Ten artykuł dotyczy amerykańskiej Partii Wigów. Zobacz też:Wigowie – stronę ujednoznaczniającą.| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Lider | Daniel Webster | ||
| Przewodniczący | |||
| Data założenia | 1834 | ||
| Data rozwiązania | 1854 | ||
| Ideologia polityczna | |||
| Poglądy gospodarcze | |||
| Barwy | khaki | ||
| |||
Partia Wigów (ang. Whig Party) –partia polityczna istniejąca i działająca wStanach Zjednoczonych w latach 1834–1854.
Termin „wig” po raz pierwszy pojawił się w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie lat 30. XIX wieku i służył do określenia przeciwnika gabinetuAndrew Jacksona[1]. Został on zaczerpnięty z systemu anglosaskiego, gdzie słowowig oznaczało przeciwnikówwładzy królewskiej oraz grupy ludzi, przeciwstawiających się dyktatorskim zapędomegzekutywy[2]. Po porażkach wyborczychNarodowych Republikanów w 1828 i 1832 roku, grupy niezadowolone z prezydentury Jacksona zaczęły się jednoczyć, by uformować nową siłę polityczną[1][3]. Do pierwszego spotkania prominentnych polityków antyjacksonowskich:Henry’ego Claya,Johna Calhouna,Johna Quincy’ego Adamsa,Williego Persona Manguma iSamuela Lewisa Southarda doszło na przełomie 1833 i 1834 roku wWaszyngtonie[1]. Do grupy zarzucającejimperializm prezydentowi, dołączali także konserwatyści fiskalni, obrońcy praw południowych stanów orazprotekcjoniści, a także dawni członkowie upadłejPartii Antymasońskiej[3]. Głównymi postulatami programu wigów było przedłużenie mandatuDrugiego Banku Stanów Zjednoczonych, utrzymanie wysokichtaryf celnych, walka o suwerenność praw stanowych i finansowanie wydatków publicznych z zasobów federalnych[2]. Struktury partii powstały szybko zwłaszcza na północnym wschodzie kraju[4]. Formalnie Partia Wigów powstała w 1834 roku[3].
Głównymi politykami wigów byli Henry Clay,Daniel Webster,John Branch,John Macpherson Berrien,Hugh White,John M. Clayton iThurlow Weed[4], a w późniejszym okresie –William H. Seward,Charles Francis Adams,John J. Crittenden,John Bell,Alexander Stephens iRobert Toombs[5]. Pierwszym sprawdzianem dla nowej formacji byływybory prezydenckie w 1836 roku[4]. Wigowie wystawili wówczas trzech kandydatów: Hugh White’a, Daniela Webstera iWilliama Henry’ego Harrisona, odwołujących się do trzech regionów kraju[4]. Liczyli, że w ten sposób, żaden z kandydatów nie uzyska wystarczającego poparcia wKolegium Elektorów i wyboru dokonaIzba Reprezentantów[6]. Prezydentem został jednak kandydatdemokratów,Martin Van Buren[4]. W czasie jego kadencji wigowie zyskali poparcia na Północy, tracąc jednak na Południu, a także obsadzili kilka stanowiskgubernatorskich swoimi zwolennikami[4]. W1840 roku postanowili wystawić kandydaturę Harrisona na prezydenta, nie ogłaszając konkretnego programu i nie wypowiadając się w kontrowersyjnej kwestiiniewolnictwa[7]. Harrison zwyciężył, jednak zmarł miesiąc po zaprzysiężeniu, a jego następcą zostałJohn Tyler[8]. Z uwagi na jego weto wobec ustawy o przywróceniu banku centralnego był on izolowany wśród członków swojej partii[9]. Gdy niespełna pół roku po objęciu urzędu, niemalże cały jego gabinet podał się do dymisji, Tyler nie mógł efektywnie rządzić[9]. Wwyborach w 1844 roku postanowił wystartować sam Henry Clay, jednakże przegrał zJamesem Polkiem, gdyż źle ocenił popularnośćekspansjonizmu i ideiObjawionego Przeznaczenia, przeciwstawiając się aneksjiTeksasu[3]. Wigowie utracili wówczas także większość w obu izbachKongresu[10]. W trakciewojny amerykańsko-meksykańskiej poparcie dla wigów stopniowo malało[10]. Gdy wigowie z Północy postanowili poprzeć planDavida Wilmota, zakładającyabolicjonizm na terenach zabranychMeksykowi, wigowie z Południa stanowczo się temu sprzeciwili[10]. Doprowadziło to do rozłamu na dwie frakcje: „wigów sumienia” (antyniewolniczych) i „wigów bawełny” (proniewolniczych)[3]. Wwyborach w 1848 roku frakcje się zjednoczyły by wystawić wspólnego kandydata –Zachary’ego Taylora, który odniósł zwycięstwo, głosząc hasła pokoju i jedności unii[11]. Uchwaleniekompromisu z 1850 roku umożliwiło tymczasowe uspokojenie nastrojów w obu frakcjach, jednak sukcesjaFillmore’a (zagorzałego abolicjonisty), po śmierci Taylora, zintensyfikowała podziały[11]. W1852 roku delegaci nie mogli dogadać się co do nominata prezydenckiego, wahając się pomiędzy Websterem a Sewardem, więc ostatecznie postanowili wystawićWinfielda Scotta[5]. Scott poniósł porażkę, a polaryzacja kraju w kwestii niewolnictwa, prowadziła partię do upadku[5]. Ponadto, w tym samym roku zmarli dwaj główni liderzy wigów, Henry Clay i Daniel Webster, natomiast dwaj inni – Robert Toombs i Alexander Stephens przeszli na stronę demokratów[5]. Struktury lokalne także się rozpadały, a część działaczy zaczęła współpracować z powstającą wówczasPartią Republikańską[5]. Pozostali działacze przyłączyli się doPartii Nic Niewiedzących lub doKonstytucyjnej Partii Unii[3]. Partia Wigów przestała istnieć w 1854 roku[3].
| Wybory prezydenckie | Kandydat[a] | Głosy powszechne | Głosy elektorskie |
|---|---|---|---|
| 1836 | William Henry Harrison | 550 816[12] | 73[13] |
| 1840 | William Henry Harrison | 1 275 390[14] | 234[15] |
| 1844 | Henry Clay | 1 300 004[16] | 105[17] |
| 1848 | Zachary Taylor | 1 361 393[18] | 163[19] |
| 1852 | Winfield Scott | 1 386 942[20] | 42[21] |
| Wybory do Izby Reprezentantów | Liczba mandatów[22][b] |
|---|---|
| 1836 | 100 |
| 1838 | 109 |
| 1840 | 142 |
| 1842 | 72 |
| 1844 | 79 |
| 1846 | 116 |
| 1848 | 108 |
| 1850 | 85 |
| 1852 | 71 |
| Wybory doSenatu | Liczba mandatów[23][b] |
|---|---|
| 1836 | 17 |
| 1838 | 22 |
| 1840 | 29 |
| 1842 | 29 |
| 1844 | 22 |
| 1846 | 21 |
| 1848 | 25 |
| 1850 | 23 |
| 1852 | 22 |
