Kolor brunatny – państwa Osi Kolor pomarańczowy – terytoria kontrolowane przez państwa Osi; Zaznaczone są faktyczne granice administracyjne terytoriów okupowanych, jak i granice po aneksjach, niezależnie od ich statusu prawnomiędzynarodowego.
Państwa Osi – określenie państw, należących podczasII wojny światowej do obozu działań wojennych, walczącego przeciwaliantom. Pojęcie to, pierwotnie w brzmieniu „ośBerlin-Rzym” jako zostało po raz pierwszy użyte przezBenita Mussoliniego w listopadzie1936 roku i wobec tejże „osi" pozostałe krajeEuropy miały ulec podporządkowaniu.
Podobnie jak w przypadkualiantów, liczba państw Osi w czasie wojny zmieniała się, W okresie ich największego panowania terytoria państw Osi obejmowały duże częściEuropy,Azji,Afryki i wyspOceanu Spokojnego, jednakże pod koniec wojny znaczna część jej członków przeszła na stronę aliantów, a II wojna światowa zakończyła się dla Pańsw Osi całkowitą klęską.
Powstanie, rozwój i funkcjonowanie bloku państw osi
Pojęcie „osi" autorstwaBenita Mussoliniego zostało użyte w związku z podpisanym 25 października 1936 roku traktatem o przyjaźni między Włochami i Niemcami, przewidując podporządkowanie się im narodów Europy.. Traktat został zawarty, kiedyLiga Narodów wyraziła sprzeciw wobecwojny włosko-abisyńskiej. Następnie 22 maja 1939 roku, związek dwóch państw przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego „paktem stalowym”. Pakt został podpisany przezGaleazza Ciana w imieniu strony włoskiej iJoachima von Ribbentropa w imieniu hitlerowskich Niemiec i był rozszerzeniem porozumienia z października 1936. Współpraca wojskowa Niemiec i Włoch rozpoczęła się wraz zhiszpańską wojną domową.
Określenie „państwa Osi” formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniupaktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 roku wBerlinie. Imię włoskieRoberto nabyło nowego znaczenia od anglojęzycznej nazwy tego paktu (Roma-Berlin-Tokyo). Najpotężniejszymi członkami paktu byłyNiemcy iJaponia. Te dwa państwa podpisały również wcześniejpakt antykominternowski, którego celem było uzyskanie światowej hegemonii. Pretekstem wojny było przeciwstawienie się komunizmowi.
W trakcie spotkania na przełęczyBrenner, do którego doszło 4 października 1940 roku,Hitler rozmawiał z Mussolinim na temat przyłączenia do paktu trzech frankistowskiej Hiszpanii. Przedstawił duce swoją wizję układu obejmującego także Francję Vichy. Rozmowa na ten temat była konieczna, ponieważ przystąpienie tych dwóch państw do sojuszu oznaczałoby konieczność rezygnacji Włoch z ambicji kontrolowania niektórych terytoriów w Afryce Północnej.
23 października Hitler spotkał się z hiszpańskim dyktatorem, generałemFrancisco Franco, wHendaye. W trakcie rozmów poruszono sprawę przystąpieniaHiszpanii do paktu trzech, jednak Franco wyrażał się jedynie ogólnikowo, unikając jednoznacznych deklaracji. Odmówił także przystąpienia do wojny po stronie Niemiec w styczniu następnego roku, argumentując, że armia hiszpańska nie jest dostatecznie uzbrojona. Po zakończeniu spotkania Hitler powiedział, że prędzej da sobie wyrwać kilka zębów, niż po raz kolejny będzie rozmawiał z Franco.
W październiku Hitler spotkał się wMontoire z przedstawicielem rząduVichy,Pierre’em Lavalem. Rozmawiał z nim o możliwych kierunkach polityki niemieckiej – porozumieniu niemiecko-francuskim skierowanym przeciwko Wielkiej Brytanii lub o dogadaniu się z Wielką Brytanią kosztem Francji. 24 stycznia przywódca III Rzeszy po raz kolejny był w Montoire – tym razem rozmawiał bezpośrednio z przywódcą Francji, marszałkiemPhilippe’em Pétainem, domagając się od niego udziału wojsk francuskich i francuskiej floty w działaniach skierowanych przeciwko Wielkiej Brytanii. Pétain w odpowiedzi poruszył kwestię francuskich jeńców wojennych pozostających w niewoli niemieckiej i poinformował Hitlera o obciążeniach Francji związanych z przegraną kampanią.
Więcej sukcesów przywódca III Rzeszy zanotował na południu Europy, gdzie łatwiejszy był nacisk na skonfliktowane ze sobą państwa. Jako pierwsze do paktu trzech przystąpiłyWęgry – miało to miejsce 20 listopada 1940 roku. Przebywający z wizytą w BerlinieConducator Rumunii, generałIon Antonescu, podpisał układ trzech mocarstw 23 listopada. Dzień później do paktu przyłączyła sięSłowacja. 1 marca 1941 roku do sojuszu przystąpiłaBułgaria, 25 marcaJugosławia, zaś 15 kwietniaNiepodległe Państwo Chorwackie.
Z wielkiej trójki (III Rzesza, Włochy, Cesarstwo Japonii) najwięcej sojuszników miała III Rzesza. Część z tych państw, jakSłowacja,Serbia iNiepodległe Państwo Chorwackie, zawdzięczała formalne istnienie swojemu protektorowi, będąc od niego całkowicie zależna. W znacznie lepszej sytuacji znalazły sięWęgry iBułgaria, które formalnie były niezależne, choć związane z Niemcami sojuszami państwowymi i wojskowymi. W podobnej sytuacji byłaRumunia, jedyny sojusznik III Rzeszy walczący zZSRR od pierwszych minut trwaniaoperacji Barbarossa. Inaczej natomiast wyglądała sytuacjaFinlandii, która początkowo nie była zależna od niemieckich wpływów i nie zamierzała przystępować do wojny, jednak została zaatakowana przez Związek Radziecki. Wobec miażdżącej przewagi ZSRR jedyną szansą dla Finlandii była protekcja Rzeszy.
Stopień uzależnienia wymienionych państw od III Rzeszy był także związany z ich zasadami ustrojowymi. Wyjątkiem wśród nich była demokratyczna Finlandia. W pozostałych krajach rządy były mniej lub bardziej autorytarne, a im twardsza byładyktatura, tym większe uzależnienie od Niemiec. Z drugiej strony, państwa te mimo tworzenia wspólnego bloku wojskowego, częstokroć były ze sobą skonfliktowane. Przykładowo Węgry miały zbrojny zatarg ze Słowacją i bliski spór oSiedmiogród z Rumunią. Sojusz z Hitlerem stanowił dla Słowacji, Niezależnego Państwa Chorwackiego i Serbii gwarancję egzystencji, a dla Węgier i Rumunii perspektywę odzyskania terytoriów utraconych poI wojnie światowej. Dla Finlandii sprzymierzenie z Niemcami stanowiło gwarancję zachowania niepodległości, jak i możliwość odzyskania częściKarelii zajętej powojnie zimowej przez ZSRR. Wszystkie te państwa, często bardzo niechętne samej ideologiinazizmu, łączyła obawa przed radzieckim ekspansjonizmem i ideologią komunistyczną. Świeża była pamięć o tragicznym losie republik nadbałtyckich, zagarniętych w chwili gdy uwaga europejskich demokracji skupiona była na obronie zaatakowanej przez Hitlera Francji.
Państwa sojusznicze III Rzeszy miały najczęściej słabo rozwinięty przemysł, posiadały ograniczone możliwości pozyskania uzbrojenia i wyposażenia rodzimej produkcji, były zdane głównie na dostawy z Niemiec. Dość wysoki był natomiast poziom wyszkolenia, prowadzonego według niemieckich wzorów. Również pod względem zapału do walki wymienieni sojusznicy znacznie przewyższali Włochów.
III Rzesza była głównym państwem Osi w Europie. Oficjalnie państwo nosiło nazwęRzesza Niemiecka (Deutsches Reich), używano także nazwyRzesza Wielkoniemiecka (Großdeutsches Reich).
Niemcy dołączyły dodatkowe tereny podczas II wojny światowej. 2 września 1939 roku, następnego dnia poniemieckiej inwazji na Polskę, pronazistowski rządWolnego Miasta Gdańsk zdecydował ponownie połączyć się z Rzeszą. 10 października 1939, po klęsce Polski i zajęciu jej przez Niemcy, Hitler wydał dekrety dotyczące aneksji polskiego korytarza, Zachodnich Prus i Górnego Śląska, które Rzesza utraciła na mocytraktatu wersalskiego. Z reszty kraju utworzono tzw. „Generalne Gubernatorstwo”.
Na zachodzieEuropy Niemcy dokonały dalszych aneksji po klęsce Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga w 1940 roku. Niemcy natychmiast dołączyły utracone poI wojnie światowej rejonMalmedy i pobliskiegoEupen w 1940, pozostawiając resztę kraju pod okupacją.Luksemburg, niezależnewielkie księstwo dawniej związane z Niemcami, formalnie zostało dołączone w 1942 roku.Alzacja iLotaryngia – regiony o które Niemcy i Francja rywalizowały od wieków, zostały włączone do Rzeszy w 1942 roku. NaBałkanach, Słowenię zaanektowano w 1941 roku z byłejJugosławii.
Faszystowskie Włochy były drugim, poIII Rzeszy, liczącym się europejskim państwem Osi, należącym do Osi w dwóch wcieleniach, oba pod przywództwem II DuceBenito Mussoliniego. Jego pierwsze wcielenie oficjalnie było znane jakoRegno d’Italia, czyliKrólestwo Włoch.
Królestwo Włoch było rządzone przez Mussoliniego w imieniu królaWiktora Emanuela III, który dodatkowo był cesarzem Abisynii i królem Albanii.Abisynia została zajęta przez włoskie oddziały w 1936 roku i została wcielona doWłoskiej Afryki Wschodniej.Albania została zajęta przez włoskie oddziały w 1939 roku i została połączona „unią personalną” z Włochami, kiedy królowi Włoch zaoferowano albańską koronę. Do kolonii włoskich należały równieżwyspy Dodekanez naMorzu Egejskim iLibia wAfryce Północnej.
Włochy przystąpiły do wojny 10 czerwca 1940 roku, kiedy toduce wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i Francji. W wyniku inwazji na Francję siły włoskie zdobyły dużą część południowej Francji, zmuszając Francuzów do zawarcia pokoju. Następnie Włosi zdobyli części Jugosławii i Grecji, brytyjską Somalię we Wschodniej Afryce oraz część Egiptu. Ponadto Włochy uczestniczyły wwojnie niemiecko-sowieckiej, wysyłając w sierpniu 1941 na front wschodniWłoski Korpus Ekspedycyjny, rozwinięty następnie weWłoską Armię w Rosji (8 Armię).
W 1942, kiedy amerykańskie i brytyjskie siły zajęły kolonie Francji Vichy w Afryce Północnej, włoskie siły wkroczyły doTunezji w celu obrony przed atakiem Sprzymierzonych naPółwysep Apeniński, tym samym rezygnując z podbojów w Afryce.
Drugie wcielenie Włoch oficjalnie znane było jakoRepubblica Sociale Italiana, czyliWłoska Republika Socjalna. Klęski włoskie na froncie, w tym niepowodzenia podczas wojny z Grecją i utrata kolonii w Afryce, doprowadziły do podważenia pozycji politycznejMussoliniego. Powylądowaniu aliantów na Sycylii został on zdymisjonowany przez króla ze stanowiska premiera 25 lipca 1943 roku i aresztowany. Sam król zaczął potajemnie współpracować z aliantami. Kiedy Włochy przeszły na stronę aliantów we wrześniu 1943, 12 września Mussolini został uwolniony przez spadochroniarzy niemieckich pod dowództwemOtta Skorzenego i później stanął na czele rząduWłoskiej Republiki Socjalnej, zorganizowanej pod kierownictwem niemieckim. Nowe państwo zwane było równieżRepubliką Saló.
Japonia była czołowym państwem Osi naDalekim Wschodzie. Nazwa własna państwa toDai Nippon Teikoku (大日本帝國), czyliCesarstwo Wielkiej Japonii. Japonia za strefę swoich wpływów uważała Azję Wschodnią oraz Pacyfik. Przyczyną japońskiego ekspansjonizmu był brak surowców niezbędnych do kontynuacji rozwoju przemysłowego kraju.
Głową państwa był cesarzHirohito, który, mimo że był otaczany wielką czcią, w rzeczywistości nie odgrywał znaczącej roli w przygotowaniach do wojny. Pełną władzę sprawował rząd, przeważnie złożony z nacjonalistycznych polityków lub wojskowych, a najważniejszym z nich był generał i premierHideki Tōjō, uważany zadyktatora. Pierwszą zdobyczą Japonii była Korea, którą władała od 1910 roku. W 1931 roku Japończycypodbili Mandżurię i utworzyli tam państwo zależneMandżukuo (patrz niżej).Liga Narodów potępiła tę agresję, skutkiem czego Japonia postanowiła zrezygnować z członkostwa w Lidze w 1933 roku. 25 listopada 1936 Japonia podpisała z Niemcamipakt antykominternowski, w celu wspólnej walki z komunizmem.
7 lipca 1937 wybuchła wojna z Chinami. Podobnie jak w Mandżurii, wykorzystano zbrojny incydent jako pretekst do rozpoczęcia działań zbrojnych (Incydent na Moście Marco Polo). Mimo zajęcia głównych miast chińskich (w tym chińskiej stolicyNankin w grudniu 1937 roku, a także metropolii jakSzanghaj, czyPekin), nie udało się zakończyć wojny szybkim zwycięstwem jak podczaspierwszego konfliktu chińsko-japońskiego w latach 1894–1895.II wojna chińsko-japońska trwała aż osiem lat (od 7 lipca 1937 do 9 września 1945 roku) i pochłonęła ok. 10 milionów ofiar po stronie chińskiej.
W Japonii rozważano dwa kierunki ekspansji: wojska lądowe chciały uderzyć naZSRR, zaś marynarka dążyła do podboju Azji Południowej, bogatej w ropę naftową i inne surowce niezbędne do dalszego prowadzenia wojny w Chinach. W październiku 1941 roku premierem mianowano generałaHidekiego Tōjō. Popierał on ścisły sojusz z państwami Osi. 27 września 1940 roku Japonia była jednym z państw, które podpisały pakt trzech.
7 grudnia 1941 roku Japończycyzaatakowali Pearl Harbor, dając początekwojnie na Pacyfiku. Pod koniec roku 1941 i na początku 1942 siły japońskie podbiły niektóre wyspy Pacyfiku, Filipiny, Indonezję, Malaje, Birmę, zagrażając również Indiom i Australii[3].
Potężna kontrofensywa amerykańska na Pacyfiku oraz ciągłe walki z Brytyjczykami w Birmie, jak również zaciekły opór chińskich sił rządowychCzang Kaj-szeka i komunistówMao Zedonga przyczyniły się do osłabienia japońskiej potęgi. Ostatecznym ciosem zadanym Cesarstwu Japonii było zrzucenie bomb atomowych 6 sierpnia naHiroszimę i 9 sierpnia 1945 naNagasaki orazzajęcie Mandżukuo przez wojskaZSRR.
Japonia była ostatnim krajem Osi, któryskapitulował. Nastąpiło to 2 września 1945 roku (kapitulacja wojsk japońskich w Chinach – 9 września 1945 roku).
Kilka mniejszych państw formalnie włączyło się do walki przeciw aliantom po podpisaniu paktu trzech (między Niemcami, Włochami i Japonią) w następującej kolejności:
Królestwo Węgier, rządzone przez admirałaMiklósa Horthyego jakoregenta, były pierwszym państwem, które przyłączyło się do paktu trzech, podpisanego między III Rzeszą, Japonią i Włochami. Węgry podpisały pakt 20 listopada 1940 roku. Węgry, jako częśćaustro-węgierskiej monarchii były sprzymierzone z Niemcami podczasI wojny światowej[4]. Węgry jako spadkobierca dawnej monarchii habsburskiej, musiały ponieść konsekwencje przegranej wojny. Na mocytraktatu z Trianon, utraciły ponad 70 procent terytorium przedwojennego. Horthy, węgierski arystokrata i austro-węgierski oficer marynarki, został regentem w 1920 roku, rządząc królestwem wobec braku następcy oraz udaremnienia próby odzyskania tronu przezKarola I Habsburga[5]. Polityka zagraniczna Węgier za panowaniem Horthyego była prowadzona ambitnie, w celu odzyskania terenów utraconych przez realizację postanowień traktatu z Trianon. Rewizja traktatu stała się głównym celem polityki zagranicznej Węgier w okresie międzywojennym i przyczyniła się do zbliżenia z hitlerowskimi Niemcami.
Królestwo Węgier
Węgry nie uczestniczyły wkonferencji monachijskiej we wrześniu 1938, natomiast w listopadzie 1938 przeprowadzony z udziałem Niemiec i Włochpierwszy arbitraż wiedeński przyznał Węgrom tereny południowej Słowacji iRusi Zakarpackiej, utracone w Trianon, a zamieszkałe w większości przez Węgrów. W marcu 1939 po utworzeniu 15 marca przez III RzeszęProtektoratu Czech i Moraw, wydaniu deklaracji niepodległościSłowacji i w konsekwencji rozpadzieCzecho-Słowacji Węgry za zgodą Niemiec zajęły militarnie przekształconą zUkrainy KarpackiejKarpato-Ukrainę, ustanawiając granicę polsko-węgierską istniejącą faktycznie doagresji ZSRR na Polskę i okupacji wschodniej części państwa polskiego przezArmię Czerwoną, co w praktyce ustanowiło granicę węgiersko-sowiecką na linii Karpat. Nabytki terytorialne Węgier wiązały coraz mocniej kraj z państwami Osi. Poupadku Francji i wymuszeniu przez ZSRR poprzez ultimatum wobecRumunii (dotychczasowego sojusznika Francji)cesjiBesarabii na rzecz ZSRR (czerwiec 1940), Rumunia została zmuszona do zbliżenia się do Państw Osi i przyjęcia ich faktycznej protekcji. 30 sierpnia 1940drugi arbitraż wiedeński przeprowadzony przez Niemcy i Włochy przyznał Węgrom północnySiedmiogród oraz częściMarmaroszu iKriszany o ogólnej powierzchni 43 104 km², utracone na rzecz Rumunii w Trianon, z silną ludnością węgierską.
Po formalnym przystąpieniu 25 marca 1941Jugosławii do Paktu Trzech 26–27 marca 1941 nastąpił wojskowy zamach stanu probrytyjskich oficerów pod wodzą gen.Dušana Simovicia, odsuwający od władzy regenta księciaPawła, nowy rząd wycofał się z Paktu Trzech i szukał oparcia przeciw Niemcom w Wielkiej Brytanii. Doprowadziło to do decyzji Hitlera o natychmiastowym ataku na Jugosławię. Węgry pozwoliły niemieckim oddziałom na przemarsz wojsk w ramachplanu Marita. Premier WęgierPál Teleki, świadomy konsekwencji zgody Węgier na żądanie Niemiec w tej kwestii popełnił 3 kwietnia 1941 samobójstwo[6]. 11 kwietnia 1941, pięć dni po inwazji Niemiec na Jugosławię i zniszczeniu jugosłowiańskiej armii, Węgry uczestnicząc w podziale kraju, zajęły utracone w na mocytraktatu w Trianon terenyBaczki iBaranji (pomiędzyCisą aDunajem).Wielka Brytania natychmiast zerwała stosunki dyplomatyczne z Węgrami[7]. Węgry nie zostały uwzględnione w niemieckim planieataku na ZSRR. Rozpoczął się on 22 czerwca 1941 roku uderzeniem sił niemieckich i rumuńskich i wypowiedzeniem wojny przez Włochy. Po zbombardowaniu terytorium Węgier przez lotnictwo sowieckie Węgry wypowiedziały wojnę ZSRR 27 czerwca. Ponad 200 000 żołnierzy (wszystkie siły), sformowanych w trzy armie wysłano nafront wschodni. Największą i najbardziej znaną była węgierska2 Armia.
6 grudnia 1941 roku,Wielka Brytania na mocy zawartego układu sojuszniczego z ZSRR wypowiedziała wojnę Węgrom. Kilka dni później, Węgry wypowiedziały wojnę Wielkiej Brytanii iUSA. Stany Zjednoczone natomiast wypowiedziały wojnę Węgrom w 1942 roku. Węgierskie oddziały posunęły się daleko w głąb terenu ZSRR, ale kontrofensywaArmii Czerwonej w styczniu 1943, spowodowała prawie całkowite zniszczenie węgierskiej2 Armii, która walczyła niedalekoWoroneża i stratę ponad 100 000 żołnierzy węgierskich – poległych i wziętych do niewoli radzieckiej[8].
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium Węgier (październik 1944), Horthy próbował poddać Sowietom wojsko węgierskie na froncie (alianci zachodni odmówili bowiem przyjęcia odrębnej węgierskiej kapitulacji, co próbował uzyskać admirał). Niemcy, którzy od dawna obserwowali te próby, aresztowali go (po porwaniu jegosyna przez komando pod dowództwemOtta Skorzenego –operacja Mickey Mouse) i wywieźli w głąb Rzeszy. Rządy na Węgrzech formalnie objął przywódcastrzałokrzyżowcówFerenc Szálasi, w pełni podporządkowany Rzeszy. Królestwo Węgier zostało wtedy przekształcone wPaństwo Węgierskie[9]. KiedyArmia Czerwona po ciężkich walkach zdobyłaBudapeszt, Szálasi uciekł na zachód. Radzieccy zdobywcy osadzili na najważniejszych stanowiskach działaczy komunistycznych, a miejsce Królestwa Węgier i Państwa Węgierskiego na mapie zajęłaWęgierska Republika Ludowa[10].
Węgierska 1 Armia kontynuowała walkę z Armią Czerwoną nawet po całkowitym zajęciu Węgier. Ostatnie oddziały węgierskie poddały się 8 maja 1945 roku.
Rumunia przystąpiła doI wojny światowej w 1916 roku po stronieEntenty, ale szybko została podbita przez oddziały niemieckie, austro-węgierskie i bułgarskie. Rumunia została niemieckim satelitą na mocytraktatu w Bukareszcie, ale umowa ta została unieważniona po klęsceNiemiec na froncie zachodnim. Wtedy to rumuńskie terytorium zostało znacznie poszerzone za sprawątraktatu z Trianon.
Królestwo Rumunii
ZSRR,Węgry iBułgaria wykorzystały klęskę Francji, do skorygowania postanowień traktatu, zmniejszając terytorium Rumunii. 28 czerwca 1940 roku ZSRR przedstawił Rumunii ultimatum, żądając pod groźbą użycia siły natychmiastowej cesjiBesarabii i Bukowiny północnej. Rumunia, wobec izolacji międzynarodowej i odmowy wsparcia przezIII Rzeszę zmuszona była przyjąć sowieckie ultimatum. Niemcy wymusiły z kolei na Rumunii oddanie znacznej częściSiedmiogroduWęgrom 30 sierpnia 1940 roku (drugi arbitraż wiedeński). Dodatkowo Niemcy zmusiły Rumunię do przekazania PołudniowejDobrudży Bułgarii 5 września 1940 roku. Aby przypodobać się Hitlerowi i uzyskać niemiecką ochronę, królKarol II Rumuński wyznaczył generała Antonescu premierem 6 września 1940 roku. Dwa dni później Antonescu zmusił króla do abdykacji, osadził na tronie jego młodszego syna Michała, a siebie ogłosił Conducătorem (Wodzem).
Niemieckie oddziały wkroczyły do kraju w 1941 w celu uzyskania bazy wypadowej do inwazji zarówno na Jugosławię, jak i planowanego ataku na ZSRR. Rumuńskie pola naftowe w Ploești były również głównym dostawcą ropy dla niemieckiej machiny wojennej. Rumunia przyłączyła się doataku III Rzeszy na ZSRR 22 czerwca 1941 roku. Oprócz udostępnienia baz dla Wehrmachtu, armia rumuńska wystawiła oddziały w sile ponad 300 000 żołnierzy – więcej niż jakiekolwiek inne mniejsze państwo Osi. Niemieckie i rumuńskie oddziały szybko zajęły anektowaną rok wcześniej przez ZSRRBesarabię, którą ponownie wcielono do Rumunii. Ponadto w czasie wojny z ZSRR rumuńskie 3. i 4. armia okupowały teren międzyDniestrem aBohem (Transnistrię zOdessą). Siły rumuńskie brały udział także wbitwie o Stalingrad.
Po zatrzymaniu niemieckiego natarcia Sowieci przeszli do kontrataku i w krótkim czasie zbliżyli się do granic Rumunii. Wraz z wkroczeniemArmii Czerwonej po zamachu stanu przeprowadzonym przez królaMichała I, który odsunął od władzy Iona Antonescu, Rumunia przeszła na stronę aliantów 23 sierpnia 1944 roku, a jej armia wzięła udział w działaniach zbrojnych przeciw III Rzeszy.
Słowacja za czasów rządówJozefa Tiso podpisała pakt trzech 24 listopada 1940 roku.
Słowacja została bliskim sprzymierzeńcem Niemiec natychmiast po ogłoszeniu deklaracji niepodległości 14 marca 1939 roku. Weszła do traktatu obronnego z Niemcami 23 marca 1939. Słowackie oddziaływzięły udział w agresji na Polskę. W nagrodę uzyskała kilkanaście polskich gmin w Karpatach.
Słowacja wypowiedziała wojnęZSRR w roku 1941 i dołączyła dopaktu antykominternowskiego. Na froncie wschodnim walczyły dwie dywizje słowackie liczące łącznie 20 000 żołnierzy. W 1942 roku Słowacja wypowiedziała także wojnę Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym.
Po wojnie,Tiso został powieszony i Słowacja pod przymusem wróciła do federacji zCzechami na tych samych zasadach, co przed rokiem 1938. W 1993 roku ponownie stała sięniepodległym państwem.
Bułgaria, pod panowaniem caraBorysa III, podpisałapakt trzech 1 marca 1941 roku[12]. WskutekII wojny bałkańskiej (29 czerwca – 10 sierpnia 1913) Bułgaria utraciła znaczną część terytorium, dlatego też przystąpiła do I wojny światowej po stroniePaństw Centralnych. Przegrana w I wojnie światowej była przyczyną kolejnych strat terytorialnych Carstwa Bułgarii.
Podobnie jak inne bałkańskie narody, Bułgaria była bliskim sprzymierzeńcem Niemiec w latach 30. XX wieku. W 1940, zgodnie ztraktatem w Krajowie, Niemcy zmusiłyRumunię do oddania Południowej Dobrudży na rzecz Bułgarii. W 1941, niedługo po podpisaniu paktu trzech, Bułgaria wsparła siły Niemiec winwazji na Jugosławię i Grecję. OdebrałaJugosławii Vardar Banovinę i Zachodnią Trację z rąk greckich[13]. Bułgaria nie uczestniczyła natomiast wwojnie niemiecko-sowieckiej, zachowując neutralność i utrzymując stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Siły bułgarskie rozlokowano naBałkanach do walki z miejscowymi ruchami oporu[14].
KiedyArmia Czerwona, pozamachu stanu w Rumunii zajęła jej terytorium i zbliżyła się do bułgarskiej granicy, zamach stanu w Sofii 9 września 1944 roku doprowadził do utworzenia nowego, prosowieckiego rządu. Wówczas Bułgaria dołączyła do aliantów i wypowiedziała wojnę III Rzeszy. Po wojnie pozwolono jej zatrzymać Południową Dobrudżę.
Królestwo Jugosławii, pod regencją księciaPawła Karadziordziewicia, było krótko członkiem Osi w 1941 roku.
Książę Paweł podpisał pakt trzech 25 marca 1941 roku, ale po zamachu stanu, zorganizowanym 27 marca 1941 roku przez generałaDušana Simovicia udał się na emigrację. Nowy jugosłowiański rząd zadeklarował, że nadal będzie obowiązywał popisany traktat, aleHitler podejrzewał, że to Anglicy stali za zamachem przeciw księciu Pawłowi, dlatego też postanowił podbić kraj.
Niemiecki najazd zaczął się 6 kwietnia 1941 roku i po dwóch tygodniach oporu kraj został zajęty. Chorwaccy nacjonaliści ogłosili niepodległość Chorwacji 10 kwietnia 1941 roku nazywając swój kraj „Niezależnym Państwem Chorwackim” i entuzjastycznie dołączyli do Osi. Rząd Serbii został zreorganizowany jako „Narodowy Rząd Ocalenia” pod przywództwem generałaMilana Nedicia 1 września 1941 roku. Nedić utrzymywał, że jego rząd był legalnym następcą Królestwa Jugosławii. Jego armia nosiła mundury Królewskiej Armii Jugosłowiańskiej, ale w przeciwieństwie do Chorwacji, Serbia Nedicia była przez Niemcy traktowana jako państwo podrzędne.
Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna Ivana Mihailova z radością przyjęła aneksję macedońskiego Vardaru przez Bułgarię. Na początku września 1944 roku, kiedy Bułgaria opuściła Oś i przyłączyła się do aliantów,III Rzesza złożyła Mihailovi propozycję, by ten ogłosił niepodległośćMacedonii, ale spotkało się to z odmową.
Finlandia była sojusznikiem Niemiec w wojnie przeciwkoZwiązkowi Radzieckiemu. Było to jedyne państwo Osi o ustroju demokratycznym.
Po przegranejwojnie zimowej w marcu 1940 roku, Finlandia najpierw szukała ochrony u Wielkiej Brytanii, a także neutralnej Szwecji, ale kroki te zostały udaremnione przez radzieckie i niemieckie działania. Finowie, znajdujący się „między młotem a kowadłem”, ostatecznie zdecydowali się na ścisłą współpracę z Niemcami, oznaczającą w praktyce podporządkowanie kraju Hitlerowi. Finowie wierzyli, że uda im się z pomocą Niemców odzyskać utracone w czasie wojny tereny.
Rola Finlandii w operacji Barbarossa została zawarta w 21 dyrektywieAdolfa Hitlera: „fińska armia będzie mieć za zadanie, zgodnie z postępem niemieckich armii na północnym skrzydle, nawiązywać walkę z jak największą liczbą Rosjan atakując na zachód lub po obu stronach jeziora Ładogi. Finowie powinni zająć również Hanko”. Dyrektywa została wydana 18 grudnia 1940 roku, ponad dwa miesiące przed dotarciem pierwszych sygnałów do Głównego Dowództwa i przywódców Finlandii dotyczących ewentualnego ataku na ZSRR.
W maju 1941 roku, na propozycję Niemiec, Finlandia pozwoliła fińskim ochotnikom utworzyćOchotniczy Fiński Batalion Waffen-SS. Ten batalion, z początkową siłą 1200 żołnierzy, został dołączony do międzynarodowej5 Dywizji Pancernej SS Wiking. Kolejnych 200 Finów dołączyło do batalionu w czasie walk, w celu uzupełnienia strat.
Republika Finlandii
W ostatnich tygodniach przed operacją Barbarossa, współpraca między Finlandią i Niemcami znacznie się zacieśniła (m.in. nastąpiła wymiana oficerów łącznikowych). 7 czerwca Niemcy przetransportowali dwie dywizje do Laponii. 17 czerwca 1941, Finlandia rozpoczęła pełną mobilizację swoich sił i przesunęła je na granicę z ZSRR. Finlandia ewakuowała cywilów z obszarów przygranicznych. W pierwszych dniach operacji Finlandia pozwoliła niemieckim samolotom wracającym z bombardowania Leningradu do lądowania na fińskich lotniskach przed powrotem do baz macierzystych wPrusach Wschodnich. Ponadto fińskie okręty podwodne stawiały miny na wodach terytorialnych ZSRR.
W czasie ataku 22 czerwca 1941, Hitler ogłosił, że do Niemiec dołączyły Finlandia i Rumunia. Jednakże Finlandia wypowiedziała wojnę ZSRR dopiero 25 czerwca, po tym, jak lotnictwo sowieckie zbombardowało fińskie miasta i lotniska, w tym średniowieczny zamek wTurku, który został mocno uszkodzony. Finowie nazywają wojnę z ZSRRwojną kontynuacyjną, ze względu na kontynuację walk fińsko-radzieckich z wojny zimowej. Władze fińskie utrzymywały, że ich jedynym celem jest odzyskanie terenu przejętego przez Związek Radziecki po wojnie zimowej, toteż 10 lipca 1941, marszałekCarl Gustaf Mannerheim ogłosił, że celem wojny jest „odpędzenie bolszewików z rosyjskiejKarelii, uwolnienie Karelów i doprowadzenie Finlandii do lepszej przyszłości”. Podbój Karelii był marzeniem fińskich nacjonalistów popierających utworzenie tzw.Wielkiej Finlandii.
W sumie, Finlandia zmobilizowała około 475 000 żołnierzy, z których większość walczyła na froncie wschodnim przeciw Związkowi Radzieckiemu. Ponadto około 1700 ochotników zeSzwecji i 2600 zEstonii służyło w fińskiej armii. Podobnie wielu szwedzkich ochotników walczyło w Finlandii w wojnie zimowej. Ponieważ Finlandia udzieliła schronieniaŻydom, w armii fińskiej był także duży odsetek żołnierzy narodowości żydowskiej.
Dyplomatyczne relacje międzyWielką Brytanią i Finlandią zostały zerwane 1 sierpnia 1941, kiedy Anglicy zbombardowali niemieckie oddziały w fińskim mieściePetsamo. Wielka Brytania 6 grudnia 1941 roku, wypowiedziała wojnę Finlandii. Wojna natomiast nigdy nie została ogłoszona pomiędzy Finlandią aStanami Zjednoczonymi.
Finlandia podpisałapakt antykominternowski w 1941 roku. W przeciwieństwie do innych państw osi, Finlandia utrzymała siły pod swoim dowództwem i dążyła do osiągnięcia swych celów niezależnie od Niemiec. Dla Finów priorytetem było odzyskanie Karelii. Ówczesny prezydent,Carl Gustaf Mannerheim, odmówił uczestnictwa wojsk fińskich woblężeniu Leningradu i zaatakowania koleimurmańskiej, stwierdzając, że zajęcie tego miasta nie jest ich głównym celem.
Relacje pomiędzy Finlandią a III Rzeszą były jeszcze bliższe po podpisaniu paktu Ryti-Ribbentrop, w którym został przedstawiony niemiecki warunek dla pomocy zbrojnej i wsparcia lotniczego, ponieważ sowiecka ofensywa skoordynowana z otwarciem frontu w Normandii groziła Finlandii całkowitą klęską. W myśl porozumienia, podpisanego przez prezydentaRisto Rytiego, ale nigdy nieratyfikowanego przez fiński parlament, Finlandia zobowiązała się nie zawierać oddzielnego pokoju ze Związkiem Radzieckim.
NastępcaRisto Rytiego, prezydentMannerheim, zignorował pakt Ryti-Ribbentrop i rozpoczął tajne negocjacje z Sowietami. 19 września 1944 roku, Mannerheim podpisał porozumienie ze Związkiem Radzieckim i Wielką Brytanią. Finlandia została zobowiązana do wycofania niemieckich oddziałów ze swoich terenów, wskutek czego Finowie byli zmuszeni podjąć działania zbrojne przeciw wojskom niemieckim w Laponii (wojna lapońska). W 1947 roku, Finlandia podpisałapokój paryski ze Związkiem Radzieckim, Wielką Brytanią i kilkoma państwami należącymi doBrytyjskiej Wspólnoty Narodów uznającymi działania Finlandii w czasie wojny za „sojusz zIII Rzeszą”.
Tajlandia (Syjam) była przez pewien czas sojusznikiem Japonii.
Rankiem, 8 grudnia 1941 roku, dzień po ataku naPearl Harbor,Japonia wkroczyła doTajlandii. Kilka godzin po napaści, feldmarszałek i premierLuang Pibulsongkram, nakazał przerwanie oporu. 21 grudnia 1941, został podpisany sojusz wojskowy zJaponią, a 25 stycznia Tajlandia wypowiedziała wojnęWielkiej Brytanii iStanom Zjednoczonym. Tajski ambasador w Stanach Zjednoczonych, Mom Rajawongse Seni Pramoj nie dostarczył kopii deklaracji wojny i chociaż Anglicy odwzajemnili się wypowiedzeniem wojny Tajlandii, toUSA tego nie zrobiły, mimo wrogiego nastawienia do tego kraju. 10 maja 1942 roku, tajska Armia weszła do BirmańskiegoPaństwa Szanów. W przeszłości obszar ten był częścią KrólestwaAjutthaya. Granicę między japońskimi a tajskimi działaniami stanowiła rzekaSaluin. Jednakże obszar na południe od stanu Shan znany jako stanKaren, ojczyznaKarenów, wyjątkowo został zachowany pod japońską kontrolą.
Królestwo Syjamu
Trzy tajskie dywizje piechoty i jedna dywizja kawalerii, dowodzone przez opancerzone grupy rozpoznania i wsparte siłami powietrznymi, rozpoczęły natarcie 10 maja i rozbiły wycofującą się chińską 93 Dywizję.Kengtung, główny cel, został zajęty 27 maja. Wznowiona ofensywa w czerwcu i listopadzie doprowadziła do wycofania się Chińczyków w stronęJunnan.
Ponieważ wojna przeciągała się, tajskie społeczeństwo z niezadowoleniem zaczęło patrzeć na obecność Japończyków. W czerwcu 1944 roku, Pibulsongkram został obalony w zamachu stanu. Nowy cywilny rząd pod panowaniemKhuanga Aphaiwonga usiłował pomóc wzrastającemu ruchowi oporu, równocześnie utrzymując serdeczne relacje z Japończykami.
Ruch Wolnych Tajów został założony już w czasie pierwszych miesięcy wojny. Podobne wolne tajskie organizacje zostały założone w Brytanii i wewnątrz Tajlandii. Królowa Ramphaiphanni była głową państwa, opartą na brytyjskiej organizacji. Z kolei regentPridi Banomyong kierował największą grupą, działającą wewnątrz kraju. Walkę z Japończykami wsparły wojsko,Biuro Służb Strategicznych (OSS) i agenci z Force 136, którzy budowali tajne lotniska i obozy szkoleniowe w i poza granicami kraju.
Po wojnieUSA zapobiegły potraktowaniu Tajlandii jako państwa Osi, ale mimo tegoWielka Brytania domagała się trzech milionów ton ryżu jako odszkodowanie oraz powrót obszarów brytyjskichMalajów anektowanych podczas wojny. Ponadto Tajlandia musiała oddać terytoriaBirmy Brytyjskiej iIndochin Francuskich, które zajęła.
Pibulsongkrama oraz jego kilku wspólników oskarżano o popełnienie zbrodni wojennych, głównie ze względu na współpracę z władzami osi. Jednak oskarżenia te zostały odrzucone z powodu silnej presji narodu. Opinia publiczna była przychylna Pibulsongkramowi, od kiedy zaczął chronić tajskie interesy.
Irak był przez pewien czas sojusznikiem Osi, walcząc przeciwko Wielkiej Brytanii w 1941 roku.
Dochodząc do władzy 3 kwietnia 1941 roku, nacjonalistyczny rząd irackiego premieraRaszida Alego al-Kilaniego wyrzekł się brytyjsko-irackiego traktatu z 1930 roku i zażądał zamknięcia brytyjskich baz wojskowych na terenie kraju. Premier szukał poparcia wśród III Rzeszy, Włoch iFrancji Vichy w usunięciu brytyjskich sił z Iraku[16].
Królestwo Iraku
Walka pomiędzy irackimi a brytyjskimi wojskami rozpoczęła się 18 kwietnia 1941 roku w brytyjskiej bazie lotniczej nad jezioremHabbanija. Brytyjsko-iracka konfrontacja zbrojna przeszła do historii jakooperacja Sabine. Armia iracka, choć liczniejsza, była jednak zbyt słaba, by stawić skuteczny opór stacjonującym w kraju jednostkom brytyjskim, znanym od 1941 roku jakoIraqforce[17]. Państwa Osi wysłały więc dwadywizjony wsparcia, jeden od niemieckiejLuftwaffe, zaś drugi odKrólewskich Sił Powietrznych Włoch. Niemcy i Włosi wykorzystali francuskie bazy wSyrii, doprowadzając do walki między brytyjskimi a francuskimi siłami w Syrii. Dowódcą wydzielonych jednostek Luftwaffe, które miały pomóc irackim rebeliantom, został pułkownikWerner Junck. Tak zwane Sonderkommando „Junck” składało się z siedmiu bombowcówHe 111, czternastu ciężkich myśliwcówBf 110 oraz 20 samolotów transportowychJu 52[18].
W maju 1941 rokuAl-Hadżdż Muhammad Amin al-Husajni – wielki mufti Jerozolimy i sojusznik al-Kilaniego – ogłosił „świętą wojnę” przeciwko Wielkiej Brytanii i wezwał Arabów na całymBliskim Wschodzie, by stanąć do walki przeciw Brytyjczykom[19]. 25 maja 1941, Hitler wydał rozkaz nr 30, zwiększając niemieckie działania na Bliskim Wschodzie:Arabski Ruch Niepodległościowy na Bliskim Wschodzie jest naszym naturalnym sojusznikiem przeciwko Anglii. W związku z tym szczególne znaczenie ma pomoc w wyzwoleniu Iraku... Dlatego zdecydowałem się wysłać siły na Bliski Wschód, aby wesprzeć Irak.
Hitler wysłał niemieckie siły powietrzne i pancerne doLibii, tworzącAfrika Korps, by przeprowadzić niemiecko-włoską ofensywę przeciwko Anglikom wEgipcie,Palestynie i Iraku.
30 maja 1941 roku Brytyjczycy dotarli na przedmieściaBagdadu. Iracki wojskowy opór zakończył się następnego dnia. Al-Kilani i jego sojusznicy uciekli do Iranu, później doTurcji, Włoch i w końcu do Niemiec, gdzie Ali został mile przyjęty przez Hitlera jako głowa irackiego rządu na emigracji[20].
W audycjach radiowych z Berlina,mufti nawoływał do dalszej walki przeciwko Zjednoczonemu Królestwu i pomocy siłom niemiecko-włoskim. Ponadto na Bałkanach przyjmował muzułmańskich ochotników doWaffen-SS.
Nowi przywódcy Iraku przyjęli brytyjskie żądania w sprawie tranzytu wojsk i zaopatrzenia. Przez Irak szła część pomocy amerykańskiej dlaZSRR w ramach umowyLend-Lease. Irak wypowiedział wojnę państwom Osi w styczniu 1942 roku.
Iran ze względu na swe proniemieckie sympatie został w 1941 rokuzaatakowany przez siły radziecko-brytyjskie.
Iran pod panowaniemszachaRezy Szacha Pahlawiego stał się od początkuII wojny światowej terenem infiltracji wielkich mocarstw, w tymniemieckiej. Obecność niemieckich obywateli niepokoiła władzeWielkiej Brytanii iZSRR, mimo ogłoszenia przez Iran neutralności. Brytyjczycy chcieli ponadto zająć roponośne obszary Iranu oraz korzystać z kolei transirańskiej do dostarczania materiałów wojennych do ZSRR. Ze względów strategicznych operacja okupowania tego kraju zabezpieczyła tyły sił brytyjskich stacjonujących wEgipcie oraz południową granicę ZSRR przed niespodziewanym uderzeniem wojsk niemieckich. W tej sytuacji gen. por.Edward Quinan, dowódca sił brytyjskich wIraku, zwanychIraqforce, otrzymał rozkaz przygotowania się do okupacji pól naftowych wAbadanie iNaft-Shah oraz portówBushirem iBandar-e-Szachpur. 12 sierpnia władze ZSRR i Wielkiej Brytanii wręczyły rządowi Iranu notę, w której wyraziły nadzieję, że Irańczycy sami podejmą kroki wobec niemieckich agentów. Sowieci dołączyli listę rzekomych szpiegów. Żądano też zgody na wkroczenie wojsk obu krajów do Iranu. Odpowiedź z 21 sierpnia okazała się dla obydwu państw niesatysfakcjonująca. Następnego dnia ogłoszono pogotowie bojowe w wojskach brytyjskich, a 25 sierpnia w wojskach radzieckich. Brytyjczycy mieli zająć porty i obszary roponośne na południu Iranu, zaś Sowieci – północną część kraju z miejscowościamiArdabil,Tebriz,Urmia.
Kampania irańska rozpoczęła się rankiem 25 sierpnia, kiedy flota brytyjska zaatakowała okręty irańskie w strategicznych portach wAbadanie iKhorramshar. Jednocześnie z dwóch stron na terytorium Iranu wkroczyły brytyjskie siły lądowe. Działania te wspierało z powietrzaRoyal Air Force, atakując irańskie bazy lotnicze i linie komunikacyjne oraz wspierając siły lądowe. Większość irańskich samolotów została zniszczona na ziemi. SiłyArmii Czerwonej, rzucone przeciwko Irańczykom, były zdecydowanie od nich silniejsze. Stąd postępy wojsk radzieckich były szybkie. Pierwszym celem była miejscowośćMaku. 25 sierpnia została ona silnie zbombardowana (zginęło kilkuset cywilów), po czym wkroczyły do niej bez oporu siły lądowe. Wojska irańskie zamierzały stawić opór, ale ostatecznie wycofały się na południe. Desantem z morza zostało zajęteBandar-e Pahlavi na wybrzeżuMorza Kaspijskiego. 28 sierpnia Reza Szach Pahlawi rozkazał podległym wojskom wstrzymać opór, ogłaszając zawieszenie broni. W ciągu 30 i 31 sierpnia wojska brytyjskie i sowieckie spotkały się w miejscowościachSenna iKazwin.
Równocześnie z działaniami zbrojnymi toczyły się rozmowy dyplomatyczne. Już 25 sierpnia, tj. pierwszego dnia inwazji, ambasadorzy brytyjskiReader Bullard i sowiecki M. Smirnow spotkali się z Rezą Szachem Pahlawim. W wyniku tego następnego dnia został zdymisjonowany dotychczasowy premier irańskiAli Mansur, a jego miejsce zajął bardziej ugodowyMohammad Ali Chan Fourughi. Poinformował on natychmiastMedżlis, że zostanie ogłoszone zawieszenie broni, a także przyjął warunki stawiane przez Brytyjczyków i Sowietów. Zyskało to aprobatę parlamentu. W tym samym czasie Reza Szach Pahlawi usiłował bezskutecznie uzyskać mediację amerykańskiego prezydentaFranklina Delano Roosevelta, powołując się na zapisyKarty Atlantyckiej. W tej sytuacji rozpoczęto negocjacje, które do 6 września przyniosły zgodę irańskiego rządu na okupację brytyjską południa, a sowiecką północy kraju. Z Iranu mieli być wydaleni Niemcy podejrzewani o działalność szpiegowską, a linie kolejowe wykorzystane do przewozu sprzętu i wyposażenia wojskowego do ZSRR w ramachLend-Lease. Ze względu jednak na niewykonanie niektórych żądań wojska brytyjskie i sowieckie wznowiły swój marsz w głąb Iranu, grożąc okupacjąTeheranu. W nocy z 15 na 16 września sowieckie radio oskarżyło Irańczyków o nieszczere zamiary, „niewybaczalną powolność” i niechęć do wyrzucenia z kraju hitlerowskich agentów. Następnego dnia Reza Szach Pahlawi na nadzwyczajnym posiedzeniu parlamentu abdykował na rzecz swojego synaMohammada Rezy Pahlawiego, a następnie został uwięziony przez Brytyjczyków.
Między ZSRR a Niemcami funkcjonowała ożywiona współpraca gospodarczo-wojskowa. 19 sierpnia 1939 roku podpisana zostałaradziecko-niemiecka umowa handlowa, na mocy której ZSRR został zobligowany do przekazania III Rzeszy surowców i materiałów na sumę 180 milionówreichsmarek, a Niemcy przekazali Sowietom wyroby przemysłowe o wartości 120 milionów reichsmarek. Niemcy gwarantowały także Związkowi Radzieckiemu kredyt wynoszący 200 milionów reichsmarek na ponad 7 lat, przy oprocentowaniu 5% w stosunku rocznym[22], finansowany w całości przez banki niemieckie. Miał on zostać wykorzystany przez Rosję do finansowania zakupów niemieckich technologii.Kolejna umowa została podpisana 11 lutego 1940 roku. Dostawy niemieckie dla ZSRR obejmowały planypancernika„Bismarck”. Niemcy mieli przekazać ZSRR nieukończonykrążownik ciężki„Lützow” (co też uczynili)[23], maszyny do dużegoniszczyciela, artylerię morską, od dwóch do dziesięciu samolotów; w tym myśliwceBf-109,Bf-110 oraz bombowiecJu-88, które Rosjanie mogli kopiować, ciężkie haubice i baterię dział przeciwlotniczych. Związek Radziecki otrzymał także od Niemców lokomotywy, turbiny, generatory, silniki Diesla, statki, maszyny, laboratorium balistyczne, próbki materiałów wybuchowych, sprzęt radiowy, telegraficzny i telefoniczny, sprzęt do prowadzenia wojny chemicznej, sprzęt saperski i jeden czołg do skopiowania. ZSRR zagwarantował Niemcom tranzyt surowców zDalekiego Wschodu (m.in. soli zMandżurii), zmniejszając o połowę cenyfrachtowe za korzystanie zKolei Transsyberyjskiej. Ponadto, Niemcy otrzymały wielkie sumy towarów, w tym[24]:
7 października 1939 roku w zamian za pomoc technologiczną ZSRR zaoferował Niemcom do zagospodarowania pod przyszłą bazę tereny fiorduZapadnaja Lica naPółwyspie Kolskim. Tak zwanaBasis Nord działała w latach 1939–1940, gdy po udanejinwazji na Norwegię baza straciła na znaczeniu dla Niemców. Jej istnienie było utrzymywane w ścisłej tajemnicy, także po zakończeniu wojny, gdyż ZSRR nie chciał przyznać się do tak bliskiej współpracy z Niemcami[25].
Pomimo oficjalnej współpracy, oba państwa szykowały się do przyszłej wojny. Wybuchła ona 22 czerwca 1941 roku wraz zatakiem Niemiec na ZSRR.
Wolne Miasto Gdańsk było etnicznie zdominowane przezNiemców, Polacy według różnych danych stanowili od 3 do 15 procent ludności miasta-państwa[26]. Po dojściu narodowych socjalistów do władzy w 1933 roku,NSDAP zyskała istotny wpływ naSenat Wolnego Miasta Gdańska, który zaczął coraz bardziej ograniczać gwarantowane Polsce przezLigę Narodów uprawnienia. Skutkami tego były: nasilenie antypolskich prowokacji, likwidacja opozycyjnych wobec NSDAP partii politycznych i represje wymierzone w gdańskich Żydów. W 1938 władzę w Wolnym Mieście Gdańsku faktycznie przejęła NSDAP, co nasiliło hitleryzację tego miasta, forsowaną przez czołowych działaczy narodowosocjalistycznych, m.in.Alberta Forstera. Otwarcie organizowano hitlerowskie bojówki paramilitarne (SA) i je szkolono. 23 sierpnia 1939 roku gdański Senat wydał dekret o mianowaniu Forstera „głową państwa” (Staatsoberhaupt)[27], co stanowiło jawne pogwałcenie konstytucji II WMG. W 1939 roku, poostrzelaniu polskiej placówki wojskowej naWesterplatte przez pancernik„Schleswig-Holstein”polską pocztę zaatakował oddziałPolicji Wolnego Miasta Gdańska pod dowództwem Polezeiobersta (pułkownika policji)Williego Bethke wspomagany przez jednostkiSS. Gdańska straż przybrzeżna wspomagała również niemieckie wojska atakujące obrońców Westerplatte.
1 września 1939 roku ogłoszono (uchwałami Reichstagu oraz gdańskiego Senatu) włączenie (niem.Anschluss) Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy.
Utworzone 10 kwietnia 1941 roku, nieuznawane przez aliantów Niepodległe Państwo Chorwackie (Nezavisna Država Hrvatska lubNDH) było członkiem Osi do końcaII wojny światowej. Armia tego państwa walczyła z Niemcami nawet po zajęciu Chorwacji przezZwiązek Radziecki.Ante Pavelić, chorwacki nacjonalista i jeden z założycieli faszystowskiej organizacjiustaszów (Ustaše), oznajmił się głową nowego państwa 24 kwietnia 1941 roku.
Niepodległe Państwo Chorwackie
Pavelić przewodził chorwackiej delegacji wRzymie. Zaoferował koronę Chorwacji włoskiemu księciu Tomislavowi II. 18 maja, Pavelić podpisał traktat rzymski zMussolinim, oddając muDalmację i ustanawiając granicę między Chorwacją a Włochami. Ponadto w czasie pobytu w Rzymie został przyjęty na prywatnej audiencji u papieżaPiusa XII.
Pavelić utworzył chorwacką armię (Hrvatsko domobranstvo). Pierwotnie liczyła 16 000 żołnierzy, jednak w czasie wojny liczba ta wzrosła do ponad 130 000. Chorwacka armia posiadała pewne siły powietrzne i flotę, chociaż wielkość floty została ograniczona przez traktat rzymski. Oprócz tych sił, Pavelić dowodził również milicją. Ponadto wielu Chorwatów zgłaszało się na ochotników do niemieckiegoWaffen-SS[28].
Chorwacja wypowiedziała wojnę Związkowi Radzieckiemu, podpisałapakt antykominternowski i wysłała oddziały nafront wschodni. Chorwackie oddziały stacjonowały naBałkanach, zwalczając jugosłowiańską partyzantkę i w ten sposób zwalniając z obowiązków niemieckie i włoskie siły, które mogły być wysłane w miejsca ważniejszych walk.
W czasie istnienia kraju nasilił się terror skierowany głównie przeciwko prawosławnymSerbom orazŻydom iCyganom. W trakcie masowych eksterminacji (ludzi wywożono doobozu w Jasenovac lub do Generalnego Gubernatorstwa), w czasie II wojny światowej, na terenie NDH zginęło blisko 350 tys. Serbów, 60 tys. Żydów i 26 tys. Cyganów.
W maju 1945 roku oddziałyJosipa Broz Tity położyły kres istnieniu Niepodległego Państwa Chorwackiego.
16 czerwca 1940 roku marszałekPhilippe Pétain został ostatnim premieremFrancuskiej III Republiki, ponieważ opór Francuzów wobec niemieckiej armii załamywał się. Pétain natychmiast poprosił o zawieszenie broni z Niemcami i sześć dni później, 22 czerwca 1940, jego rząd zakończył negocjacje z Hitlerem. Warunkiem rozejmu było zajęcie w przybliżeniu 2/3 terytorium Francji, wraz ze stolicą. Pétain mógł utrzymać armię 100 000 żołnierzy, do obrony pozostałej, wolnej części kraju. Ten limit nie obejmował armii kolonialnej ani francuskiej floty.
Relacje między Francją a Wielką Brytanią szybko uległy pogorszeniu. W obawie, że potężna flota francuska mogłaby przejść na stronę niemiecką, Wielka Brytania przeprowadziła kilka morskich ataków, głównie przeciw algierskiemu portowiMers el-Kebir 3 lipca 1940 roku. Niemiecka propaganda ukazywała te działania jako absolutną zdradę Francuzów przez ich byłych sojuszników. Francja zerwała relacje z Wielką Brytanią po ataku i rozważaławypowiedzenie wojny.
Państwo Francuskie
10 lipca 1940 roku Pétain przez liczne głosyZgromadzenia Narodowego, skutecznie utworzyłPaństwo Francuskie, zwane też Francją Vichy. Nazwa rządu kolaboracyjnego pochodzi od jego siedziby – miastaVichy. Kolaboracja obejmowała organizowanie deportacji Żydów, a także walkę z francuskim ruchem oporu. Rząd Vichy pomagał także Japończykom wIndochinach. Stany Zjednoczone uznawały rząd kolaboracyjny Vichy do 1942 roku.
We wrześniu 1940 roku, Francja Vichy bezskutecznie opierała się japońskiemu najazdowi na kolonie w Indochinach. Pod koniec 1941 roku, Wietnam stał się bazą do japońskich najazdów naTajlandię,Malaje iBorneo.
Wielka Brytania dała zgodę francuskiemu generałowiCharles’owi de Gaulle’owi wraz z ruchem Wolnych Francuzów w Londynie na zdobycie imperium kolonialnego w Afryce. 26 września 1940 roku, de Gaulle prowadził atak sił Sprzymierzonych na portDakar weFrancuskiej Afryce Zachodniej. Siły Pétaina odpowiedziały ogniem i po dwóch dniach ciężkiej walki siły de Gaulle’a zostały odparte. Opinia publiczna we Francji została jeszcze bardziej oburzona, co spowodowało zacieśnianie stosunków Francji Vichy zIII Rzeszą[29].
Francja Vichy nie została bezpośrednio wmieszana w wojnę w Europie Zachodniej. Mimo tego prawie 7000 ochotników wstąpiło doLegionu Ochotników Francuskich przeciw Bolszewizmowi (LVF) od 1941 do 1944, natomiast od 1944 do 1945 roku z 7500 osób utworzonodywizję Charlemagne, oddziałWaffen-SS[30]. Zarówno LVF, jak i dywizja Charlemagne walczyły na froncie wschodnim. Hitler nigdy nie zgodził się na to, aby Francja mogła zostać pełnoprawnym wojskowym sojusznikiem. Stale zapobiegał zwiększaniu sił wojskowych Vichy.
Oprócz współpracy politycznej, kolaboracja Vichy z Niemcami w zasadzie opierała się na przemyśle. Francuskie fabryki dostarczały dużą ilość sprzętu wojskowego dla niemieckich sił zbrojnych.
W listopadzie 1942, francuskie oddziały Vichy krótko odpierały lądowanie Sprzymierzonych oddziałów we francuskiej Afryce Północnej (operacja Torch). AdmirałFrançois Darlan negocjował zawieszenie broni z aliantami.Hitler zrewanżował się Francuzom, rozkazując niemieckim siłom zajęcie wolnej strefy w środkowej i południowej Francji. Francuskie wojsko w Afryce podporządkowało się Darlanowi, ale niektóre oddziały dołączyły do niemieckich sił wTunezji.
W 1943 władze Vichy w Afryce Północnej doszły do porozumienia zWolnymi Francuzami w sprawie ustanowienia tymczasowego francuskiego rządu wAlgierze, znanego jakoFrancuski Komitet Wyzwolenia Narodowego (CFLN) początkowo zGiraudem jako dowódcą wojska i de Gaulle’em jako szefem rządu. CFLN został uznany przezWielką Brytanię,ZSRR iStany Zjednoczone 26 sierpnia. CFLN tworzył nowe oddziały, reorganizował, szkolił, wyposażał i zaopatrywał francuskie wojsko pod alianckim nadzorem.
Chociaż rząd Vichy kontynuował działanie we Francji do końca 1944, to jednak powoli przestał się liczyć. W związku zlądowaniem w Normandii Vichy utraciło kontrolę nad całym terytorium oraz siłami wojskowymi, z wyjątkiem sił stacjonujących w Indochinach.
Po upadku Włoch w 1943 roku i aresztowaniu Benito Mussoliniego, Niemcy postanowili przywrócić władzę lojalnym faszystom. Dlatego odbili Mussoliniego w spektakularnym ataku przeprowadzonym przez komandosaOtta Skorzenego[31] i w bezpiecznym, dalekim od linii frontu miejscu, za jakie uznali miejscowośćSalò, proklamowaliWłoską Republikę Socjalną.
Została uznana przez niewiele państw. Republika Salò, jak często nazywano topaństwo marionetkowe, była w całości zależna od Niemiec, mimo że rządy oficjalnie sprawował tamBenito Mussolini[32]. Po jego odbiciu przeprowadzono procesy tych, którzy zagłosowali za usunięciemduce od władzy polądowaniu aliantów na Sycylii (stracono między innymiGalleaza Ciana, prominentnego działacza partyjnego i zięcia Mussoliniego orazmarszałkaEmilia De Bona). RSI (skrót od włoskiej nazwy) nie odegrała większej roli militarnej, a jej siły zbrojne –Esercito Nazionale Repubblicano zostały całkowicie rozbite poofensywie wiosennej[33]. W miarę posuwania się aliantów na północ, faszyści mieli coraz mniejszą władzę. Spowodowało to wybuch powstania na terenie państwa. Za jej koniec uznaje się śmierć Mussoliniego[34].
Serbski generałMilan Nedić utworzył 1 września 1941 roku w okupowanej przez Niemcy SerbiiRząd Ocalenia Narodowego. Nedić pełnił funkcję premiera w rządzie marionetkowym, który uznawał byłego jugosłowiańskiegoregenta, księcia Pawła za głowę państwa[35].
Siły zbrojne Nedicia nosiły mundury Królewskiej Armii Jugosłowiańskiej; walczyły z Niemcami przeciw jugosłowiańskim partyzantom. W przeciwieństwie do innych sojusznikówHitlera, którzy wysłali swe siły do walki zeZwiązkiem Radzieckim, oddziały Nedicia zostały ograniczone do pełnienia obowiązków jedynie na terenie swojego kraju[36].
W czasie wojny wSerbii powstało kilka obozów koncentracyjnych. W 1942 roku po antysemickich pochodach wBelgradzie miasto zostało ogłoszone Judenfrei, czyli strefą wolną od Żydów[37]. Ponadto na terenie Serbii utworzonogestapo.
Państwo Greckie powstało po kapitulacji wojsk greckich wobec agresjiIII Rzeszy iWłoch. KrólJerzy II Grecki udał się naKretę, a po ewakuacji brytyjskich wojsk doWielkiej Brytanii, tam też powstał rząd emigracyjny; w Grecji rozpoczęto natomiast okupację przy zachowaniu pozorów autonomii dla części terytorium[38]. Powołany został nowy rząd pod kierownictwemGeorgiosa Tsolakoglou. Kraj był podzielony na trzy strefy. Największa była strefa włoska, lecz to mniejsza strefa niemiecka była ważniejsza ekonomicznie. Tereny położone na północnym wschodzie i okupowane przez Bułgarów włączono doCarstwa Bułgarii, ich ludność poddając drastycznej bułgaryzacji. Kolaboracyjne państwo utworzyło teżsiły zbrojne. Były toBataliony Bezpieczeństwa, liczące, zależnie od okresu, 12,5 – 22 tysięcy żołnierzy i według wielu źródeł, składające przysięgę na wiernośćAdolfowi Hitlerowi oraz całkowite posłuszeństwo niemieckiemu dowództwu. Poniesione przez Państwo Greckie straty materialne stanowiły 33-krotność produktu krajowego brutto z 1946 roku[39]. W szczególności, inflacja osiągnęła 15 000 000%, gdy wymuszono na Państwie Greckim formalne, międzypaństwowe pożyczki – pieniężne, przemysłowe i surowcowe, spłacane następnie greckim pieniądzem, emitowanym inflacyjnie w mennicy, pozostającej pod kontrolą Niemiec[40]. W październiku-listopadzie 1944 roku nastąpiła ewakuacja wojsk niemieckich z Grecji, doAten powrócił mianowany przez króla, zatwierdzany przez Brytyjczyków rząd. Brytyjczycy mianowali następnie kolejnych premierów, a faktycznie jeszcze przez około półtora roku Grecja pozostawała pod władzą brytyjskiego dowódcy wojskowego[41].
Pokapitulacji sił włoskich 8 września 1943 roku wojska niemieckie szybko zajęły Albanię dwoma dywizjami. Niemcy utworzyli „neutralny rząd” w Tiranie. Niemcy zamierzali stworzyć autonomiczną administrację i starali się przekonać albańskich przywódców do utworzenia rządu, który przejmie administrację kraju[42]. Wielu wahało się, zwłaszcza gdy rozeszły się pogłoski, że brytyjskie siły przygotowują się do inwazji na Albanię. Albańscy przywódcy Kosowa, zdając sobie jednak sprawę, że niemiecka porażka oznaczałaby powrót do rządów jugosłowiańskich, byli bardziej skłonni do współpracy. 14 września 1943 r. pod rządamiIbrahima Biçaku, Cafo Beg Ulqiniego,Bedri Pejani i Xhafer Deva z Kosowa utworzono rząd albański[43]. Rada narodowa, składająca się z 243 członków, rozpoczęła swoje funkcje 16 października 1943, wybierając czteroosobową Radę Najwyższej Regencji do sprawowania rządów w kraju, na czele której stał regentMehdi Frashëri[44]. Niemcy wycofali się z Albanii w 1944 roku, a w kraju rządy przejęłaKomunistyczna Partia Albanii.
Topaństwo marionetkowe zostało utworzone 16 października 1944 roku, po tym, jak obalono regentaWęgier, admirałaMiklósa Horthyego w przeprowadzonej przez Niemców orazfaszystowskich Węgrówoperacji Panzerfaust, po której powołano dyktatorskie państwo, które zastąpiło istniejące ponad tysiąc lat, restytuowane w 1920 rokuKrólestwo Węgier[45]. Do władzy doszlistrzałokrzyżowcy, których lider oraz dotychczasowy premier,Ferenc Szálasi ogłosił się głową państwa, a w praktyce dyktatorem Węgier. Państwo było całkowicie zależne od nazistowskich Niemiec, a sam Szálasi nie mógł samodzielnie podejmować decyzji, a także rządzić krajem. Głównym celem powstania państwa była chęć dalszej walki Węgier przeciwkoZSRR, zarówno przez Niemców, jak i węgierskich faszystów[46]. Objęcie władzy przez Szálasiego zapewniało kontynuowanie walk, co było bardzo korzystne dla Niemiec. Dalsza walka Węgier zapewniała dostarczenie dodatkowych sił dla walczących nafroncie wschodnim Niemców, a także otwarcie nowego frontu bałkańskiego, który odciążył główne rejony frontu znajdujące się na terenie Polski oraz wPrusach Wschodnich[47].
W marcu siły niemiecko-węgierskie rozpoczęły ofensywę (Operacja Frühlingserwachen) na pozycje sowieckie. Mimo znacznych sukcesów terytorialnych, po dziesięciu dniach ofensywa została ostatecznie zatrzymana przez Sowietów, którzy przeprowadzili własną kontrofensywę, po której prawie całkowicie została zniszczonaTrzecia Armia Węgierska, a resztki jej sił zdołały uciec naSłowację lub do Niemiec. Do 1 kwietnia całe terytorium Węgier zostało zajęte przez ZSRR[48].Ferenc Szálasi uciekł do Niemiec, gdzie został wzięty do niewoli przez wojskaamerykańskie. Reżim Szálasiego ostatecznie przestał rządzić Węgrami wraz zkapitulacją III Rzeszy 8 maja 1945. W ciągu następnych miesięcy w Budapeszcie władzę przejął promoskiewski, komunistyczny reżim, Szálasi został przekazany Węgrom przez Amerykanów. W 1946 roku odbyła się rozprawa sądowa, w której został skazany nakarę śmierci. Wyrok został wykonany 12 marca 1946 roku[49].
W czasie II wojny światowej Cesarstwo Japonii na podbitych terytoriach utworzyło wiele państw i rządów marionetkowych, poczynając od utworzenia państwa Mandżukuo w 1932 roku. Powstanie kolaboracji pod okupacją japońską wiązało się z planami utworzeniaStrefy Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej. Miała ona służyć Japończykom w podporządkowaniu sobie terenów bogatych w surowce, niezbędne do dalszego prowadzeniawojny na Pacyfiku[50].
Mandżukuo było japońskim państwem marionetkowym wMandżurii, północno-wschodnim regionie Chin. Na czele Mandżukuo Japończycy postawili ostatniego chińskiego władcę z dynastiiQing –Puyi, który jednak dysponował wyłącznie symboliczną władzą. Faktycznie Mandżukuo kontrolowane było przez japońskie wojsko, w szczególności Armię Mandżurską[51].
18 września 1931 doszło do tzw.incydentu mukdeńskiego, prowokacji, za którą odpowiadałaArmia Kwantuńska[52]. Dzięki zaskoczeniu Japończycy zajęli Mandżurię. Niepodległość Mandżukuo została ogłoszona 18 lutego 1932 roku. Państwem oficjalnie rządził Puyi, od 1932 jako prezydent, a od 1934 roku jakocesarz. Dwudziestu trzech z osiemdziesięciu członkówLigi Narodów uznało nowe państwo, ale sama Liga zadeklarowała w 1934, że Mandżuria legalnie pozostanie częściąChin, potwierdzając tym samym wycofanie Japonii z Ligi.Niemcy,Włochy iZwiązek Radziecki uznawały Mandżukuo[53]. Państwo również zostało uznane przezKostarykę,Salwador iWatykan. Ponadto rząd mandżurski uznawał również rządy innych sojuszników Japonii i jej marionetki m.in.Mengjiang,birmański rządBa Mawa, reżimWanga Jingwei i indyjski rządSubhaas Czandra Bosego[54].
Według szacunków wywiadu ZSRR Armia Mandżukuo dysponowała 200 000–220 000 żołnierzy. SkoszarowanaCesarska Armia Mandżukuo była w pełni zależna odCesarskiej Armii Japońskiej.Cesarska Marynarka Mandżukuo, zawierająca flotę rzeczną i straż przybrzeżną, podlegała dowództwu japońskiej Trzeciej Floty[55].Gwardia Cesarska Mandżukuo, licząca 200 żołnierzy, była jedyną niezależną formacją pozostającą pod rozkazem cesarza i pełniła funkcję jego osobistej ochrony.
Posowieckiej inwazji w sierpniu 1945 roku, państwo to przestało istnieć i po okupacji radzieckiej wróciło doChin.
Mengjiang był utworzonym w Mongolii Wewnętrznej państwem, w pełni zależnym od Japonii. Państwo to rządzone było przez księciaDemchugdongruba, mongolskiego arystokratę wywodzącego się odCzyngis-chana, ale faktycznie kontrolowane było przez japońskie wojsko. Niepodległość Mengjiang została ogłoszona 18 lutego 1936 roku, w wyniku zajęcia tego terytorium przez Japończyków.
Mongołowie mieli liczne skargi przeciwko chińskiemu rządowi wNankinie. Najbardziej chodziło tu o politykę nieograniczonej migracji Chińczyków do tego ogromnego regionu, w którym przeważały otwarte równiny i pustynie. Kilku młodych książąt Mongolii Wewnętrznej widziało w zajęciu ich kraju przez Japonię dogodną szansę na zdobycie Mongolii Zewnętrznej od Związku Radzieckiego.Japonia utworzyła Mengjiang, by wykorzystać napięcia między etnicznymiMongołami i centralnym rządem Chin, który teoretycznie rządziłMongolią Wewnętrzną. Japończycy, dzięki utworzeniu mongolskiego sojusznika w Azji, mieli nadzieję na zdobycie resztyMongolii odZwiązku Radzieckiego. Kiedy wszystkie rządy marionetki Chin zostały zjednoczone pod rządemWang Jingwei w marcu 1940 roku, Mengjiang utrzymał swoją oddzielną tożsamość jako autonomiczna federacja. Chociaż pod mocną kontrolą Cesarskiej Armii Japonii, która zajęła teren, książę Demchugdongrub miał swoją własną armię, która była, teoretycznie, niezależna.
Mengjiang upadło w 1945 roku w wyniku klęski Japonii i najazdu ZSRR orazMongolii. Przeważające radzieckie siły posunęły się doMongolii Wewnętrznej, napotykając na niewielki opór jedynie ze strony mongolskiej kawalerii, która, podobnie jak reszta armii, szybko została zniszczona.
Birmański nacjonalistyczny liderBa Maw utworzyłjapońską marionetkę w Birmie 1 sierpnia 1942 roku, po tym, jak japońska armia przejęła kontrolę nadBirmą odWielkiej Brytanii[56]. Reżim Ba Maw zorganizował Birmańską Armię Wyzwoleńczą (później przemianowaną naBirmańską Armię Narodową), dowodzoną przezAung Sana. Była ona jednak całkowicie podporządkowana armii japońskiej i prawie nie angażowała się wdziałania zbrojne[57].
José Paciano Laurel y García był prezydentemDrugiej Republiki Filipin, japońskiej marionetki utworzonej na Filipinach w 1942 roku. W 1943 roku, filipińskie Zgromadzenie Narodowe zadeklarowało, że Filipiny są niezależną republiką i wybrało Laurela jako prezydenta. Druga Republika upadła wraz z japońską kapitulacją. Laurel został zatrzymany i oskarżony o zdradę rząduUSA, ale został objęty amnestią i kontynuował działalność polityczną, zdobywając miejsce w filipińskim senacie[58].
Państwo to istniało przez krótki czas. Zostało założone 29 marca 1940 roku przezWanga Jingwei, który został szefem wspieranego przez Japonię marionetkowego państwa z siedzibą wNankinie.
Podczasdrugiej wojny chińsko-japońskiej, Japonia ruszając ze swoich baz w Mandżurii, zajęła dużą część Wschodnich i Centralnych Chin. Rząd w Nankinie powstał w wyniku połączenia m.in. Tymczasowego Rządu Republiki Chińskiej wPekinie ze Zreformowanym Rządem Republiki Chińskiej w Nankinie.
Rząd w Nankinie nie miał żadnej prawdziwej władzy i jego główna rola miała służyć jako propagandowe narzędzie dla Japończyków. Rząd w Nankinie zawarł porozumienie z Japonią i Mandżukuo, podpisałpakt antykominternowski w 1941 oraz wypowiedział wojnę Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii 9 stycznia 1943 roku. Ponadto kolaborancki rząd uznałPuyi za prawowitego władcęMandżukuo.
Z początku rząd Wanga miał napięte stosunki z Japończykami. Japonia naciskała na reżim aby ten przyjął postawę nacjonalistyczną. Powielanie symboliKuomintangu prowadziło do częstych konfliktów z Japończykami – przykładem jest chociażby przejęcie flagi od Republiki Chińskiej.
Pogarszająca się sytuacja Japonii od 1943 roku ukazywała fakt, że większą rolę w obronie zajętych części Chin spełniała Armia Nankińska niż sama armia japońska. Armia Nankińska nieustannie walczyła przeciwko komunistycznej Nowej Czwartej Armii.
Wang Jingwei zmarł w klinice tokijskiej 10 listopada 1944 roku. Jego następcą zostałChen Gongbo. Chen miał jednak zbyt słaby wpływ – faktycznym następcą Wanga okazał sięZhou Fohai, burmistrzSzanghaju.
9 września 1945, w związku z klęską Japonii w II wojnie światowej, państwo poddało się generałowiHe Yingqin – sprzymierzeńcowiCzang Kaj-szeka. Generałowie Armii Nankińskiej szybko zadeklarowali przymierze zGeneralissimusem i zostali zobowiązani do oparcia się komunistom.Chen Gongbo został schwytany i stracony w 1946 roku.
Prowizoryczny Rząd Wolnych Indii był gabinetem cieni pod przewodnictwemSubhasa Czandra Bosego, indyjskiego nacjonalisty, który porzucił pokojowe metodyGandhiego dla osiągnięcia niepodległości. Państwo to istniało jedynie na terytoriach poddanych japońskiej kontroli.
Tymczasowy Rząd Wolnych Indii (Azad Hind)
Były prezydentIndyjskiego Kongresu Narodowego, Bose został zatrzymany przez brytyjskie władze kolonialne na początku II wojny światowej. W styczniu 1941 roku, po ucieczce z więzienia, przedostaniu się do Niemiec, a następnie do Japonii, utworzył Indyjską Armię Wyzwoleńczą, złożoną głównie z indyjskich więźniów. Powstała Niezależna Liga Indyjska, która – idąc za europejskim przykładem – wezwała do tworzenia Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej, w której szeregach znaleźli się hinduscy emigranci i jeńcy z armii brytyjskiej, wzięci do niewoli przez Japończyków. Wkrótce armia liczyła już ok. 40 tys. żołnierzy. Kierownictwo rządu i armii objął przybyły właśnie Bose, dzięki poparciu japońskiego premiera gen.Hideki Tojo. 21 października 1943 roku zdecydował się on na ogłoszenie powstania Tymczasowego Rządu Wolnych Indii z sobą na czele (objął on także funkcje ministra wojny i Naczelnego Wodza). Nowy gabinet emigracyjny – oficjalnie uznany przez 9 państw (Japonię,Birmę,Chorwację,Niemcy,Filipiny, Nankinowskie Chiny,Mandżukuo,Włochy,Syjam) natychmiast wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym, a w lutym 1944 r. rozpoczął działania wojenne przeciw Brytyjczykom na terenie Birmy. Pod jurysdykcję rządu Bosego, którego tymczasową siedzibą została birmańska stolicaRangun, oddano należące do Indii wysepki w Zatoce Bengalskiej –Andamany iNikobary, zajęte właśnie przez Japończyków.
Działania wojenne hinduskiej armii toczyły się ze zmiennym szczęściem. W marcu 1944 roku rozpoczęta ofensywa w północnych Indiach była dla Brytyjczyków całkowitym zaskoczeniem i umożliwiła głębokie wbicie się w terytoria indyjskie. Zajęte ziemie oddano pod zarząd Bosego, który ogłosił tymczasową stolicą Indii miastoImphal w nadgranicznym okręguManipur i zachęcał do dalszego marszu naDelhi. Ostatecznie na wiosnę 1945 roku wyczerpane długotrwałymi walkami i zdziesiątkowane tropikalnymi chorobami oddziały poniosły klęskę wRangun, w wyniku czego miasto zostało zajęte przez Brytyjczyków, a kolaboranckie państwo indyjskie przestało istnieć.
W 1940 roku Japończycy, idąc śladem swych niemieckich sprzymierzeńców w Europie, zajęli francuskie prowincje (Indochiny) w Azji. I podobnie jak Niemcy, zostawili w spokoju francuską administrację kolonialną. Taki stan rzeczy utrzymał się do 9 marca 1945, kiedy to Japończycy oficjalnie przejęli władzę w tej prowincji[56]. Wkrótce po tym, cesarzBảo Đại unieważnił traktat z Francją z 1884 roku, aTrần Trọng Kim, historyk, stał się prezesem rady ministrów.
W 1945 roku Wietnam nawiedziła klęska głodu, która spowodowała falę sprzeciwu wobec Francji, a co za tym idzie w krótkim czasie ogłoszenie niepodległości[59].
Królestwo Kambodży było krótkotrwałym japońskim państwem marionetkowym, istniejącym od 9 marca do 15 kwietnia 1945 roku.
W 1941 r., Japończycy wchodząc do Kambodży, pozwolili francuskim urzędnikom pozostać na administracyjnych stanowiskach. Japońskie hasłoAzja dla Azjatów pozyskiwało wielu kambodżańskich nacjonalistów, wbrew temu, że tokijska polityka miała na celu utrzymać kolonialny rząd indochiński w nominalnej kontroli[60].
Ta polityka zmieniła się w ciągu ostatnich miesięcy wojny. Japończycy, chcąc zyskać miejscowe poparcie, wyrzucili francuski rząd i zmusili Kambodżę, by oznajmić swoją niepodległość wWielkiej Wschodnioazjatyckiej Strefie Wspólnego Dobrobytu. Cztery dni później, królNorodom Sihanouk zadeklarował, żeKampucza (pierwotna nazwa Kambodży) jest niezależna.Sơn Ngọc Thành został wyznaczony ministrem spraw zagranicznych[61].
W dniu japońskiej kapitulacji, został ogłoszony nowy rząd na czele z nowym premierem Sơn Ngọc Thành. Jednak w październiku, kiedy alianci zajęliPhnom Penh, Sơn Ngọc Thành został zatrzymany za współpracowanie z Japończykami i deportowany do Francji[62]. Kilku jego zwolenników pojechało do północno-zachodniej Kambodży, która była pod tajską kontrolą od czasu wojny francusko-tajskiej w 1942, gdzie połączyli się jako część ruchu Khmer Issarak, pierwotnie utworzonego z tajskim poparciem w 1940 roku[63].
Pierwszą nacjonalistyczną laotańską organizacją był Ruch Narodowej Odnowy powstały w styczniu 1941, kierowany przez księcia Phetxarata i poparty przez miejscowych francuskich urzędników, chociaż nie przez władze Vichy w Hanoi. Ta formacja napisała aktualny do dziśhymn Laosu i zaprojektowała aktualnąflagę Laosu, kiedy paradoksalnie deklarowała poparcie dla Francji. Kraj ogłosił swoją niepodległość w 1945 roku.
Wszystko przebiegało spokojnie aż do wyzwolenia Francji w 1944 roku, kiedyCharles de Gaulle doszedł do władzy. To oznaczało koniec przymierza między Japonią i francuską administracją wIndochinach. Japończycy nie chcieli pozwolić gaullistom na przejęcie władzy i pod koniec 1944, dokonali wojskowego zamachu stanu wHanoi. Część Francuzów uciekła przez góry do Laosu, ścigani przez Japończyków, którzy zajęliWientian w marcu 1945 iLuang Prabang w kwietniu. KrólSisavang Vong został zatrzymany przez Japończyków, natomiast jego syn, książę Savang Vatthana wezwał cały naród, do wspierania Francuzów. Wielu Laotańczyków zginęło w walce z japońskim okupantem.
Jednakże książę Phetxarat sprzeciwił się takiej postawie, uważając, że niepodległość Laosu mogłaby zostać zdobyta poprzez przejście na stronę Japończyków, którzy mianowali go premierem Luang Prabang, a więc nie całego kraju. W praktyce kraj pogrążony był w chaosie i Phetxarat nie miał żadnej istotnej władzy. Z kolei inny ruch, Lao Seri (Wolni Laotańczycy), otrzymał nieoficjalne poparcie od Wolnego Ruchu Tajów w regionie Isan.
Albania była włoskim państwem marionetkowym, połączoną unią personalną z Włochami pod panowaniemWiktora Emanuela III, którego pełny tytuł brzmiał: Król Włoch i Albanii, Cesarz Etiopii. Albania była częścią Nowego Imperium Rzymskiego wymyślonego przez włoskiego dyktatora, II Duce,Benito Mussoliniego[64].
Albania była zależna od Włoch już odI wojny światowej, kiedy to została zajęta przez Włochy jako „protektorat” zgodnie z paktem londyńskim. Włoskie oddziały wycofały się po wojnie, ale w latach 20. i 30. XX wieku, Albania ponownie stawała się coraz bardziej zależna od Włoch. Albańskie rządy i gospodarka były uzależnione od włoskich pożyczek, włoskie osadnictwo nabierało tempa, zaś albańska armia była szkolona przez włoskich instruktorów. Europa, przejęta sprawąrozbioru Czechosłowacji przez Niemcy, nie spoglądała na poczynania Włoch, które przecież stanowiły poIII Rzeszy główną siłę w Europie[65]. W tym czasie Mussolini wysłał ultimatum do albańskiego królaAhmeda Zogu (25 marca 1939 roku), żądając od niego przyłączenia się Albanii do Włoch jako protektoratu. 7 kwietnia włoskie oddziały wylądowały w Albanii. Zogu, jego żona i nowo narodzony syn natychmiast uciekli doGrecji. Pięć dni po najeździe, 12 kwietnia, albański parlament poprzez głosowanie postanowił usunąć dotychczasowego króla i przyłączyć do Włoch w „unii personalnej”, oferując albańską koronę Wiktorowi Emanuelowi III. Parlament wybrał największego właściciela ziemskiego Albanii, Shefqet Bey Verlaciego, na premiera. Ponadto Verlaci pełnił obowiązki głowy państwa przez pięć dni, dopóki Wiktor Emanuel III formalnie przyjął albańską koronę na uroczystości wKwirynale w Rzymie. Król Włoch wyznaczył generała-porucznikaFrancesco Jacomoni do reprezentowania go w Albanii jako wicekróla[66].
Królestwo Albanii
15 kwietnia 1939 roku, Albania wycofała się zLigi Narodów, którą Włochy opuściły w 1937 roku. 3 czerwca 1939, albańskie ministerstwo spraw zagranicznych zostało przyłączone do włoskiego ministerstwa, a dotychczasowy minister,Xhemil Bej Dino, został włoskim ambasadorem.
Albańskie wojsko było pod włoskimi rozkazami i formalnie zostało przyłączone do włoskiej armii w 1940 roku. Dodatkowo włoskieCzarne Koszule utworzyły cztery legiony albańskiej milicji.
Wiktor Emanuel III abdykował jako król Albanii w 1943 roku, kiedy Włochy opuściły Oś, by dołączyć się do koalicji przeciw Niemcom. W latach 1943–1944 w kraju zaczyna działać silna partyzantka zdominowana przez komunistów. Pomimo tego, Niemcy powołali do życia własne państwo marionetkowe,Królestwo Albanii. 28 listopada 1944 Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistycznaAlbańska Partia Pracy kierowana przezEnvera Hodżę[68].
Niezależne Państwo Czarnogórskie (reżim Drljevica)
Lider czarnogórskich federalistów,Sekula Drljevic utworzył Tymczasowy Komitet Administracyjny Czarnogóry 12 lipca 1941 roku. Komitet pierwotnie współpracował z Włochami, przez co w nagrodę w czerwcu 1941 roku został lideremNiezależnego Państwa Czarnogórskiego – faszystowskiej marionetkiMussoliniego[69].
Niezależne Państwo Czarnogórskie było monarchią. Pierwszym pretendentem do objęcia tronu czarnogórskiego był książę Mihailo, jednakże zrezygnował on z tego prawa. Tak samo stało się z kolejnym kandydatem, księciem Nikolą. W tej sytuacji postanowiono uczynić regentem króla WłochWiktora Emanuela III. W tym celu 12 lipca wCetyni rozpoczęło obrady Zgromadzenie Konstytucyjne (Skupština) złożone z 65 członków, wybranych przez S. Mazzoliniego, na czele z M. Ivanoviciem. Ogłosiło ono „Deklarację RestauracjiKrólestwa Czarnogóry”, powiązanego unią zSerbią, zaoferowano królowi Włoch urząd regenta, który miał proklamować Statut Królestwa (opracowany przez włoskiego prawnikaCarlo Alberto Bigginiego wRzymie)[70]. W przypadku nieznalezienia właściwego kandydata tron miał objąć Wiktor Emanuel III.
Pokapitulacji Włoch w 1943 roku, ich miejsce zajęli Niemcy. 10 listopada powołali Czarnogórską Administrację Narodową na czele zLjubo Vuksanoviciem. W odpowiedzi komunistycznyNarodowy Komitet Wyzwolenia Czarnogóry powołał w miejscowościKolašin Terytorialną Radę Antyfaszystowską (Zemaljsko Antifašističko Vijeće), która ogłosiła, że po wyzwoleniu Czarnogóra będzie równorzędną jednostką w przyszłym federalnym państwie jugosłowiańskim[71]. W tym czasie na obszarze Czarnogóry trwała szczególnie brutalna i zacięta walka pomiędzy miejscową komunistyczną partyzantką podległąJosipowi Broz Ticie, a serbskimi czetnikami, którzy tworzyli tzw.Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie na czele zDragoljubem Mihailoviciem. Jednakże po cofnięciu dla nich poparcia przez zachodnich aliantów w 1944 roku zdecydowaną przewagę zaczęli szybko zyskiwać komuniści. W II połowie 1944 roku zaktywizowali oni znacznie operacje partyzanckie przeciwko Niemcom i ichkolaborantom. W okresie listopada-grudnia wszystkie miasta na wybrzeżu i w centralnej części Czarnogóry zostały wyzwolone[72]. W październiku 1941 roku, Drljević został deportowany z Czarnogóry i w 1944 roku, utworzył on Radę Państwową Czarnogóry wNiepodległym Państwie Chorwackim. Rada ta spełniała funkcję rządu na emigracji.
Protektorat Czech i Moraw został utworzony po rozbiorzeCzecho-Słowacji, z okupowanych od 15 marca 1939Czech,Moraw iŚląska Czeskiego, nieprzyłączonych w konsekwencjiukładu monachijskiego do III Rzeszy 30 września 1938 jakoKraj Sudetów (niem.Sudetenland). Protektorat wchodził w skład tzw.Wielkich Niemiec (Großdeutsches Reich), ale miał wewnętrzny samorząd, natomiast władze Niemiec pozostawiły sobie prawo zawieszania przepisów izarządzeń władz czeskich[74]. Protektorat posiadał również własne:reprezentację piłkarską,walutę oraz rząd. Politykę zagraniczną i obronną ralizowały Niemcy. Autonomia była stopniowo ograniczana przez okupanta metodą faktów dokonanych – poprzezinfiltracjęGestapo, wzmożone represje, ucisk językowy i rabunek czeskiej gospodarki. Protektorat Czech i Moraw istniał formalnie do końcaII wojny światowej. Prezydentem przez cały okres jego istnienia byłEmil Hácha, lecz realna władza spoczywała w rękach niemieckiego protektora[75]. Pierwszym był generałJohannes Blaskowitz, później na stanowisko to wyznaczonoKonstantina von Neuratha, a ostatecznie objął jeWilhelm Frick. Trzecią osobą w protektoracie był czeski premier – najdłużej stanowisko to sprawowałJaroslav Krejčí. Gwarantem niemieckiego panowania były organizacjaNarodowe Zjednoczenie, do której zapisało się ok. 98% pełnoletnichCzechów, a także partieVlajka orazNarodowo-Socjalistyczna Partia Czeskich Robotników i Chłopów[76]. Kres jego istnieniu położyłozajęcie Czech przez oddziały radzieckie, polskie, czechosłowackie i rumuńskie w 1945 roku[77].
Protektorat Czech i Moraw określa się mianempaństwa marionetkowego. Został uznany przez niewielką część społeczności międzynarodowej ide facto był częścią Niemiec.
Funkcję sił zbrojnych Protektoratu Czech i Moraw pełniłoVládní vojsko.
Poniespodziewanym zaatakowaniu Norwegii przez wojska niemieckie 9 kwietnia 1940 roku, Quisling, wykorzystując sytuację, proklamował w przemówieniu radiowym tego samego dnia utworzenie Rządu Narodowego pod swoim przewodnictwem. Jednakże już 14 kwietnia Niemcy zmusili go do ustąpienia, zaś 19 kwietnia Komisarzem Rzeszy w okupowanej Norwegii zostałJosef Terboven. Quislinga zmuszono do wyjazdu do Niemiec, lecz dziękiAlfredowi Rosenbergowi powrócił do ojczyzny 16 sierpnia. Niemieckie władze okupacyjne zakazały działalności wszystkich partii politycznych z wyjątkiem Nasjonal Samling. Ponadto NS uzyskała od Niemców poważne wsparcie finansowe i ideologiczne. Wskutek ogromnych wysiłków propagandowych jej liczebność osiągnęła ok. 45 tysięcy członków. Dziewięciu z nich (bez Quislinga) uzyskało teki w mianowanej przez okupanta Radzie Komisarzy Ministerialnych[80]. Największą władzę z nich zdobył, będący najważniejszym Norwegiem w okupowanym krajuJonas Lie, szef policji i dowódcaNorweskiego SS[81]. Dopiero 1 lutego 1942 rokuVidkun Quisling doczekał się stanowiska premiera w nowo powołanym marionetkowymkolaboracyjnym rządzie – Rządzie Narodowym, jednak bez realnej władzy, pozostającej w rękach Komisarza Rzeszy. 13 lutego odbył spotkanie z Hitlerem, podczas którego nie zdołał osiągnąć żadnego ze swoich postulatów – zawarcia układu pokojowego, reaktywowania armii norweskiej ani planu utworzenia Związku Narodów Nordyckich – pod przewodnictwem Rzeszy, ale z pełną niepodległością Norwegii i innych państw skandynawskich. Co jakiś czas wysyłał doBerlina memoriały, które ostatecznie doprowadziły do zgody Adolfa Hitlera 28 września 1944 roku na uzyskanie przez Norwegię niepodległości po zakończeniu wojny. Był on współodpowiedzialny za terror i deportacje rodaków do obozów koncentracyjnych[82].
Choć w 1944 roku ruszyła radziecko-fińska ofensywa na norweskiFinnmark, który został przezArmię Czerwoną zdobyty[83], Rząd Narodowy przetrwał do końcaII wojny światowej. Pobezwarunkowej kapitulacji, 8 maja 1945 roku Redieß i Terboven schronili się w bunkrze pod rezydencją królewskąSkaugum. W międzyczasie nowy przywódca III Rzeszy,wielki admirałKarl Dönitz zdymisjonował Terbovena. Obaj popełnili samobójstwa. 11 maja Lie, w obawie przed procesem, popełnił samobójstwo w miejscowości Skallum. W ręce aliantów wpadł natomiast sam Quisling. Sąd Najwyższy skazał go na karę śmierci. Zostałrozstrzelany przezpluton egzekucyjny w twierdzyAkershus 24 października 1945 roku[84]. Ostatnią operacją II wojny światowej w Europie byłaoperacja Doomsday, polegająca na rozbrajaniu licznych (ok. 350 tysięcy żołnierzy) wojsk niemieckich w Norwegii[85].
Frakcja rewolucjonistów Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów nazywana od nazwiska ich przywódcy, Stepana Bandery „banderowcami” powstała w wyniku rozłamuOrganizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) naOUN-B dowodzony przez Stepana Banderę,Lwa Rebeta iJarosława Stećkę orazOUN-M (tak zwanychmelnykowców) pod komendąAndrija Melnyka iOmelana Senyka[87]. Ostatecznie powołano do życia tę organizację w lipcu 1940 roku wKrakowie. Jej celem było utworzenie niepodległego państwa ukraińskiego. Stronników Bandery cechował większy radykalizm zarówno pod względem społecznym, jak i narodowym, niż melnykowców. Z nacjonalistycznego radykalizmu zwolenników Bandery wynikało dążenie do uzależnienia się od Niemiec –Trzecią Rzeszę traktowano jako taktycznego sprzymierzeńca, z którym stosunki miały być partnerskie, a nie jako hegemona. Mimo to kontynuowano taktyczną współpracę z Niemcami, którzy jawili się jako jedyna siła zdolna do pokonaniaZSRR. Zbrojnym ramieniem OUN-B byłaUkraińska Powstańcza Armia (UPA). Z początku nosiły nazwę Wojskowe Oddziały OUN-SD. Formowanie pierwszego oddziału rozpoczęto naPolesiu w połowie października 1942 roku[88]. Dowodził nim referent wojskowy OUNSerhij Kaczynskyj „Ostap”. Drugi oddział, pod dowództwemHryhorija Perehijniaka „Dowbeszki-Korobki” został utworzony naWołyniu. W lutym 1943 roku utworzono trzy nowe sotnie UPA. Pierwszą akcją oddziałów był atak sotni Hryhorija Perehijniaka 7 lutego 1943 roku na baraki policyjne w miasteczkuWłodzimierzec. W marcu 1943 roku banderowcy wydali rozkaz, aby wszyscy ukraińscy policjanci wstąpili w szeregi UPA. Tym, którzy tego nie zrobią, zagrożono wyłapaniem i rozstrzelaniem pod zarzutem dezercji. Wskutek tego rozkazu w szeregi UPA wstąpiło około 5 tysięcy wyszkolonych policjantów, co znacznie zwiększyło jej siłę. Przez czas swego funkcjonowania UPA znacznie rozwinęła swoje struktury, wypracowując nawet własne odznaczenia oraz organizując szkoły oficerskie (w których prowadzono kursy artyleryjskie i mineryjskie) iradiostację propagandową. W szczytowym okresie rozwoju, wiosną 1944 roku liczyła ok. 35 000 żołnierzy. UPA zawzięcie zwalczała partyzantów polskich i radzieckich. Równolegle, wobec niemieckiego terroru na ludności ukraińskiej, UPA walczyła z okupantem hitlerowskim. Swego czasu na zajętych przez siebie ziemiach utworzyła i własny twór państwowy,Republikę Kołkowską, którego likwidacja wymagała użycia przez Niemców lotnictwa i artylerii[89].
W lutym 1943 roku UPA rozpoczęła akcjęeksterminacji polskiej ludności na terenie okupowanegowojewództwa wołyńskiego. Było to podyktowane obawami dowództwa UPA, że po zakończeniu wojny dojdziepowtórnie do konfliktu polsko-ukraińskiego. Postanowiło więc wcześniej oczyścić sporne tereny z polskiej ludności. Oddziały UPA wzmocnionedezerterami zukraińskiej policji pomocniczej dokonały szeregu ataków na polskie wsie[90]. Kulminacja mordów przypadła na 11 lipca 1943 roku, niedługo po wydaniu przezDmytra Klaczkiwskiego tajnej dyrektywy dowództwaUPA-„Piwnicz” w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji likwidacji polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[91]. Zorganizowane zbrodnie trwały do lutego 1944 roku i spowodowały na Wołyniu według szacunków historyków śmierć do 50–60 tys. Polaków[92].II konferencja OUN-B w 1942 roku zaznaczyła swój negatywny stosunek do Żydów (uznano ich za „narzędzia imperializmu moskiewsko-bolszewickiego”), jednak zalecała nie brać udziału w niemieckich działaniach antyżydowskich m.in. dlatego, by „nie odwracać uwagi od głównych wrogów”[93].
Na przełomie lat 1943/1944, w obliczu zbliżającego się wkroczenia Armii Czerwonej, UPA zawierała wiele lokalnych porozumień z wojskami niemieckimi dotyczącymi np. zwalczania komunistycznej partyzantki lub blokowania mniejszych przełęczy karpackich w 1944 roku[94]. W zamian UPA otrzymywała od wojsk niemieckich nadwyżki sprzętu wojskowego i wyposażenia. 20 grudnia 1943 roku dowodzący Porfirij Antoniuk ps. „Sosenko” porozumiał się z przedstawicielami starosty powiatu włodzimiersko-wołyńskiego. Na mocy zawartego układu obie strony zobowiązywały się powstrzymać od wzajemnych ataków, wspólnie zwalczać partyzantkę radziecką i polską. Podobne porozumienia zawarto w wielu innych regionach. W Małopolsce Wschodniej negocjacje z Niemcami prowadził, w imieniu Centralnego Prowodu OUN-B, ks. Iwan Hrynioch ps. „Herasymowski”, który w marcu 1944 zaproponował „bezwarunkową i pełną lojalność” UPA i OUN wobec Niemców w zamian za zwolnienie ukraińskich więźniów politycznych, zaprzestanie represji przeciwko Ukraińcom i pozostawienie ukraińskim nacjonalistom swobody działania na tyle, na ile ich aktywność nie była sprzeczna z interesami niemieckimi[95]. Rozmowy trwały przez kolejne miesiące i zakończyły się zawarciem nieformalnego porozumienia, na mocy którego Niemcy zgodzili się na zwolnienie więźniów, zaopatrywanie UPA w broń i amunicję, szkolenie ukraińskich dywersantów, natomiast podziemie ukraińskie zobowiązało się do prowadzenia dywersji i działań wywiadowczych przeciw siłom radzieckim. Według obliczeńIwana Kaczanowskiego co najmniej 46% dowódców OUN-B i UPA miało w swoim życiorysie etap kolaboracji z Niemcami[96]:
23% służyło w różnych formacjach policyjnych,
18% przeszło niemieckie kursy wojskowe i wywiadowcze,
W latach 1941–1943 na terenach Związku Radzieckiego zajętych przezWehrmacht, w okolicach gminyŁokoć wobowodzie briańskim funkcjonowało autonomiczne quasi-państwo, administrowane przez Rosjan, znane jako Republika Łokocka. Jego stolicą była Łokoć, a dzięki kolejnym ugodom z okupantem hitlerowskim, republika była powiększana i w szczycie swojego zasięgu terytorialnego zamieszkiwało ją ponad milion osób, walutą był rubel, a językiem urzędowymrosyjski, nieniemiecki[97].
Początkowo przywódcą Republiki Łokockiej byłKonstantin Woskobojnik, a po jego śmierci 8 stycznia 1942 roku z rąk sowieckich partyzantów stanowisko to objąłBronisław Kaminski. 5 sierpnia 1943 roku w związku ze zbliżaniem się frontu Kaminski wydał rozkaz ewakuacji mieszkańców na zachód. Kres istnieniu Republiki Łokockiej położyło wkroczenie oddziałówArmii Czerwonej w sierpniu 1943 roku.
Niemcy nie ingerowali w sprawy wewnętrzne Republiki Łokockiej, dopóki ich transporty były bezpieczne, a quasi-państwo dostarczało wymagane ilości żywności dlaWehrmachtu.Kołchozy zostały zlikwidowane i w znacznym stopniu wprowadzonowolny rynek. Kamiński zorganizował niezawisłe sądownictwo, więzienia i gazety. W artykułach Kamińskiego opublikowanych w gazetach łokockich podkreślono, że cele nazistowskich Niemiec i Rosji „są takie same”. Szkoły (zamknięte na terenach radzieckich po inwazji niemieckiej) zostały ponownie otwarte, powstały stacja radiowa, a także grupy teatralne wŁokoci,Dmitrowsku iSiewsku. W republice działałaNarodowo-Socjalistyczna Partia Rosji, która sprawowała władzę na zasadach dyktatury monopartyjnej.
Republika Łokocka dysponowała własną milicją, liczącą na początku działalności ok. 200 funkcjonariuszy. Formacja ta była podporządkowana dowództwu niemieckiemu i z jednostkami niemieckimi zazwyczaj współpracowała. Na terenie republiki działało ok. 20 000 partyzantów, którzy kontrolowali zaplecze stacjonujących w regionie wojsk niemieckich[98]. Liczba milicjantów była więc stale zwiększana, także przezpobór. Z czasem milicja pozyskała również zdobyczny, radziecki sprzęt (w tym czołgi i artylerię), aWehrmacht przekazał funkcjonariuszom stare mundury. Gdy milicja liczyła już ok. 10 000 członków, zapadła decyzja o przekształceniu jej wRosyjską Wyzwoleńczą Armię Ludową (RONA). Skutecznie rozprawiła się ona z partyzantami, których część wstąpiła w jej szeregi, a Niemcy uznali ją za cennego sojusznika. RONA posiadała własny wywiad i kontrwywiad. Po zajęciu republiki przez Armię Czerwoną została ewakuowana wraz z Kaminskim naBiałoruś (gdzie w mieścieLepel usiłowano odtworzyć Republikę Łokocką, bezskutecznie przez opór miejscowej ludności), później doPolski. Wraz z nią podążyło ok. 10 000 uchodźców, osiedlonych w Niemczech, naGórnym Śląsku[99]. Ostatecznie RONA została przekształcona w29 Dywizję Grenadierów SS (1 rosyjską)[100].
Łokoccy żołnierze dopuszczali się licznych zbrodni wojennych, w tym mordowaniaŻydów orazjeńców wojennych. Cała ludność żydowska w republice została unicestwiona bez pomocy Niemców: 223 Żydów rozstrzelano przez milicję wSuziemce, a 39 wNawli.
Gauleiter Okręgu Generalnego „Białoruś”Wilhelm Kube prowadził politykę pozyskiwania ludności białoruskiej dla interesów niemieckich. Doceniał i konsekwentnie popierał białoruski ruch narodowy jako realną przeciwwagę dla wpływów radzieckich partyzantów, którzy naBiałorusi byli szczególnie aktywni. W perspektywie było to nawet związane z utworzeniem odrębnego państwa białoruskiego podprotektoratemRzeszy.
Postanowił utworzyć centralny organ administracyjny, reprezentującyBiałorusinów[101]. Początkowo na początku września 1941 powołał tzw. Nebenbureau, które było lokalnym odpowiednikiem generalnego komisariatu i postawił na jego czeleRadosława Ostrowskiego. W końcu października zdymisjonował go jednak z powodu oskarżeń o współpracę w okresie międzywojennym zkomunistami i władzami polskimi. 22 października wydał wspólnie zIwanem Jermaczenką odezwę do ludności białoruskiej, ogłaszającą oficjalnie utworzenieBiałoruskiej Samopomocy Ludowej, której celem miała być opieka nad ludnością w zakresie ochrony zdrowia i warunków bytowych, samopomoc oraz działalność kulturalno-propagandowa.
Najważniejszym organem kolaboracji białoruskiej byłaBiałoruska Centralna Rada, namiastka rządu białoruskiego funkcjonująca za pozwoleniem niemieckich władz okupacyjnych i była ich faktycznym organem administracji. Powołano ją do życia 21 grudnia 1943 roku, już po tym, jakKube zginął w zamachu. Oficjalnym celem powołania jej była „mobilizacja sił Białorusinów do walki zbolszewizmem”. Miała uprawnienia do samodzielnej działalności kulturalnej, socjalnej i oświatowej[102]. Prezydentem B.C.R. mianowanoRadosława Ostrowskiego, któremu podlegały centralne struktury Rady wMińsku oraz aparat terenowy. W czerwcu 1944 B.C.R. zwołała II Kongres Wszechbiałoruski. Podczas kongresu potwierdzono deklarację niepodległościBiałoruskiej Republiki Ludowej z 25 marca 1918 roku. W lipcu 1944 roku w wyniku wkroczenia wojsk radzieckich do Białorusi, Białoruska Centralna Rada ewakuowała się doBerlina[103].
Przez dołączenie do Osi lub sojusz z jej członkami różne państwa chciały osiągnąć różne cele. W większości przypadków była to kwestiaimperializmu iekspansjonizmu.
Niemcy dążyły do zdobycia„Lebensraumu” (niem. „przestrzeni życiowej”). Słowo to oznaczało tereny, które miały im się należeć jakonarodowi rzekomejrasy panów. Doktryna ta zawierała wyraźne koncepcjerasistowskie,nacjonalistyczne iszowinistyczne[106]. Pojęcie Lebensraum polityczno-publicystyczne definiujące przeludnienie Niemiec, brak przestrzeni niezbędnej do życia, co jakoby usprawiedliwiać miało terytorialną ekspansję; termin pojawił się w XIX w. (zwł. po 1870 roku w publicystyce uzasadniającej roszczenia terytorialne);Friedrich Ratzel wprowadził go do geografii politycznej,Karl Haushofer z uczniami nadali mu podstawowe znaczenie w geopolityce; szeroki rozgłos zyskał po 1926 roku dzięki powieści Hansa GrimmaVolk ohne Raum (Naród bez przestrzeni). Projekty i pierwsze programy osadnictwa Niemców na wschodzie kosztem wypędzeń rodzimej populacji rozpoczęto w Niemczech już podczas I wojny światowej (np. koncepcjaMitteleuropa)[107]. Później z ideiLebensraumnaziści wywiedli jako cel zdobycie dla Rzeszy terenów poUral, lub nawet jeszcze dalej, gdzie po zwycięskiej wojnie miano osiedlić ludzi „krwi czysto nordyckiej”[108]. TeoriaLebensraum, jako alternatywa dla wyżywienia narodu poprzez handel światowy, została zarysowana przez Hitlera w jego (niepublikowanej za życia) drugiej, mniej znanej księdze z 1928 roku,Das zweite Buch. Znajduje się tam również jej uzasadnienie. Pozyskaniu Lebenraumu miał służyćGeneralny Plan Wschód[109].
Włoskim odpowiednikiem Lebensraumu byłaspazio vitale (włos. „przestrzeń życiowa”). Jej twórcą był ideolog faszystowskiGiuseppe Bottai. Jego zdaniem przeznaczeniemWłochów, współczesnych Rzymian, była odbudowaCesarstwa Rzymskiego. Włochy dążyły do znacznych zdobyczy wAfryce Północnej iWschodniej, oraz podporządkowania sobie Grecji i części byłej Jugosławii[114]. Faszystowski reżim podkreślał strategiczne znaczenie politycznego i gospodarczego połączenia Europy z Afryką, a czasami określał oba kontynenty w zgodzie jakoEurafrica[115]. W ramach tego stanowiska system opracował mapy przedstawiające hipotetyczne linie kolejowe i sieci hydroelektryczne rozciągające się od Afryki do Włoch przezLibię jako propozycje ściślejszej integracji afrykańskich posiadłości Włoch z samymi Włochami[116].
W przeciwieństwie do głównych mocarstw OsiWęgry nie dążyły do rozszerzenia swoich wpływów na cały świat. Ich głównym celem było odzyskanie ziem utraconych wskutektraktatu w Trianon[117]. Przywódcy węgierscy liczyli na odzyskanie terenów zajętych przezRumunię,Czechosłowację,Polskę iKrólestwo SHS, jednak nie łudzili się, żeNiemcy odstąpią imziemie, które uzyskałaAustria[118]. Częściowo udało się te plany zrealizować, przezpierwszy idrugi arbitraż wiedeński, a także aneksję częściJugosławii. Nie udało się jednak zająć całejSłowacji (choć Hitler zagroziłJozefowi Tiso, że przekaże kraj Węgrom, jeśli nie zostanie ogłoszona niepodległość odCzecho-Słowacji[119]), ani teżChorwacji (która stała się niepodległym, acz zależnym od Niemiec państwem).
Karta ONZ w art. 107 głosiNic w niniejszej Karcie nie pozbawia mocy prawnej ani nie przeszkadza podejmowaniu wobec jakiegokolwiek państwa, które podczas II wojny światowej byłonieprzyjacielem któregokolwiek sygnatariusza niniejszej Karty, działań, podjętych lub sankcjonowanych w wyniku tej wojny przez rządy, które za te działania odpowiadają. Art. 53 zabraniając użycia siły bez upoważnieniaRady Bezpieczeństwa czyni wyjątek dlaśrodków, stosowanych przeciw jakiemukolwiek państwu nieprzyjacielskiemu przewidzianych w wykonaniu art. 107 lub w układach regionalnych,skierowanych przeciwko powrotowi takiego państwa do polityki agresji, dopóki Organizacja nie będzie mogła na żądanie zainteresowanych rządów przyjąć odpowiedzialności za niedopuszczenie do dalszej agresji ze strony takiego państwa[122].
↑Barrie GB.G.JamesBarrie GB.G.,Hitler’s Gulf War, The Fight for Iraq 1941, 2009. Brak numerów stron w książce
↑JohnJ.BroichJohnJ.,Blood, Oil, and the Axis: The Allied Resistance against a Fascist State in Iraq and the Levant, 1941, 2019. Brak numerów stron w książce
↑NormanN.FranksNormanN.,Frank W.F.W.BaileyFrank W.F.W.,Above the Lines: The Aces and Fighter Units of the German Air Service, Naval Air Service and Flanders Marine Corps, 1914–1918, 1993. Brak numerów stron w książce
↑Francis R.F.R.NicosiaFrancis R.F.R.,The Third Reich and the Palestine Question, 2007. Brak numerów stron w książce
↑Ian Stanley OrdI.S.O.PlayfairIan Stanley OrdI.S.O.,Butler,J.R.M.,The Mediterranean and Middle East: The Germans come to the help of their Ally (1941), 1954. Brak numerów stron w książce
↑PawełP.WieczorkiewiczPawełP.,Kampania 1939 roku., Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 2001. Brak numerów stron w książce
↑Tobias R.T.R.Philbin IIITobias R.T.R.,The Lure of Neptune. German-Soviet Naval Collaboration and Ambitions. 1919–1941, 1994. Brak numerów stron w książce
↑AndrzejA.DrzycimskiAndrzejA.,Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku (1920-1933). Polityka Senatu gdańskiego wobec ludności polskiej, 1978. Brak numerów stron w książce
↑GregG.AnnussekGregG.,Jak Hitler uratował Mussoliniego, 2007. Brak numerów stron w książce
↑LeszekL.MolendowskiLeszekL.,OskarO.MyszorOskarO.,Marynarka wojenna Włoskiej Republiki Socjalnej 1943–1945, „Okręty” (2(2) kwiecień 2011). Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Józef A.J.A.GierowskiJózef A.J.A.,Historia Włoch, 1999. Brak numerów stron w książce
↑JanJ.PalmowskiJanJ.,Słownik najnowszej historii świata 1900-2007, 2008. Brak numerów stron w książce
↑PeterP.FlemingPeterP.,Travel’s in Tartary: One’s Company and News from Tartary: 1941 (Part one: Manchukuo). Brak numerów stron w książce
↑MarkM.ElliottMarkM.,The Limits of Tartary: Manchuria in Imperial and National Geographies, 2003. Brak numerów stron w książce
↑BrianB.PowerBrianB.,Puppet Emperor: The Life of Pu Yi, Last Emperor of China, 1988. Brak numerów stron w książce
↑abJoyce C.J.C.LebraJoyce C.J.C.,Japan’s Greater East Asia Co-Prosperity Sphere in World War II: Selected Readings and Documents, 1975. Brak numerów stron w książce
↑LouisL.AllenLouisL.,Burma: the Longest War 1941-45, 1986. Brak numerów stron w książce
↑Teodoro A.T.A.AgoncilloTeodoro A.T.A.,Milagros C.M.C.GuerreroMilagros C.M.C.,History of the Filipino People, 1986. Brak numerów stron w książce
↑Vu NguV.N.ChieuVu NguV.N.,The Other Side of the 1945 Vietnamese Revolution: The Empire of Viet-Nam, 1986. Brak numerów stron w książce
↑Geoffrey C.G.C.GunnGeoffrey C.G.C.,Monarchical Manipulation in Cambodia: France, Japan, and the Sihanouk Crusade for Independence, 2018. Brak numerów stron w książce
↑IanI.HarrisIanI.,Buddhism and politics in twentieth-century Asia. Brak numerów stron w książce
↑Keat GinK.G.OoiKeat GinK.G.,Southeast Asia: a historical encyclopedia. Brak numerów stron w książce
↑Instytut PamięciI.P.NarodowejInstytut PamięciI.P.,„Biuletyn IPN” nr 7-8/2010 [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2020-11-12](pol.).
↑WładysławW.SiemaszkoWładysławW.,EwaE.SiemaszkoEwaE.,Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, Warszawa 2000. Brak numerów stron w książce
↑GrzegorzG.MotykaGrzegorzG.,Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Kraków 2011. Brak numerów stron w książce
↑EugeniuszE.MironowiczEugeniuszE.,Wojna wszystkich ze wszystkimi: Białoruś 1941–1944, 2011. Brak numerów stron w książce
↑AlexanderA.BrakelAlexanderA.,Unter Rotem Stern und Hakenkreuz.Baranowicze 1939 bis 1944. Das westliche Weißrussland unter sowjetischer und deutscher Besatzung., 2009. Brak numerów stron w książce
↑JanuszJ.PajewskiJanuszJ.,Mitteleuropa, Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, 1959. Brak numerów stron w książce
↑Rolf-DieterR.D.MüllerRolf-DieterR.D.,Gerd R.G.R.UeberschärGerd R.G.R.,Hitler’s War in the East, 1941–1945, 2 lipca 2020 [dostęp 2020-11-03](ang.). Brak numerów stron w książce
↑William G.W.G.BeasleyWilliam G.W.G.,Japanese Imperialism 1894–1945, 1987. Brak numerów stron w książce
↑John WhitneyJ.W.HallJohn WhitneyJ.W.,Delmer MyersD.M.BrownDelmer MyersD.M.,PeterP.DuusPeterP.,Cambridge UniversityC.U.PressCambridge UniversityC.U.,Donald H.D.H.ShivelyDonald H.D.H.,The Cambridge History of Japan, Cambridge University Press, 1988,ISBN 978-0-521-22357-7 [dostęp 2020-11-12](ang.). Brak numerów stron w książce
↑MarkM.AxworthyMarkM.,CornelC.ScafesCornelC.,CraciunoiuC.CristianCraciunoiuC.,Third Axis Fourth Ally: Romanian Armed Forces in the European War, 1941–1945, 1995. Brak numerów stron w książce
.svg)
_crowned.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.png)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
