firmie Hoechst AG. Próby kliniczne z leczniczym serum przeciw błonicy zakończyły się sukcesem na początku 1894, a w sierpniu firma Hoechst wprowadziła na rynek „środki przeciw błonicy Behringa wynalezione przez spółkę Behring-Ehrlich”. Behring i Ehrlich pierwotnie zgodzili się na podział zysku (po odjęciu części Farbwerke Hoechst). Kontrakty były kilkakrotnie zmieniane, aż w końcu Ehrlich został zmuszony do przyjęcia udziału w zyskach na poziomie zaledwie 8%. Ehrlich zgodził się po dłuższym wahaniu, ale czuł, że stracił część zysków. Od tego czasu związek Behringa i Ehrlicha został zakłócony, co później nasiliło się wraz z kwestią określenia wartości surowicy tężcowej. Ehrlich przyznał, że zasada terapii surowicami została opracowana przez Behringa iKitasato. Jednak jego zdaniem był pierwszym, który opracował serum, które można stosować również u ludzi. Jego udział w tworzeniu serum leczącego błonicę uważał za niewystarczająco doceniony. Ze swojej strony Behring promował Ehrlicha w pruskim Ministerstwie Kultury. Ehrlich odmówił współpracy z Behringiem po 1900 roku.
Ponieważ lecznicze serum było zupełnie nowym rodzajem leku, którego jakość mogła się znacznie różnić, zainstalowano system kontroli stanu surowicy. Od 1 kwietnia 1895 roku w Niemczech można było sprzedawać tylko surowicę zatwierdzoną przez państwo. Stacja kontroli surowicy tymczasowo mieściła się w Instytucie Chorób Zakaźnych. Z inicjatywyFriedricha Althoffa w 1896 powstał Instytut Badań Surowic i Testów Surowic, którego dyrektorem został Paul Ehrlich (w tym kontekście musiał rozwiązać wszystkie kontrakty z Farbwerke Hoechst). Na tym stanowisku i jako profesor honorowy na Uniwersytecie Berlińskim zarabiał 6000 marek rocznie, mniej więcej tyle, ile pensja profesora uniwersytetu. Oprócz działu egzaminacyjnego w instytucie znajdował się także dział badawczy.
W celu określenia wartości gojącej się błonicy surowicy niezbędna była trutka błonicza o stałej sile. Ehrlich stwierdził jednak, że użyta trucizna nie była, jak pierwotnie zakładano, na czas nieokreślony. Wyciągnął z tego dwie konsekwencje: standardowo nie użył trucizny, ale serum w proszku opracowane przez Behringa, które rozpuszczono w płynie tylko na krótko przed użyciem. W odniesieniu do tego standardowego serum najpierw określono siłę trucizny. Ta trucizna testowa może następnie służyć jako odniesienie przy testowaniu innych surowic. W przypadku samego testu trucizna i surowica zostały wcześniej zmieszane w taki sposób, że ich działanie znosiło się po wstrzyknięciu doświnki morskiej. Jednak interpretacja, czy objawy choroby są nieobecne, co pozostawia wiele swobody. Ehrlich następnie wyznaczył wynik eksperymentu jako cel, żeby doprowadzić zwierzę doświadczalne do śmierci. Mieszankę należało sporządzić tak, aby badane zwierzę zdechło po czterech dniach. Jeśli umarł wcześniej, serum było zbyt słabe i zostało odrzucone. Ehrlich twierdził, że oznaczanie wartości surowicy jest równie wiarygodne jakmiareczkowanie chemiczne.
Burmistrz Frankfurtu Franz Adickes próbował skłonić instytucje naukowe do przeniesienia się do Frankfurtu w zamiarze utworzenia uniwersytetu. W 1899 instytut przeniósł się do Frankfurtu, gdzie został zainaugurowany jako „Królewski Pruski Instytut Terapii Doświadczalnej”. Niemiecka metoda testowa została przyjęta przez państwowe instytuty surowicy na całym świecie, które również otrzymały surowicę standardową z Frankfurtu. Po serum leczącym błonicę opracowano surowicę przeciwtężcową oraz różne surowice bakteriobójcze, szczególnie dla weterynarii. Zostały również sprawdzone w Instytucie, podobnie jak tuberkulina, a później aktywne szczepionki. Najważniejszym pracownikiem Ehrlicha byłJulius Morgenroth.
Paul Ehrlich w swoim gabinecie w Georg-Speyer-Haus we Frankfurcie (1910)
Praca ta zainspirowała Ehrlicha do rozwinięcia jego słynnej teorii „łańcucha bocznego” w 1897 roku. Zrozumiał, że reakcja pomiędzy trucizną a aktywnymi składnikami serum, podobnie jak działanie samej trucizny, była reakcją chemiczną. Efekt trucizny wyjaśnił na przykładzie trucizny tężcowej. Protoplazma komórek zawiera specjalne „łańcuchy boczne” (makrocząsteczki), z którymi wiąże się trucizna, a tym samym zaburza ich funkcję. Jeśli organizm przeżyje toksyczne skutki, zablokowane łańcuchy boczne są zastępowane nowymi. Tę regenerację można wytrenować, co wyjaśnia zjawisko immunizacji. Jeśli występuje nadmiar, łańcuchy boczne mogą również zostać uwolnione do krwi jako przeciwciała. W następnych latach Ehrlich rozszerzył swoją teorię łańcuchów bocznych o koncepcję („amboceptory”, receptory pierwszego, drugiego, trzeciego rzędu itd.)[16].
Pomiędzy antygenem a przeciwciałem zaadaptował inną cząsteczkę odpornościową, którą nazwał „dodatkiem” lub „dopełniaczem”. Według jego rozumienia łańcuch boczny miał co najmniej dwie grupy funkcyjne. W 1903 roku Ehrlich otrzymał najwyższą nagrodę naukową w Prusach „Wielki Złoty Medal dla Nauki”. Za teoretyczne podstawy immunologii i za pracę nad standaryzacją określania wartości Ehrlich otrzymał w 1908 roku wraz zIlją Miecznikowem Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Miecznikow, który badał komórkową gałąź odporności (fagocytozę) wInstytucie Pasteura, wcześniej krytykował Ehrlicha.
W 1901 Pruskie Ministerstwo Finansów skarżyło się, że Ehrlich przekroczył swój budżet i jego dochody zostały obcięte. W tej sytuacji Althoff skontaktował go z Georgiem Speyerem, współwłaścicielem domu bankowego Lazard Speyer-Ellissen.Nowotwór cesarzowejWiktorii Koburg wywołał sensację, po której zamożni mieszkańcy Frankfurtu zbierali się na badania nad rakiem. Ehrlich został osobiście upoważniony przez cesarza Wilhelma II do poświęcenia całej swojej energii badaniom nad rakiem. Przy Instytucie Terapii Doświadczalnej utworzono wydział badań nad rakiem, w którym zatrudniony był Gustav Embden i inni. Ehrlich dał jednak jasno do zrozumienia swoim sponsorom, że badania nad rakiem początkowo oznaczały podstawowe badania i że nie należy spodziewać się szybkiego wyleczenia.
Jednym z wyników osiągniętych przez niego i jego współpracowników była obserwacja, że w miarę rozprzestrzeniania się guzów w wyniku przeszczepu, złośliwość komórek nowotworowych wzrastała z pokolenia na pokolenie. Jeśli usunięto guz pierwotny, przerzuty rozwijały się szybko. Ehrlich przeniósł metody bakteriologiczne na badania nad rakiem. Analogicznie do szczepień próbował wytworzyć odporność na raka, wstrzykując osłabione komórki rakowe. W badaniach nad rakiem, jak również w badaniach chemioterapeutycznych (patrz następny rozdział) wprowadził metody badań na dużą skalę.
Monografia EhrlichaDas Sauerstoff-Bedürfniss des Organismus ukazała się w 1885 roku[17]. Wraz z nią Ehrlich wprowadził nową technikę barwienia. Jednym z jego wyników było to, że barwniki są łatwo wchłaniane przez żywy organizm tylko w postaci ziarnistej. Wstrzykiwał barwnikibłękit alizarynowy(inne języki) ibłękit indofenolowy(inne języki) badanym zwierzętom i obserwował po ich śmierci, że barwiły one różne narządy w różnym stopniu. W narządach z wysokim nasyceniem tlenem błękit indofenolowy był zatrzymywany, w grupie środkowej błękit indofenolowy, ale nie błękit alizarynowy był obniżony. Pojawiła się strefa niskiego nasycenia tlenem, w której oba barwniki zostały zredukowane. W tej pracy Ehrlich sformułował również swoje wiodące w badaniach przekonanie, że wszystkie procesy życiowe można prześledzić wstecz do procesów chemiczno-fizycznych zachodzących w komórce.
Barwienie błękitem metylenowym: komórki błony śluzowej jamy ustnej człowieka
Ehrlich interesował siębłękitem metylenowym, który badał zarówno jako substancję do barwienia bakterii (o jego przydatności może świadczyć fakt, żeRobert Koch użył go później do badań nad gruźlicą), jak i lek. Zauważył, żeaksony komórek nerwowych ulegały zabarwieniu tym związkiem. Chociaż zainicjował pracę doktorską na ten temat, zrezygnował z kontynuowania tych badań. Jednak, zgodnie z ocenąLudwiga Edingera, otworzył on szerokie pole badań dla neurologii.
W okresie po połowie 1889, kiedy Ehrlich nie miał zatrudnienia, kontynuował prywatnie badania nad błękitem metylenowym. Jego praca nad barwieniem naprowadziła go na pomysł wykorzystania go w celach terapeutycznych. Ponieważplazmodia – wśród nich patogenymalarii – może być zabarwiona błękitem metylenowym, postawił hipotezę, że można go również stosować do leczenia malarii. U dwóch pacjentów w Moabit City Hospital gorączka faktycznie ustąpiła, a plazmodia zniknęły z krwi.
Ehrlich wznowił prace nad błękitem metylenowym, zanim Instytut Terapii Doświadczalnej przeniósł się do Frankfurtu. Po śmierci Georga Speyera wdowa po nim Franziska Speyer chciała zachować w pamięci swojego męża. Podarowała Georg-Speyer-Haus, który został zbudowany w 1906 roku tuż obok Instytutu Terapii Doświadczalnej. Jako dyrektor Ehrlich przeniósł tu swoje badania chemioterapeutyczne. Szukał substancji, która działałaby równie dobrze jak błękit metylenowy, ale nie miała żadnych skutków ubocznych. Jego wzorem do naśladowania było z jednej strony działaniechininy na malarię, z drugiej strony uważał, że analogicznie do terapii surowicowej, muszą istnieć również leki chemiczne, które są równie specyficzne dla poszczególnych chorób. Jego celem było „Therapia sterilisans magna”, czyli zabicie wszystkich patogenów za pomocą jednej terapii. Opisał idealne lekarstwo jako magiczną kulę.
Ehrlich jako pierwszy prowadził systematyczne badanie przesiewowe związków chemicznych w celu odkrycia ich właściwości terapeutycznych, które jest nadal praktykowane w dzisiejszym przemyśle farmaceutycznym. Ważnym członkiem jego zespołu w trakcie tych badań był chemikAlfred Bertheim(inne języki). Ehrlicha jako model wykorzystał pasożytniczą chorobę powodowaną przezświdrowca uświnek morskich, na której testował różne substancje chemiczne. Pozytywny wynik uzyskał dlaczerwieni trypanowej(inne języki), która skutecznie niszczyła pasożyty. Od 1906 roku Ehrlich intensywnie badałkwas arsanilowy(inne języki),arsenoorganiczny ziwiązek chemiczny, który pod nazwąAtoxyl, był testowany jako lek przeciwmalaryczny. Wraz z innymi testowanymi preparatami opartymi naarsenie przekazał go Robertowi Kochowi, który w latach 1906/1907 odbył wyprawę medyczną doAfryki. Stwierdzono, że wbrew znaczeniu nazwy Atoxyl („nietoksyczny”), związek powoduje poważne efekty uboczne, m.in. uszkadzanerw wzrokowy.
Paul Ehrlich iSahachirō HataBudowa arsfenaminy. A – dimer, struktura postulowana dawniej; w rzeczywistości preparat jest mieszaniną trimeru B i tetrameru C[18]
31 sierpnia 1909 Ehrlich i jego współpracownikSahachirō Hata ustalili, że „preparat 606”,arsfenamina, był skuteczny przeciwko (krętkom), do których należybakteria wywołująca kiłę. Erlich sądził, że związek ten ma budowę dimeryczną, co było zgodne z jego teorią łąńcucha bocznego. W rzeczywistości okazało się, że jest to mieszanina tri- i tetrameru[18][10]. Po testach na królikach, we współpracy z firmą Hoechst, rozpoczęto produkcję ampułek przedseryjnych dobadań klinicznych u ludzi. W badaniach na ludziach preparat miał niewiele skutków ubocznych. Krętki zniknęły u siedmiu pacjentów z kiłą. Po szeroko zakrojonym badaniu klinicznym – wszyscy zaangażowani odnieśli pozytywne efekty zastosowania tuberkuliny – firma Hoechst wprowadziła preparat na rynek pod koniec 1910 roku pod nazwą „Salwarsan”.
Był to pierwszy, oparty na rozważaniach teoretycznych, systematycznie opracowywany i specyficznie działający środek leczniczy[19], jaki kiedykolwiek powstał. „Salwarsan” nadal był niezadowalający pod względem skutków ubocznych i rozpuszczalności, dlatego w 1911 został zastąpiony przez „Neosalwarsan(inne języki)”.
Wywołał tak zwaną „wojnę salwarsanową”. Był krytykowany jako środek, który może doprowadzić do rozprzężnia moralnego. Ponadto Ehrlichowi zarzucano, z wyraźnieantysemickimi tonami, że zbytnio się na nim wzbogacił. Ponieważ podczas badań klinicznych doszło do zgonów, został nawet oskarżony o „chodzenie po trupach”. Z drugiej strony, osoby wskazujące na zbyt niską skuteczność preparatu, były etykietowane jako antysemici[20][21][22].
Z okazji 100. rocznicy urodzin Ehrlicha w 1954 Deutsche Bundespost wydała pamiątkowy znaczek przedstawiający Ehrlicha iEmila von Behringa, który był zaledwie o dzień młodszy. Znaczek o tej samej tematyce został również wydany w 2004 roku. Podobizna Ehrlicha widniała nadwustumarkowym banknocie.
Znaczek pocztowy zachodnioniemiecki na 100. urodziny Paula Ehrlicha i Emila von Behringa (1954)
Niemiecki znaczek pocztowy na 150. urodziny Ehrlicha i von Behringa (2004)
Już w 1910 roku – jeszcze za życia Ehrlicha – jego imieniem nazwano ulicę we Frankfurcie. W okresieIII Rzeszy osiągnięcia Paula Ehrlicha były utrzymywane w tajemnicy, a Emil von Behring stylizowany był na ideałaryjskiego naukowca. Żona i córki Ehrlicha trafiły na emigrację[3]. W 1938 nazwa ulica Paula Ehrlicha została zmieniona przeznazistów na ulicęLudwiga Rehna, a krótko po zakończeniuII wojny światowej jej patronem ponownie został Ehrlich. Obecnie ulica Ehrlicha i ulica Rehna znajdują się obok siebie. Imię Ehrlicha noszą dziś również ulice w Berlinie,Hamburgu, Fryburgu Bryzgowijskim,Lubece,Kaiserslautern,Karlsruhe, Bad Homburg,Bad Nauheim,Monachium,Leimen,Bergheim iWiedniu. Wiele szkół, aptek i przychodni również nosi jego imię.
NiemieckieFederalne Biuro ds. Surowic i Szczepionek (od 2009 rokuFederalny Instytut Szczepionek i Leków Biomedycznych) w Langen otrzymało na jego cześć nazwęInstytut im. Paula Ehrlicha. Nagroda im. Paula Ehrlicha i Ludwiga Darmstaedtera przyznawana przez Fundację Paula Ehrlicha jest najbardziej prestiżową i we wczesnejRepublice Federalnej Niemiec najcenniejszą nagrodą w dziedzinie nauk medycznych[24] w dziedzinie badań biomedycznych. Nazwisko Paula Ehrlicha nosi również Towarzystwo Chemioterapii Paula Ehrlicha e. V. (PEG) we Frankfurcie nad Menem, Klinika Paula Ehrlicha w Bad Homburg i nagrodaADLHuman Rights Prize.
W 1970 rokukrater księżycowy został nazwany jego imieniem. UK Antarctic Place-Names Committee nazwałMount Aciar naAntarktydzie jego imieniem, ale pierwotna nazwa została zachowana. W 2004 jego imieniem została nazwana planetoida(65708) Ehrlich.
W 2016 rokuBenjamin Franklin / Goethe-Contest, który od 1998 roku odbywał się na Uniwersytecie Medycznym w Berlinie oraz na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu we Frankfurcie, został przemianowany na Paul Ehrlich Contest[25].
W Strzelinie, miejscowości narodzin Paula Erlicha, stoi jego popiersie odsłonięte w centrum miasta przy ul. Bolka I Świdnickiego 1 maja 2004 roku, w dniu przystąpienia Polski doUnii Europejskiej[26].
↑WernerW.LeibbrandWernerW.,Ehrlich, Paul, „Neue Deutsche Biographie”, 4, 1959, s. 364–365 [dostęp 2023-07-14](niem.).
↑abPeterP.KrönerPeterP.,Paul Ehrlich, [w:]WolfgangW.Eckart,ChristophCh.Gradmann,Ärztelexikon. Von der Antike bis zum 20. Jahrhundert, C. H. Beck, 1995. Brak numerów stron w książce
↑Wegweiser zu den Grabstätten bekannter Persönlichkeiten auf Frankfurter Friedhöfen, Frankfurt nad Menem 1985, s. 49.
↑CasparC.WistarCasparC.,JosephJ.PancoastJosephJ.,William E.W.E.HornerWilliam E.W.E.,A System of anatomy. For the use of students of medicine, wyd. 9th ed., entirely remodeled ... by J. Pancoast., t. 1, Philadelphia: Thomas, Cowperthwait & Co. [dostęp 2021-01-27]. Brak numerów stron w książce
↑ArthurA.SilversteinArthurA.,Paul Ehrlich’s receptor immunology. The magnificient obsession, San Diego 2002. Brak numerów stron w książce
↑abNicholas C.N.C.LloydNicholas C.N.C. i inni,The Composition of Ehrlich’s Salvarsan: Resolution of a Century-Old Debate, „Angewandte Chemie International Edition”, 44 (6), 2005, s. 941–944,DOI: 10.1002/anie.200461471,PMID: 15624113(ang.).
↑FlorianF.MildenbergerFlorianF.,Kein Heil durch Arsen? Die Salvarsandebatte und ihre Konsequenzen. In: Fachprosaforschung – Grenzüberschreitungen, 2012, s. 327–390.
↑WolfgangW.WeyersWolfgangW.,The abuse of man. An illustrated history of dubious medical experimentation, Nowy Jork 2003, s. 148.
↑StefanS.WinkleStefanS.,Kulturgeschichte der Seuchen, Düsseldorf/Zürich 1997, s. 602,ISBN 3-933366-54-2.
.jpg)
