Niemcy już w połowie 1939 roku podjęły starania o wciągnięcie do niemiecko-włoskiego układu wojskowego również Japonii. Starania nie przyniosły jednak efektu i powrócono do nich pod koniec lata 1940. 9 września 1940 odbyły się wTokio rozmowy niemiecko-japońskie, a 18 września wRzymie niemiecko-włoskie[4]. Gdy 1 września 1939Niemcy zaatakowały Polskę, Włochy nie były jeszcze gotowe do działań wojennych. 19 sierpnia 1939 została zawartaradziecko-niemiecka umowa handlowa. Zawarty 23 sierpnia 1939 przez Niemcy iZSRRpakt Ribbentrop-Mołotow zdawał się łamać wcześniejsze porozumienia Niemiec z Japonią[1], która w tym czasie toczyławalki graniczne z ZSRR. 11 lutego 1940 została podpisana kolejnaradziecko-niemiecka umowa handlowa.
Z upływem czasu wydarzenia wojenne kształtowały nowe sojusze wojenne i bloki polityczne. Trzon bloku państw dążących do zburzenia dotychczasowych stosunków politycznych oraz układów stanowiły Niemcy, Włochy i Japonia, jednak państwa te miały różne interesy. Występowały między nimi duże sprzeczności i kraje te traktowały się z wielką nieufnością. Trzecia Rzesza zaskakiwała Włochów i Japończyków różnymi decyzjami, bez konsultacji z nimi. Włosi i Japończycy próbowali uniezależnić się od rosnącej przewagi Niemców i również nie uprzedzali o swoich decyzjach. Układ wszedł w życie po podpisaniu i miał obowiązywać dziesięć lat[5]. Sygnatariusze paktu trzech planowali dążyć do:[1]
...stworzenia i utrzymania nowego porządku
oraz
promowania wzajemnej pomyślności i bogactwa swoich narodów.
Intencją sygnatariuszy było również powstrzymanieStanów Zjednoczonych przed przystąpieniem do wojny, dlatego strony zobowiązały się do wszelkiej wzajemnej pomocy w przypadku ataku na którekolwiek z nich państwa nieuczestniczącego w wojnie, zaznaczając że nie chodzi o ZSRR. Było to ostrzeżenie dla USA, aby pozostały neutralne, inaczej będzie je czekać wojna na dwafronty. Pakt gwarantował również zawarty sojusz niemiecko-radziecki[1]. Po zawarciu paktu Ribbentrop-MołotowAdolf Hitler zarządził całkowitąrepatriację licznejmniejszości niemieckiej zBesarabii[6] (Heim ins Reich). Dzięki porozumieniu Niemcy uzyskali możliwość swobodnego opuszczania terenów okupowanych przez ZSRR[7].
Pakt trzech był rozszerzeniem podpisanego 22 maja 1939 przez Niemcy i Włochypaktu stalowego. Sygnatariuszami paktu byli ministrowie spraw zagranicznych:Joachim von Ribbentrop – Niemcy,Galeazzo Ciano – Włochy orazYōsuke Matsuoka – Japonia. Przy podpisywaniu paktu obecny był również Hitler. Porozumienie określiło wzajemne zobowiązania militarne stron, a w szczególności zasady udzielania pomocy sojusznikom prowadzącym wojnę z innymi państwami. Pakt określił podział stref wpływów. Strefą wpływów Niemiec i Włoch, ze szczególnym uwzględnieniem tych pierwszych, pozostawałaEuropa, a Japonii –Azja Południowo-Wschodnia[2] (Wielka Wschodnioazjatycka Strefa Wspólnego Dobrobytu). Trzy mocarstwa podzieliły świat między siebie, nie licząc się z innymi państwami iLigą Narodów[8].
Populacja Japonii w 1940 roku wynosiła około 72 mln osób[9]. Już od lipca 1937 Japonia prowadziławojnę na Pacyfiku i liczyła, że przymierze z europejskimi potęgamifaszystowskimi wzmocni jej pozycję wobec USA. Ponadto zamierzała zająćkolonie holenderskie ikolonie francuskie naDalekim Wschodzie[2], a 25 czerwca 1940 zakończyła siękampania francuska, w której Niemcy pokonałyHolandię iFrancję. Podczas rokowań między Niemcami i Japonią zostało zawartych kilka tajnych porozumień, w których określono zasady podziału wzajemnych wpływów na morzach południowych[4]. Niemcy od początku zastrzegały, że skutek ich dominacji nad Francją i Holandią miał zostać zastosowany również wobec ich kolonii. Ponadto Niemcy chcieli odzyskaćkolonie na Pacyfiku, utracone w wynikuI wojny światowej[10].
Na mocy odrębnego układu trójstronnego miały zostać utworzone trzy komisje (do spraw ogólnych, ekonomicznych i wojskowych) zajmujące się uzgadnianiem polityki trzech państw-sygnatariuszy, koordynowaniem współpracy gospodarczej i określaniem reguł prowadzenia wojny[4].
Rumunia chciała zabezpieczyć się przed możliwym atakiem ZSRR[1] i zajęciem rumuńskichpól naftowych. Ponadto proniemieckiconducatorIon Antonescu zamierzał odebrać RosjanomBesarabię iBukowinę północną[2] (26 czerwca 1940Kreml zażądał oddania tych ziem, rząd rumuński zgodził się i wojska sowieckie zajęły je 28 czerwca 1940[12]); poprosił Hitlera o wsparcie wojskowe, niemieckie siły przybyły do Rumunii jako „wojskowi doradcy”[2]. Radziecki przywódcaJózef Stalin był niezadowolony z coraz powszechniejszej obecności niemieckiej naBałkanach, przede wszystkim w Rumunii[13], ponieważ sam zamierzał dokonywać ekspansji w tym kierunku.
Hitler obiecał bułgarskiemu królowi zwrot wszystkich ziem, które Bułgaria straciła na rzecz swych sąsiadów[1]. Rząd Bułgarii już 8 lutego 1941 zdecydował się przystąpić do paktu, jednak obawiając się reakcji Stalina postanowił odłożyć ten akt do chwili, gdy Bułgaria zostanie wzmocniona wojskami niemieckimi, co nastąpiło 28 lutego 1941[14] (przybyło 30 000 niemieckich żołnierzy w cywilnych ubraniach)[2].
25 marca 1941 – rządKrólestwa Jugosławii podpisał w Wiedniu protokół o przystąpieniu do paktu (w zagrożeniu napaścią radziecką, pod naciskami Niemiec i obietnicą otrzymaniaSalonik, zabranychKrólestwu Grecji[2]). Spowodowało to masowe protesty oraz przewrót wojskowy w nocy 26/27 marca, pod przewodnictwem gen.Dušana Simovicia[15]. Było to jakbyserbskie powstanie przeciwko rządowi, sprowokowane i sfinansowane przezBrytyjczyków. Nowy rząd jugosłowiański miał nadzieję zachować neutralność[16]. 27 marca 1941 Jugosławia wystąpiła z paktu. Niemcy uznali nowy rząd za antyniemiecki i włączyli Jugosławię doplanuMarita (inwazji na Grecję). 6 kwietnia 1941 Niemcy zaatakowały Jugosławię,
Po opanowaniu przez Niemców Bałkanów zagrożona poczuła się sąsiadującaTurcja. 18 czerwca 1941 został podpisany niemiecko-turecki pakt o nieagresji, a Turcja znalazła się w strefie wpływów niemieckich[8].
Niemcy zamierzali wciągnąć do paktu jeszcze Związek Radziecki. W lipcu 1940, po niespodziewanie łatwym zwycięstwie nad Francją (Fall Gelb), Hitler podjął decyzję zaatakowania ZSRR[18]. Pakt trzech w art. 5 zaznaczał, iż nie wpływa on na stosunki z ZSRR żadnej ze stron. 12 listopada 1940 do Berlina przyjechałminister spraw zagranicznych ZSRR –Wiaczesław Mołotow, jeden z najbardziej zaufanych ludzi Stalina, który otrzymał propozycję przystąpienia do paktu i ekspansji ZSRR w kierunkuKrólestwa Iraku,Cesarstwa Iranu iIndii Brytyjskich oraz zmianykonwencji z Montreux z 1936 roku, aby radzieckie okręty mogły swobodnie przepływać przezcieśniny czarnomorskie. Z kolei Mołotow chciał opuszczenia przez oddziały niemieckie Rumunii, zgody na zawarcie układu radziecko-bułgarskiego o wzajemnej pomocy oraz założenie radzieckiej bazy morskiej w tureckichDardanelach. Kwestią sporną byłaFinlandia, którą oba kraje chciały mieć w swojej strefie wpływów[11] (1 października 1940 został zawarty niemiecko-fiński układ gospodarczy i wojskowy[17]). Tereny w rejonieZatoki Perskiej miały zostać uznane za znajdujące się w radzieckiej strefie wpływów, co równałoby się z przejęciem kontroli nad arabskimi polami naftowymi. Ponadto Japonia miała zrzec się pretensji do północnegoSachalinu, wyspy z bogatymi złożami węgla iropy naftowej[19]. Dwudniowe rozmowy Hitlera i Ribbentropa z Mołotowem zakończyły się całkowitym fiaskiem. Mołotow nie przyjmował sugestii skierowania roszczeń terytorialnych ZSRR w stronęOceanu Indyjskiego, zdecydowanie będąc zainteresowanymMorzem Bałtyckim i Bałkanami[20]. Niemcy nie chcieli zgodzić się na żądania Mołotowa, a dodatkowo zaostrzała się wzajemna rywalizacja obu krajów, zwłaszcza na Bałkanach[11]. Już 25 listopada 1940 Sowieci przekazali niemieckiemu ambasadorowi wMoskwie warunki zawarcia porozumienia: wycofanie oddziałów niemieckich z Finlandii, zagwarantowanie baz w Turcji, uznanie Bułgarii za znajdującą się w strefie wpływów radzieckich, zgoda na ekspansję w Zatoce Perskiej i zrzeczenie się przez Japonię południowego Sachalinu (zajętego przez Japonię po wygranejwojnie rosyjsko-japońskiej w 1905 roku). Hitler potraktował rozmowy z Mołotowem jako test potwierdzający słuszność jego zamiaru uderzenia na ZSRR. Przekonał się, że jego decyzja była właściwa, ponieważ Sowieci nie zrezygnują z wpływów w Europie Środkowowschodniej[20]. Na tym zakończyły się negocjacje w sprawie koalicji. Niemcy nie odpowiedzieli na sowiecką notę, pomimo że Rosjanie wielokrotnie im o tym przypominali[21]. Pozornie jednak wzajemne stosunki były bardzo dobre, a 18 grudnia 1940 Hitler podpisał tajną dyrektywę nr 21 planu Barbarossa –ataku na ZSRR, który rozpoczął się 22 czerwca 1941[11]. 10 stycznia 1941 w Berlinie został zawarty kolejny niemiecko-radziecki układ gospodarczy[8].
13 kwietnia 1941 ZSRR i Japonia podpisały pakt o nieagresji, z ważnością do 13 kwietnia 1946. Japońscy przywódcy podczas tajnej konferencji w Tokio 2 lipca 1941 postanowili nie włączać się do wojny z ZSRR, dopóki nie nastąpi całkowita klęskaArmii Czerwonej[22]. Jesienią 1941 do paktu trzech przystąpiła Finlandia[23]. 11 grudnia 1941 Niemcy, Włochy i Japonia podpisały układ uzupełniający do paktu trzech, w którym zobowiązały się do niezawierania separatystycznego układu o rozejmie lub pokoju i prowadzenia wojny z Wielką Brytanią oraz USA do zwycięskiego końca, do stworzenia „nowego, sprawiedliwego ładu w duchu paktu trzech”[24].
↑Art. 3 zobowiązywał strony do wzajemnego wspieraniawszelkimi środkami politycznymi, gospodarczymi i wojskowymi na wypadek, gdyby jedna z trzech stron zawierających układ, została zaatakowana przez państwo, które nie jest w chwili obecnej uwikłane w wojnę europejską lub w konflikt chińsko-japoński.
↑Antoni CzubińskiHistoria drugiej wojny światowej 1939–1945, wydanie 2006, s. 129-137
↑John LukacsCzerwiec 1941. Hitler i Stalin, wyd. polskie 2008, s. 33
↑Edward GigilewiczLublinland. Państwo żydowskie w planach III Rzeszy, wyd. 2004, s. 94
↑abcWydawnictwoBellona SA Biblioteka II wojny światowej cz. 2 Piotr Matusak, Edward Pawłowski, Tadeusz RawskiII wojna światowa. Bitwa o Anglię i wybuch wojny na wschodzie, wyd. 2013, s. 150-154
