| Starożytna kraina Anatolii Paflagonia (Παφλαγονία) | |
 | |
| Lokalizacja | północnaAnatolia |
| Czas istnienia regionu: | VI w. – 6 r. p.n.e. |
| Język | paflagoński |
| Historycznastolica | Gangra (od 189 p.n.e.) |
| prowincja rzymska | część prowincjiGalacji |
 | |
Paflagonia (gr.Παφλαγονία, Paphlagonίa) –starożytna kraina w północnej częściAzji Mniejszej (ob.Turcja) nad południowym brzegiemMorza Czarnego międzyBitynią na zachodzie aPontem na wschodzie. Na południu graniczyła zFrygią (późniejszaGalacja). WedługStrabona, geografa greckiego, zachodnią granicą regionu była rzeka Parthenius (ob.Bartın), a wschodnią Halys (ob.Kızılırmak).
Większa część Paflagonii zajmowała górzysty obszar oddzielającyWyżynę Anatolijską odMorza Czarnego, ale za to zawierający urodzajne doliny i dający wielką obfitośćorzechów laskowych i owoców – szczególnieśliwki,wiśnie igruszki. Góry były porośnięte gęstymi lasami,bukszpanem. Wybrzeże było zajęte przezGreków we wczesnym okresie. Powstało tam kwitnące miastoSynopa, założone przezMilet (według tradycji przed r. 756 p.n.e.), jeden z większych ośrodków handlowych.Amastris, kilka kilometrów na wschód od rzekiParthenius, stał się ważnym miastem pod rządami królówmacedońskich; natomiast Amisos (ob.Samsun), kolonia Synopy, mieszcząca się w niewielkiej odległości na wschód od rzekiHalys, rozrosła się, by stać się rywalem swego miasta macierzystego.
Najbardziej znaczące miasto wnętrza krainy toGangra – w starożytnych czasach stolicakrólów Paflagonii, później zwane Germanikopolis, mieszczący się blisko granicyGalacji – iPompejopolis, w dolinie jednego z dopływówHalys – Amnias (ob. Gök), blisko obszernych kopalń minerału nazwanego przezStrabona, geografa greckiego,sandarake (czerwony arsen albo siarczek arsenu), w dużej mierze eksportowane zSynopy.
Chociaż Paflagończycy odgrywali niewielką rolę w historii, byli jednak jednym z najbardziej starożytnych narodówAnatolii (Homer,Iliada, ks. II, 851-857). Za czasówHetytów, Paflagonia była zamieszkała przez ludKaszka. Ich etniczna relacja do Paflagończyków jest niepewna. Prawdopodobnie byli oni związani z ludnością żyjącą w sąsiednim regionie,Kapadocji, która należała do jednej z anatolijskiej gałęzijęzyków indoeuropejskich. Według świadectwaStrabona, ich język wydawał się wyróżniający.
Paflagończycy byli wspomniani przezHerodota, historyka greckiego, wśród ludów podbitych przezKrezusa, królaLidii. Oni wysłali ważny kontyngent do armii króla perskiegoKserksesa I w jego najeździe naGrecję (r.480 p.n.e.).Ksenofont,żołnierz i pisarz grecki, napisał o nich jako rządzonych przez własnego króla, bez jakiegokolwiek odniesienia do sąsiednichsatrapów, wolnych być może z powodu warunków naturalnych kraju, z jego wysokimi łańcuchami górskimi i trudnymi do przeprawy przełęczami. Władcy prawdopodobnie nosili imięPylajmenes, jako znak pochodzenia, według ich twierdzenia, odPylajmenesa, który został wspomniany wIliadzie, jako wódz Paflagończyków.
Pierwszym znanym historycznym królem Paflagonii z dynastii Pylajmenidów byłKorylas z ok. r.400 p.n.e. W późniejszym okresie, Paflagonia przeszła pod kontrolę królówperskich, potemmacedońskich. Paflagończycy wsparli 5 tys. konnicą armięDariusza III Artaszaty, króla perskiego, w jego przegranejbitwie nad Granikiem zMacedonią (r.334 p.n.e.). Po śmierci króla macedońskiegoAleksandra III Wielkiego, Paflagonia wraz zKapadocją iMyzją miała przypaśćEumenesowi z Kardii, ale bez rezultatu. W latach323–281 p.n.e. była bowiem pod panowaniemdiadochów:Antygona I Jednookiego, potemLizymacha. W latach281–190 p.n.e. kontrolę nad nią przejęliSeleucydzi. Paflagonia została ok. r.190 p.n.e. zajęta przez plemięCeltów, inaczejGalatów. Od tego czasu, Paflagonia stała się terenem walk o wpływy międzyBitynią aPontem. Ten ostatni zajął większą część Paflagonii za panowaniaMitrydatesa III (ok. 220–185 p.n.e.) Grecka koloniaSynopa (r.183 p.n.e.) została podbita przezFarnakesa I, stając się stolicą państwa. Po jego porażce, Paflagonia odzyskała swą niezależność.
Była ona rządzona przez królów galackich, potem z dynastii Pylajmenidów. Ostatni jej przedstawiciel, zapewnePylajmenes I, zapisał ją w spadku swemu przybranemu synowi i królowiPontuMitrydatesowi V Euergetesowi (ok. 150–120 p.n.e.). Paflagonia, za panowaniaMitrydatesa VI Eupatora, syna poprzedniego, prawdopodobnie przeszła pod panowanie rzymskie, bowiem ten zdobył ją zbrojnie oraz podzielił się krainą ze swym sojusznikiemNikomedesem III Euergetesem, królemBitynii przed r.110 p.n.e.Senat rzymski wysłał posłów do nich, by przywrócili poprzednie stosunki. Mitrydates odpowiedział dumnie, że zajął królestwo, które odziedziczył po ojcu, zaś Nikomedes stwierdził, że ją zwróci prawowitemu królowi. Skłamał, bowiem zmienił imię swego syna na Pylajmenes, które nosili poprzedni królowie Paflagonii. Tym sposobem zatrzymał królestwo w osobie synaPylajmenesa II Euergetesa. Ojciec chcąc podstępem zdobyć dodatkowo królestwoKapadocji, dałRzymianom możność odkrycia oszustwa tego oraz poprzedniego. Ci tym razem nie dali się nabrać na jego kłamstwa. Postanowili odebrać mu Paflagonię oraz dać jej wolność. W czasiepierwszej wojny z Rzymem (88–84 p.n.e.),Mitrydates VI Eupator, królPontu, zająłAzję Mniejszą (w tym Paflagonię r.89 p.n.e.), najeżdżając rzymską prowincję Azji i wysyłając armię celem oswobodzeniaGrecji. Wojna skończyła się, gdyRzym pokonał armię Pontu w Azji Mniejszej i Grecji. Mitrydates musiał zapłacić odszkodowanie oraz zarzucić zdobycze terytorialne, krótko przywracając niezależność Paflagonii. Wraz ze śmiercią królaNikomedes IV Filopatora w r. 74 p.n.e.,Bitynia była terenem sporu międzyMitrydatesem VI z Pontu a Rzymem. Paflagonia ponownie stała się częścią królestwa Pontu.
W r.63 p.n.e. wódz rzymskiPompejusz Wielki, po pokonaniu królaMitrydatesa VI Eupatora Dionizosa, połączył przybrzeżne rejony Paflagonii z rzymską prowincjąBitynii oraz dał rodzimym królom rządy nad wnętrzem Paflagonii. Powierzył jąAttalosowi i Pylajmenesowi III, prawdopodobnie synom poprzedniego królaPylajmenesa II Euergetesa. W r.40 p.n.e. zostali oni zastąpieni przez nową galacką dynastię w osobieKastora. Nowa dynastia wygasła w r.6 p.n.e. Po śmierci królaDejotara Filadelfa, syna poprzedniego, cały kraj został włączony doprowincji rzymskiejGalacji. Nazwa krainy była jeszcze zachowana przez geografów, chociaż jego granice nie są wyraźnie zdefiniowane przezKlaudiusza Ptolemeusza, geografa greckiego z II w. n.e. Paflagonia ponownie pojawiła się jako oddzielna prowincja za rządówbizantyjskich w V w. Jednak w VII w. weszła w składtemuOpsikion, potem temuBukelarion. Oddzielną prowincją stała się ponownie ok. 820 r.
 | Zobacz hasłoPaflagonia w Wikisłowniku |
