Европейски парламент Europski parlament Evropský parlament Europa-Parlamentet Europees Parlement European parliament Euroopa Parlament Euroopan parlamentti Parlement européen Europäisches Parlament Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Európai Parlament Parlaimint na hEorpa Parlamento europeo Eiropas Parlaments Europos Parlamentas Parlament Ewropew Parlamento Europeu Parlamentul European Európsky parlament Evropski parlament Parlamento Europeo Europaparlamentet
Posiedzenie Parlamentu Europejskiego w 1985Sala obrad plenarnych Parlamentu Europejskiego wStrasburguSala obrad plenarnych Parlamentu Europejskiego wBrukseliInauguracja obrad w Strasburgu (2014)Fragment Espace Léopold, kompleksu Parlamentu Europejskiego w BrukseliBudynek im. Paula Henriego Spaaka, w którym mieszczą się m.in. sala obrad plenarnych Parlamentu Europejskiego w Brukseli, sale posiedzeń komisji i biura posłówWnętrze budynku im. Paula Henriego SpaakaWnętrze budynku im. Louise Weiss z rzeźbąZjednoczony ŚwiatTomasza UrbanowiczaSala posiedzeń jednej z komisji Parlamentu Europejskiego w BrukseliBiblioteka Parlamentu Europejskiego w BrukseliWejście doParlamentarium, centrum dla zwiedzających Parlamentu Europejskiego w BrukseliTablica z nazwą uliczki przed Parlamentem Europejskim w Brukseli –Esplanade Solidarność 1980. Nazwa została nadana w 2011
Parlament Europejski (PE) – instytucjaUnii Europejskiej będąca odpowiednikiem jednoizbowegoparlamentu, którejczłonkowie są wybierani przez obywateli państw należących doUE na pięcioletniąkadencję.
Oficjalną siedzibą Parlamentu Europejskiego jestStrasburg, ale większość prac legislacyjnych ma miejsce wBrukseli, gdzie mieszczą się również komisje parlamentarne, biura poselskie oraz władze klubów.Sekretariat, Biblioteka i część zaplecza technicznego Parlamentu znajdują się wLuksemburgu.
Początkowo deputowani do PE byli desygnowani przez parlamenty państw członkowskich[3]. W 1974 na szczycie wParyżu szefowie państw i rządów państw członkowskich podjęli decyzję o bezpośrednich i powszechnych wyborach do PE, a w 1978 wszedł w życie podpisany w 1976 Akt o powszechnych wyborach do Parlamentu Europejskiego[1]. W 1979 odbyły się pierwsze bezpośrednie i powszechne wybory do PE[1]. Wybrano w nich 410 posłów[1]. Od tego czasu deputowani są wybierani w powszechnych i bezpośrednich wyborach przez obywateli państw członkowskich[3]. Nie istnieje jednolita ordynacja wyborcza do PE. Wybory są przeprowadzane z zastosowaniem procedur ustalanych przez państwa członkowskie[3].
Początkowo był on organem konsultacyjnym i nie posiadał realnej władzy. Po wejściu w życieJednolitego Aktu Europejskiego (1987),Traktatu z Maastricht (1993) iTraktatu amsterdamskiego (1999) Parlament Europejski stopniowo zyskiwał szereg uprawnień, także ustawodawczych (głównie kosztemRady). Zmianie uległa również jego struktura. Było to konsekwencją pogłębiania się i rozszerzenia zakresu podmiotowego i terytorialnego integracji europejskiej oraz działań samego Parlamentu na rzecz zmiany swojej pozycji w systemie instytucjonalnym Wspólnot Europejskich[4].
Parlament jest przede wszystkim organem prawodawczym, który wspólnie z Radą stanowi akty prawne w toku różnychprocedur legislacyjnych. Do funkcji prawodawczej Parlamentu należy też współudział w uchwalaniubudżetu oraz udzielanieKomisjiabsolutorium z jego wykonania.Parlament Europejski w przeciwieństwie doparlamentów krajowych nie posiada prawainicjatywy ustawodawczej – na uprawnioną do inicjatyw Komisję może jedynie wpływać podejmowaniem niewiążących ją wezwań do działania.
Parlament Europejski może też kontrolować inne instytucje oraz posiada, do pewnego stopnia, uprawnienia kreacyjne (wyboru składu innych organów Unii):
zatwierdza Komisję i jej przewodniczącego;
ma prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów);
ma prawo zadawania pytań komisarzom;
ma zwyczajową możliwość zadawania pytań Radzie;
Komisja jest zobowiązana do składania PE sprawozdań z działalności Unii;
Parlament dysponuje także szerokimi (lecz niewiążącymi innych instytucji) uprawnieniami opiniodawczymi. Konsultowanie Parlamentu jest obowiązkowe w przypadku niektórych procedur. Parlament ma też prawo niewezwany wydać opinię w dowolnej, wybranej przez siebie sprawie.
Obywatele Unii Europejskiej mają prawo składaniapetycji do Parlamentu Europejskiego[5]. Prawo to rozciąga się także na wszystkie osoby fizyczne i prawne, mające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę na terenie UE.
Zmiana systemu wyborów do PE i rozszerzenia UE o kolejne państwa spowodowały bardzo duży wzrost liczbydeputowanych[1].
Obecnie Parlament Europejski liczy 720 deputowanych[6], sprawującychmandat wolny, wybieranych na pięcioletniąkadencję. W Polsce w stosunku do członków PE używa się potocznie określenia „europarlamentarzysta”, „eurodeputowany” lub „europoseł”, a oficjalne określenie brzmi: „poseł do Parlamentu Europejskiego”. W Wielkiej Brytanii stosowało się określenie „członek Parlamentu Europejskiego” (Member of the European Parliament, w skrócie MEP), we Francji zaś – „deputowany europejski” (un député européen).
Zgodnie ze statutem posła do Parlamentu Europejskiego z 28 września 2005 roku (decyzja 2005/684/WE, Euratom) europosłowie mają otrzymywać jednolite wynagrodzenie w wysokości 38,5% wynagrodzenia sędziego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, czyli 7665 euro brutto miesięcznie (6 515 euro netto – 15% UE Tax). Oprócz tego każdy deputowany otrzymuje dietę w wysokości 298 euro/dzień za każdy dzień posiedzenia Parlamentu lub komisji PE czy frakcji partyjnej, łącznie ok. 16 dni miesięcznie (ok. 4768 euro/miesiąc)[8]. Łącznie pensja plus dieta pobytowa wynosi ok. 11 283 euro miesięcznie netto[9].
Na działalność biur krajowych europoseł otrzymuje 4202 euro na miesiąc. Fundusz na wynagrodzenie asystentów wynoszący 17 540 euro na miesiąc[9] w 2010 roku został zwiększony o dodatkowe 1500 euro[10]. Poseł otrzymuje również środki na pokrycie kosztów podróży z kraju pochodzenia do siedzib PE.
Deputowani którzy nie uzyskają w kolejnych wyborach mandatów, mogą, w zależności od stażu parlamentarnego, liczyć na odprawę z PE w wysokości od 6 do 24-miesięcznych pensji (art. 13 pkt 2 Statutu posła do PE).
Ustalenie szczegółowych zasadprzeprowadzania wyborów pozostaje w kompetencji poszczególnych państw członkowskich. W Polsce tę kwestię reguluje ustawa –Kodeks wyborczy.
Prawo Unii Europejskiej stanowi jedynie, iż posłów do PE wybiera się w państwach członkowskich w tajnym, powszechnym i bezpośrednimgłosowaniu. Wymagane jest przy tym oparcie systemu wyborczego na zasadzie proporcjonalności i takie kształtowanieokręgów wyborczych, które nie naruszy zasady reprezentacji proporcjonalnej. Dopuszczalne jest przy tym wprowadzenieklauzuli zaporowej (progu wyborczego), nie wyższej niż 5% (w Niemczech nie ma progu wyborczego[11], w Szwecji wynosi on 4%, w Polsce – 5%).
Liczba posłów w Parlamencie Europejskim wybieranych w poszczególnych państwach jest w przybliżeniu proporcjonalna do liczby mieszkańców (z lekką nadreprezentacją krajów mniej ludnych).
Posłomwybranym w RP w 2004 przypadały 54 mandaty, a w 2009 – 51. Zmiana ta nie oznaczała pomniejszenia polskiej reprezentacji w składzie Parlamentu, ale przywrócenia stanu zgodnego z regulacjami, jakie w tej kwestii wprowadził Traktat z Nicei, i zlikwidowanie 4-mandatowej „nadwyżki”, która miała charakter wyjątkowy i wynikała z faktu, że w 2004 Bułgaria i Rumunia nie zdążyły z ratyfikacją Traktatu Akcesyjnego. Właśnie dzięki temu nowo przyjęte w tym czasie państwa – w tym Polska – uzyskały jednorazowo dodatkowe mandaty do podziału.
Czynne prawo wyborcze (prawo do głosowania) przysługuje każdemu obywatelowi UE, który ukończył 18 lat i nie został go pozbawiony w kraju pochodzenia. Obywatel Unii stale zamieszkały w państwie, którego nie jest obywatelem, ma prawo do głosowania na tych samych warunkach co obywatele tego państwa; np. obywatel Polski, który przeprowadził się na stałe do Berlina, może głosować na niemieckich kandydatów zgodnie z niemieckimi regulacjami (wymagane jest wtedy wpisanie się dorejestru wyborców).
Kandydaci do Parlamentu Europejskiego zwykle startują w wyborach w barwach jednej z partii działającej w ich kraju. Po wejściu do Parlamentu przyłączają się jednak do jednej z funkcjonujących tam grup politycznych lub pozostają niezależni[12]. W sali posiedzeń zajmują miejsca według przynależności do grup, a nie według przynależności narodowej.
Grupa polityczna składa się z co najmniej 23 deputowanych wybranych w co najmniej jednej czwartej (tj. siedmiu) państwach członkowskich[13].
Frakcje w Parlamencie Europejskim (stan na 08.10.2024)
Parlament Europejski wybiera spośród swych członków przewodniczącego na 2,5-letnią kadencję, który reprezentuje Parlament na zewnątrz i kieruje jego obradami.
Parlament nie używa jednego języka obrad. Obrady Parlamentu odbywają się symultanicznie we wszystkich językach Unii, tzn. każdy poseł może mówić w dowolnym języku urzędowym UE, a jego wystąpienie jest tłumaczone na bieżąco na wszystkie pozostałe języki[15].
Obrady są też tłumaczone na języki wszystkich państw stowarzyszonych, gdyż przedstawiciele parlamentów państw stowarzyszonych mają prawo biernego uczestnictwa w obradach.
Większość prac legislacyjnych odbywa się na posiedzeniach odpowiednich komisji, przygotowujących wnioski, nad którymi głosuje się podczas sesji.
Wszystkie sesje plenarne zwołuje przewodniczący. Trwają one zwykle jeden tydzień w miesiącu i odbywają się w Strasburgu; odbywają się również sesje dwudniowe w Brukseli. W razie potrzeby zwoływane są też sesje nadzwyczajne.
Prace legislacyjne prowadzone są w 20 stałychkomisjach, w skład których wchodzi od 25 do 73 posłów[16]. Skład komisji odzwierciedla skład Parlamentu[16].
Komisje obradują średnio 1-2 razy w miesiącu w Brukseli[16]. Ich posiedzenia są jawne[16].
Parlament może również powoływać podkomisje i tymczasowe komisje specjalne w celu zbadania specyficznych kwestii[16].
Nagroda im. Sacharowa za wolność myśli – nazwana na cześćAndrieja Sacharowa, przyznana po raz pierwszy w 1988 r.Nelsonowi Mandeli iAnatolijowi Marczence – to najwyższe wyróżnienie za działania na rzecz praw człowieka przyznawane przezUnię Europejską. Nagroda jest dowodem uznania dla pojedynczych osób, grup i organizacji, które wniosły wybitny wkład w obronę wolności myśli. Dzięki niej oraz związanej z nią sieciUnia Europejska udziela laureatom wsparcia, dodając im sił i umacniając ich pozycję w walce o słuszną sprawę.
Parlament Europejski wręczaNagrodę im. Sacharowa wraz z kwotą 50 tys. euro na uroczystym posiedzeniu plenarnym wStrasburgu odbywającym się pod koniec roku. Każda grupa polityczna Parlamentu może nominować kandydatów, podobnie jak indywidualni posłowie (wymagane jest poparcie co najmniej 40 posłów dla danego kandydata). Kandydatury prezentowane są w trakcie wspólnego posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Rozwoju oraz PodkomisjiPraw Człowieka, których członkowie wyłaniają w głosowaniu trójkę finalistów. Ostatecznie laureata lub laureatów wyłania Konferencja Przewodniczących - organPE, którym kieruje przewodniczący PE, złożony z przywódców wszystkich grup politycznych reprezentowanych w Parlamencie, co nadaje nagrodzie prawdziwie ogólnoeuropejski charakter.
Do laureatówNagrody należą m.in. pakistańska działaczka na rzecz praw kobiet i dostępu do edukacjiMalala Yousafzai, rosyjskieStowarzyszenie Memoriał zajmujące się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich czy Nurit Peled-Elhanan, izraelska działaczka na rzecz praw człowieka. Ostatnim laureatemNagrody za rok 2021 jest rosyjski opozycjonista, prawnik i działacz politycznyAleksiej Nawalny[17][18].
Europejska Nagroda Obywatelska – ustanowione w 2008 roku wyróżnienie dla osób lub organizacji wspierających wzajemne zrozumienie i ściślejszą integrację między mieszkańcami UE, współpracę transgraniczną umacniającą europejskiego ducha oraz wartości UE i prawa podstawowe[19].
Obywatele, grupy obywateli, stowarzyszenia lub organizacje mogą ubiegać się o Europejską Nagrodę Obywatelską za realizowane przez siebie projekty lub mogą zgłosić innego obywatela, grupę, stowarzyszenie lub organizację jako kandydata do Europejskiej Nagrody Obywatelskiej.
Nagrodę przyznaje się za działania w następujących dziedzinach:
- projekty na rzecz lepszego wzajemnego zrozumienia i głębszej integracji między obywatelami państw członkowskich lub na rzecz ułatwiania współpracy ponadgranicznej bądź ponadnarodowej w Unii Europejskiej;
- projekty obejmujące długoterminową ponadgraniczną lub ponadnarodową współpracę kulturalną przyczyniającą się do umocnienia ducha europejskiego;
- projekty związane z tematyką danego roku europejskiego (jeżeli dotyczy);
- projekty w konkretny sposób odzwierciedlające wartości zapisane w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej[20].
„Może nasi zwycięzcy nie są celebrytami ani nie mają milionów obserwujących w mediach społecznościowych” powiedziała Dita Charanzová, eurodeputowana i kanclerz Europejskiej Nagrody Obywatelskiej, „ale każdy zwycięzca jest dowodem na to, że prawdziwymi bohaterami mogą być zwykłe osoby, którym zależy na tyle, by zrobić coś niezwykłego”. W 2021 roku wPolsce Nagrodę otrzymałKomitet Obrony Demokracji[21], a w 2020 rokuInicjatywa Wolne Sądy[22].
Europejska Nagroda dla Młodzieży im. Karola Wielkiego – ustanowiona w 2008 roku, przyznawana przez Parlament Europejski oraz Fundację Międzynarodowej Nagrody im. Karola Wielkiego w Akwizgranie – nagroda przyznawana za projekty młodych ludzi, propagujące wzajemne zrozumienie na szczeblu europejskim i międzynarodowym.
Nagroda ta służy zwróceniu uwagi na codzienną pracę młodych ludzi w całej Europie na rzecz wzmacniania europejskiej demokracji oraz wsparciu ich czynnego udziału w kształtowaniu przyszłości Europy. Jej celem jest także wspieranie projektów realizowanych przez młodzież, które promują współpracę i wzajemne zrozumienie w Europie i na całym świecie.
Do laureatów Nagrody należą czeski projektFakescape[24], który wykorzystuje gry do uczenia młodych ludzikrytycznego myślenia i wykrywania fake newsów, a także niemiecki projektEuropejskie Archiwum Głosu[25] gromadzące ustne relacje osób urodzonych przed 1945 rokiem.
Nagroda Publiczności LUX, w 2020 roku przemianowana z nazwy Nagroda Filmowa LUX – ustanowiona w 2007 r. jako symbol zaangażowania Parlamentu Europejskiego na rzecz kultury. Jest to nagroda filmowa, która "buduje mosty porozumienia w całejEuropie, promując filmy, które dotykają sedna europejskiej debaty publicznej"[26].
Ma ona zacieśniać więzi między obywatelami a ich przedstawicielami politycznymi, zachęcając widzów europejskich, by dołączyli do największego jury filmowego w Europie i zagłosowali na ulubione filmy. Ma ona również przyciągnąć publiczność do kin na inspirujące filmy europejskie i ożywić debatę na temat Europy. Wybrane filmy mają zwracać uwagę na wybrane europejskie problemy społeczne, polityczne i historyczne, a zarazem pokazywać piękno i różnorodność kina europejskiego.
Zwycięski film wybierają wspólnie widzowie i posłowie do Parlamentu Europejskiego (w stosunku 50/50 głosów)[27].
Nominowane w edycji 2023 zostały "Alcarràs" w reżyserii Carli Simón, "Burning Days" Emina Alpera, "Blisko", którego reżyserem jest Lucas Dhont, "Triangle of Sadness" Ruben Östlund oraz Will-o'-the-Wisp w reżyserii João Pedro Rodriguesa[28].
Skrzynie używane do przewożenia rzeczy między siedzibami Parlamentu w Brukseli i Strasburgu
W 2008 posełPaul van Buitenen opublikował raport, wskazujący na istnienie nieprawidłowości w sposobie rozliczania wydatków przez posłów, mogących prowadzić do niegospodarności, nadużyć,nepotyzmu ikorupcji. Autor wskazał na przypadki podnajmowania firm, których właścicielami byli sami posłowie lub ich rodziny, powszechne ignorowanie procedur związanych z rozliczaniem wydatków (np. niedostarczanie faktur lub dostarczanie ich z opóźnieniem) oraz brak egzekwowania tych wymogów przez administrację Parlamentu przy równoczesnym refinansowaniu większości zadeklarowanych wydatków. Wskazano przypadki drastycznego zawyżania kosztów podróży[29], zatrudniania fikcyjnych podmiotów oraz zlecanie płatności rzekomym podwykonawcom na prywatne konta posłów[30][31]. Raport został opublikowany wbrew decyzji Komisji Kontroli Budżetowej, która głosowała przeciwko jego publikacji[32].
Krytykę wywołuje również przenoszenie obrad Parlamentu pomiędzyBrukselą iStrasburgiem. W 2019 koszty jednego przeniesienia szacowane były na 180 milionóweuro rocznie i 19 tys. tonCO2 miesięcznie[33]. W 2008 w proteście przeciwko przenosinom, określanym mianem „wędrującego cyrku” (ang.travelling circus), zebrano ponad 1,2 miliona podpisów obywateli z całejUnii. Przeciwko trwałemu przeniesieniu obrad Parlamentu poza Strasburg protestuje część posłówfrancuskich[34][35]. Taka zmiana wymagałaby jednomyślności wszystkich państw członkowskich[33].W 2010 roku przygotowany został kolejny krytyczny raport na temat wydatków Parlamentu Europejskiego. Szefem zespołu, który go opracował jest poseł Bart Staes[36]. W 2011 roku echem w mediach odbiła się prowokacja zorganizowana przezThe Sunday Times, który kilkudziesięciu posłom zaoferował – podszywając się pod fikcyjną firmę – pieniądze za uchwalenie korzystnych dla niej przepisów[37]. W 2011 roku do prasy przedostały się wyniki audytu za lata 2007–2009, ujawniającego kolejne nieprawidłowości w wydatkach PE, utajnione przezKlausa Wellego[38].
↑abcdefJózef M. Fiszer: Parlament Europejski po wyborach z czerwca 2009 roku, [w:] Józef M. Fiszer (red.) Parlament Europejski po traktacie z Lizbony. Warszawa: Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 2011, s. 128.ISBN 978-83-60580-76-9.
↑abcWielka Encyklopedia PWN. Tom 20. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 313.ISBN 83-01-14114-X.
↑Józef M. Fiszer: Parlament Europejski po wyborach z czerwca 2009 roku, [w:] Józef M. Fiszer (red.) Parlament Europejski po traktacie z Lizbony. Warszawa: Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 2011, s. 127.ISBN 978-83-60580-76-9.
↑Józef M. Fiszer: Parlament Europejski po wyborach z czerwca 2009 roku, [w:] Józef M. Fiszer (red.) Parlament Europejski po traktacie z Lizbony. Warszawa: Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 2011, s. 115.ISBN 978-83-60580-76-9.
