Panslawizm (gr.παν-pan- „wszech-” +łac.Slavi „Słowianie”) – ruch kulturalno-polityczny o różnorodnym zabarwieniu politycznym, powstały wCzechach na początku XIX wieku, dążący do wyzwolenia, a następnie zjednoczenia politycznego, gospodarczego i kulturalnegoSłowian. Pierwotnie termin ten był stosowany dla określeniajęzykowej ikulturalnej wspólnoty narodów słowiańskich. W XIX wieku panslawizm znalazł wielu zwolenników w krajach zamieszkiwanych przez Słowian.
Ideę panslawizmu popierałaRosja, pragnąc w ten sposób realizować swojeimperialne interesy wobec narodów o słowiańskim pochodzeniu, nieposiadających własnej organizacji państwowej. Z tego powodu – w przeciwieństwie do Czechów – panslawizm nigdy nie uzyskał powszechnego poparcia naziemiach polskich, mimo że na początku XX wieku w ruch ten włączyła sięendecja. Endecy traktowali ten ruch instrumentalnie jako środek do osłabieniaAustro-Węgier iCesarstwa Niemieckiego.
Czołowym propagatorem idei ruchu pansłowiańskiego w medycynie na gruncie polskim był znany okulistaBolesław Wicherkiewicz (1847–1915), który był uczniemJana Evangelisty Purkyněgo — „ojca” idei panslawizmu w medycynie[1].
Panslawiści dystansowali się od narodów wywodzących się od zachodnich Słowian, ze względu na fakt, iż były one wyznaniarzymskokatolickiego[2]. Niektórzy wręcz klasyfikowali ich jako wrogów „Słowiańszczyzny” na równi zNiemcami.
Z drugiej strony polski etnografFranciszek Henryk Duchiński w swojej teorii uznałRosjan za niesłowiańskich potomkówMongołów. Kręgi związane z ruchem panslawistycznym zwracały się w kierunku Rosji i przeciwkoAustrii iTurcji, gdzie takie mniejszości jakSerbowie,Czesi,Słowacy czyPolacy posiadały niską pozycję w systemie politycznym. Ideologia ta jednak nigdy nie uzyskała silnego poparcia wśród Polaków, gdyż zwracała się ona ku Rosji, a dodatkowo Polacy darzyli Turcję sympatią, ponieważ nigdy nie uznałarozbiorów Polski[potrzebny przypis]. Sami panslawiści z tego względu wrogo odnosili się do Polski i narodowości polskiej, zaśrusyfikacja była dla wielu panslawistów celem samym w sobie, podobnie, jak ich żądania, by wszyscy Słowianie przeszli naprawosławie.
Koncepcje polityczne wczesnego ruchu panslawistycznego były oparte na idei stworzenia swego rodzaju federacji wszystkich Słowian, pozostającej pod polityczną oraz kulturową dominacją i przywództwem Imperium Rosyjskiego, gdzie lokalne słowiańskie tożsamości zostaną zintegrowane w rosyjską, a głównym językiem komunikowania się będzie język rosyjski, główną wykładaną historią historia Rosji, szkolnictwo prowadzone w języku rosyjskim[3]. Pośrednio ugrupowania panslawistyczne wpłynęły na wybuchwojny rosyjsko-tureckiej 1877-1878 oraz zaangażowania Rosji naBałkanach, co pośrednio doprowadziło do wybuchupierwszej wojny światowej.
Polacy często byli pomijani w zaproszeniach na Kongresy Słowiańskie organizowane w Rosji. Sam naród polski ze względu na swój opór wobec rusyfikacji i Imperium Rosyjskiego wpowstaniu styczniowym został nazwany przez panslawistów „Judaszem Słowiańszczyzny”.
W Czechach po rozłamieaustroslawizmu (zwanego również ruchem wszechczeskim) w roku 1876 wyłoniła się z niegopartia młodoczeska (cz.mladočeši, niem.Jungtschechen, od 1891 pod przewodnictwemKarela Kramářa), jej panslawizm przybrał skrajnie prorosyjskie pozycje[4].
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej wpływy panslawizmu na skutek rozwoju tendencji nacjonalistycznych w krajach słowiańskich oraz wewnętrznej rywalizacji uległy marginalizacji.
Na przełomie XIX i XX wieku pojawił się nurt krytyczny wobec panslawizmu zwany neoslawizmem. Powstały wśród czeskich działaczy narodowych[5], był reprezentowany przez między innymiTomáša Masaryka, był krytyczny wobec żądań rosyjskiej dominacji nad innymi Słowianami, żądał także, aby wspólnota Słowian była oparta na demokratycznej wspólnocie, zakładał zjednoczenie Czech i Słowacji[6] (maksymalnie też Polski) oraz luźny związek z Rosją. Neoslawizm dystansował się od takich idei panslawizmu, jak pogląd o wyższości jednych słowiańskich grup nad innymi, jak i dominacje jakiejkolwiek religii[7].
Pierwszym zorganizowanym zgromadzeniem jego zwolenników był kongres wPradze w roku 1908, pierwszy z ogółem trzech, w którym akces uczestnictwa zgłosiłRoman Dmowski, który pragnął wykorzystać ruch do przeniesienia problemu polskiego na szczebel międzynarodowy[8] i uzyskania bliżej nieokreślonej autonomii Królestwa Polskiego w ramach Imperium Rosyjskiego[9]. Drugi kongres odbył się w 1909 r. wPetersburgu, zaś trzeci w 1910 r. wSofii. Ruch, mimo początkowego poparcia przez niektórych ideologów rosyjskich, nie uzyskał ostatecznie wiele poparcia wśród Rosjan[5], choć Rosja nie przeszkadzała w jego działalności.
Stopniowy schyłek ruchu neoslawizmu rozpoczął się w 1910, kiedy jego trzeci i ostatni kongres w Sofii odbył się już m.in. bez udziału Polaków. Ten kierunek ideologiczny krytyczny wobec panslawizmu i jego próba emancypacji ruchu od wpływów Rosji doprowadziła do wzmożenianacjonalizmu wśród rosyjskich panslawistów i wyodrębnienia się tzw. rosyjskiego neoslawizmu[10].
Niejako związane z ruchami panslawistycznymi czy neoslawistycznymi są idee stworzenia wspólnego języka zrozumiałego dla wszystkich Słowian. Przykładami takich języków mogą być slovio czymiędzysłowiański, choć ta ostatnia mowa jako projekt zdecydowanie odcina się od związków z jakimikolwiek ruchami politycznymi, a jej jedynym celem jest byciejęzykiem pomocniczym[11].
↑MartinaM.WinklerMartinaM.,Karel Kramář (1860-1937), München: Oldenbourg, 2002,ISBN 3-486-56620-2,OCLC50005702. Brak numerów stron w książce
↑abBarbara JelavichRussia's Balkan Entanglements, 1806-1914 Cambridge University Press 2004
↑FrankF.GolczewskiFrankF.,Russischer Nationalismus. Die russische Idee im 19. und 20. Jahrhundert. Darstellung und Texte.GertrudG.Pickhan, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1998,ISBN 3-525-01371-X,OCLC43035037. Brak numerów stron w książce
↑Ivan Čolović, Celia HawkesworthThe Politics of Symbol in Serbia: essays in political anthropology 2002
↑Piotr WandyczThe Lands of Partitioned Poland, 1795-1918 University of Washington Press 1974
↑Między irredentą a kolaboracją. Polacy w czasach zaborów wobec obcych władz i systemów politycznych / Olsztyn 2001 pod red. S. Kalembki i N. Kasparka, strony 165-175ISBN 83-7299-032-8
↑"Nationalismus und Neoslawismus in Rußland vor dem Ersten Weltkrieg" Caspar Ferenczi,ISBN 3-447-02440-2
.svg)
.svg)
