 Sobór parafialny | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Siedziba | |||
| Adres | ul. Ruska 15 | ||
| Data powołania | przed XV w. | ||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| Diecezja | |||
| Dekanat | |||
| Sobór | |||
| Filie | |||
| Proboszcz | ks.mitrat mgr Andrzej Łoś | ||
| Wezwanie | |||
| Wspomnienie liturgiczne | 6 sierpnia[a] | ||
Położenie na mapie Lublina  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||
 51°15′08,12″N 22°34′25,85″E/51,252256 22,573847 | |||
| |||
Parafia katedralna Przemienienia Pańskiego –parafiaprawosławna wLublinie, wdekanacie Lublindiecezji lubelsko-chełmskiej.
Na terenie parafii funkcjonują 3cerkwie:
Początki prawosławia naLubelszczyźnie sięgają początków XIII w. W 1205 utworzono biskupstwo w Uhrowsku (dzisiejszymUhrusku), które w 1240 przeniesiono doChełma (inne źródła wspomninają o istnieniu prawosławnego biskupstwa chełmskiego już w 1072). Pod koniec XIV w. na polecenie królaWładysława Jagiełły zbudowano naZamku w Lublinie kaplicę Świętej Trójcy ozdobioną w 1418freskami w stylu bizantyjsko-ruskim. Chełmski biskup unickiFilip Felicjan Szumborski (żyjący w XIX w.) wspomina o istnieniu w 1447 o cerkwiSpasa (Przemienienia Pańskiego) przy Słomianym Rynku w Lublinie, ufundowanej przez księżnąkijowską Marię Iwanowną. W piśmie metropolity kijowskiegoMichała Rahozy do bractwa lubelskiego jest podana dokładna lokalizacja cerkwi – „naCzwartku, na górze przy gościńcu Litewskim i Ruskim”[1].
Zawarcieunii brzeskiej (1596) spotkało się ze znacznym sprzeciwem większości lubelskich prawosławnych. Istotną rolę w walce o prawa ludności prawosławnej i podtrzymywaniu oporu przeciwko narzucanej siłą unii odgrywałybractwa cerkiewne[1].
W marcu 1633, na sejmie koronacyjnym wKrakowie, nowo wybrany królWładysław IV, wydał szereg korzystnych przywilejów dlaCerkwi prawosławnej, z których dwa dotyczyły bezpośrednio wspólnoty lubelskiej (wyłączenie parafii spod jurysdykcji unickiego biskupa chełmskiego i zagwarantowanie osobistej opieki nad lubelską cerkwią). Właśnie w tym czasie, zatwierdzony przez króla metropolita kijowskiPiotr Mohyła, w drodze z Krakowa do Kijowa, zajechał do Lublina i 15 marca 1633wyświęcił nowo zbudowanącerkiew Przemienienia Pańskiego. Jednak już w 1635 świątynia została zajęta przez unitów. Po wybuchupowstania pod wodząBohdana Chmielnickiego, na mocyugody zborowskiej cerkiew w 1650 wróciła do prawosławnych, lecz już w następnym roku świątynię ponownie zajęli unici. Podobne wydarzenia miały miejsce w 1655. Dopiero w 1658, w myśl postanowieńugody hadziackiej, cerkiew została odzyskana przez prawosławnych. Unici po raz kolejny przejęli świątynię w 1695, kiedy to parafia lubelska oficjalnie przyjęła postanowienia unii. Część wiernych jednak nadal praktykowała prawosławie (bractwo cerkiewne prawdopodobnie istniało jeszcze w 1752)[1].
W 1785 w Lublinie pojawili się nowi wyznawcy prawosławia – kupcygreccy, którzy otrzymali od królaStanisława Augusta pozwolenie na budowę cerkwi (pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy) przy ulicy Zielonej (obecnie jest torzymskokatolicki kościół św. Jozafata). Do nowo powstałej parafii dołączyli zamieszkujący LublinRusini[1].
PoIII rozbiorze Polski (1795), sytuacja prawosławnych i unitów w Lublinie – mimo zmian przynależności państwowej (Cesarstwo Austriackie,Księstwo Warszawskie, zależne odRosjiKrólestwo Polskie) – przez kilkadziesiąt lat nie uległa zasadniczym zmianom. Dopiero popowstaniu styczniowym władze carskie postanowiłyzlikwidować unicką diecezję chełmską. Rozpoczęto usuwanie wpływów łacińskich z obrzędowości i wystroju świątyń; pomocni w realizacji tych planów mieli być duchowni uniccy sprowadzani zGalicji, gdzie procesy latynizacyjne przebiegały o wiele wolniej (proboszczem lubelskiej parafii został w 1868 pochodzący z okolicLwowa ks. Mikołaj Kolenkowski). W końcu lat 60. XIX w. przeprowadzono remont cerkwi Przemienienia Pańskiego, usuwając z niej elementy charakterystyczne dla obrzędowości katolickiej. 11 maja 1875 parafia Przemienienia Pańskiego w Lublinie (licząca wówczas około 80 osób) została włączona do nowo powstałejeparchii chełmsko-warszawskiej (w miejsce eparchii warszawsko-nowogieorgijewskiej)Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[1].
W latach 1873–1876 naplacu Litewskim wzniesionosobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego, który stał siękonkatedrą eparchii (odtąd wikariusz eparchii nosił tytułbiskupa lubelskiego). W latach 1902–1903 nacmentarzu przy ulicy Lipowej zbudowanocerkiew Świętych Niewiast Niosących Wonności (ufundowaną przez prezesa Izby Skarbowej w Lublinie Andrieja Diejkuna). W 1904 przy rogatce warszawskiej wzniesiono cerkiew wojskową („pułkową”). Oprócz wymienionych świątyń, w okresie przedI wojną światową istniały w Lublinie jeszcze dwie kaplice prawosławne – więzienna (naZamku) i szpitalna[1].
W latach 1915–1919 nastąpiła przerwa w działalności parafii, wskutek udania się ludności prawosławnej nabieżeństwo[1].
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę prawosławni w Lublinie stracili większość świątyń, a także jeden z cmentarzy. W soborze Podwyższenia Krzyża Pańskiego urządzono rzymskokatolicki kościół garnizonowy, ale już w latach 1924–1925 obiekt rozebrano (obecnie w tym miejscu znajduje się fontanna). Cerkiew „pułkowa” (wAlejach Racławickich) została w latach 1928–1929 przebudowana i obecnie służy jako kościół rzymskokatolicki Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Zbudowaną jeszcze w XVIII w. na potrzeby społeczności greckiej cerkiew Narodzenia Bogurodzicy przekazano katolickiemu Instytutowi Misyjnemu (propagującemuneounię) i przemianowano na kościół św.Jozafata. Prawosławnym pozostawiono tylko dwie cerkwie: Przemienienia Pańskiego (dzisiejszy sobór katedralny) i Świętych Niewiast Niosących Wonności (cmentarną). Władze państwowe początkowo planowały dołączyć wiernych z Lublina doparafii w Chełmie, ostatecznie jednak zgodziły się na reaktywację lubelskiej parafii. W okresie międzywojennym parafia liczyła około 500 wiernych. Wchodziła w składdiecezji warszawsko-chełmskiejPolskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[1].
W czasieII wojny światowej parafia została włączona dodiecezji chełmsko-podlaskiejAutokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni. W znajdującym się na obrzeżach miastaobozie koncentracyjnym na Majdanku, wśród ofiar było także tysiące prawosławnych (w znacznej mierze żołnierzyArmii Czerwonej). Proboszcz parafii, ks. Jakub Kostecki (przewodniczący miejscowego Ukraińskiego Komitetu Pomocy) został w 1943 zmuszony do opuszczenia Lublina[1].
W pierwszych latach powojennych dzięki wysiłkom proboszcza, ks.Aleksego Baranowa nastąpiło uporządkowanie spraw majątkowych parafii[1].
W latach 1951–1989 parafia należała dodiecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W marcu 1989 restytuowanodiecezję lubelsko-chełmską. 17 maja 1989 w cerkwi parafialnej miał miejsce uroczystyingres nowo wyświęconego biskupaAbla; tym samym świątynia została podniesiona do rangisoborukatedralnego[1].
Na początku XXI w. parafia liczyła około 1000 wiernych – głównieUkraińców,Rosjan,Białorusinów iPolaków. W 2003 przy ulicy Gustawa Dolińskiego zbudowanocerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego, której budynek jest częścią Prawosławnego Domu Opieki[1]. W 2006 cerkiew ta została siedzibą nowejparafii (św. Piotra Mohyły),erygowanej z myślą oukraińskojęzycznej prawosławnej społeczności Lublina[2].
Pod opieką duchowieństwa parafii Przemienienia Pańskiego w Lublinie pozostajefilia wKolechowicach orazparafia św. Mikołaja wDratowie[1].
* – w szablonie uwzględniono wspólnoty lokalne wszystkich chrześcijańskich związków wyznaniowych działających w Lublinie, także tych, które odrzucają dogmat oTrójcy Świętej (wyznania unitariańskie).
