| miasto igmina | |||
 Rynek w Ostrowcu Świętokrzyskim | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Data założenia | 1597 | ||
| Prawa miejskie | 1613 | ||
| Prezydent | |||
| Powierzchnia | 46,43[1] km² | ||
| Populacja (31.12.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | 41 | ||
| Kod pocztowy | 27-400, 27-401, 27-402, 27-404, 27-405, 27-406 | ||
| Tablice rejestracyjne | TOS | ||
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
 50°56′38″N 21°23′24″E/50,943889 21,390000[3] | |||
| TERC (TERYT) | 2607011 | ||
| SIMC | 0947308 | ||
Urząd miejski ul. Jana Głogowskiego 3/527-400 Ostrowiec Świętokrzyski | |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Ostrowiec Świętokrzyski –miasto wPolsce położone naziemi sandomierskiej w historycznejMałopolsce, nad rzekąKamienną. Administracyjnie wwojewództwie świętokrzyskim, siedzibapowiatu ostrowieckiego, gminy miejskiej Ostrowiec Świętokrzyski igminy wiejskiej Bodzechów. Prawa miejskie od 1613 roku. Jeden z głównych ośrodkówStaropolskiego Okręgu Przemysłowego z rozwiniętym przemysłemhutniczym (Huta Ostrowiec) iodzieżowym.
Według danych Urzędu Skarbowego, Ostrowiec Świętokrzyski na dzień 31.12.2024 roku liczył 59 247 mieszkańców[4] i jest pod względem liczby ludności drugim (poKielcach) miastem w województwie świętokrzyskim.
Miasto położone jest nadKamienną, do której uchodzą tu rzeki:Szewnianka,Modła i Struga Denkowska. Jego północna część znajduje się naPrzedgórzu Iłżeckim, a południowa na skrajuWyżyny Opatowskiej. Kilkanaście kilometrów na południowy zachód od miasta rozpościera sięPasmo Jeleniowskie,Gór Świętokrzyskich.
Ostrowiec Świętokrzyski leży w dawnejziemi sandomierskiej historycznejMałopolski[5]. Nieopodal miasta znajduje się rezerwat archeologiczny wKrzemionkach, zneolityczną kopalniąkrzemienia, a także liczne zabytki związane z historiąStaropolskiego Okręgu Przemysłowego.
Od północnego zachodu miasto sąsiaduje zgminą miejsko-wiejską Kunów. Ze wszystkich pozostałych stron Ostrowiec otaczają tereny gminy wiejskiej Bodzechów. Siedziba jej władz znajduje się w Ostrowcu przy ul. Mikołaja Reja.
Ostrowiec Świętokrzyski jest punktem początkowym
niebieskiego szlaku rowerowego prowadzącego doSkarżyska-Kamiennej oraz
zielonegoszlaku rowerowego im. Witolda Gombrowicza. Na terenie miasta znajduje się
czerwonyszlak rowerowy im. Mieczysława Radwana[potrzebny przypis].
Przez Ostrowiec przebiegają szlaki komunikacyjne:
Według danych z roku 2002[6] Ostrowiec Świętokrzyski ma obszar 46,41 km², w tym:
Miasto stanowi 7,53% powierzchni powiatu.
Najcenniejszym gatunkiem lęgowym ptaka, spotykanym w południowo-zachodnich obszarach od Ostrowca Świętokrzyskiego jestżołna[a][7]. Gatunek preferuje wąwozy lessowe, w których ścianach pary kopią nory gniazdowe[8].
Z uwagi na mozaikowość środowisk (monokultury sosnowe, bory suche, bory świeże, bory mieszane, grądy na podłożach lessowych, murawy napiaskowe, murawy mezokserotermiczne i kserotermiczne, przydroża, przytorza i torowiska, łąki wilgotne i trzęślicowe), w granicach administracyjnych Ostrowca Świętokrzyskiego i najbliższych, sąsiednich stykających się miejscowościach stwierdzono tu chronione, wymienione w czerwonej księdze, rzadkie i charakterystyczne dla tego terenu gatunki bezkręgowców.
Do gatunków prawnie chronionych występujących tu należą:paź żeglarz,modraszek telejus,strzępotek soplaczek,czerwończyk nieparek,czerwończyk fioletek[a][b][9],modliszka zwyczajna[10],biegacz wręgaty,biegacz skórzasty,biegacz pomarszczony,biegacz fioletowy,biegacz leśny,biegacz górski[b].
Gatunkiem wymienionym wPolskiej czerwonej księdze zwierząt. T. 2. Bezkręgowce[b][11], spotykanym tu jest: prostoskrzydły (szarańczak) –nadobnik włoski[a]. Gatunki rzadkie i charakterystyczne dla tego terenu to: motyle –modraszek adonis,modraszek aleksis,modraszek dorylas,czerwończyk płomieniec,ogończyk akacjowiec,warcabnik ślazowiec,osadnik kostrzewiec,górówka meduza,pokłonnik osinowiec,mieniak tęczowiec,dostojka laodyce,dostojka eufrozyne[9],zmrocznik przytuliak,fruczak gołąbek,fruczak trutniowiec,kraśnik rzęsinowiec (k. karyncki),kraśnik goryszowiec oraz prostoskrzydłe –siodlarka stepowa i wątlikLeptophyes albovittata[b]. Występuje tu także ważka –lecicha białoznaczna[b].
Osobny artykuł:Dobra ostrowieckie..jpg)
.jpg)
.jpg)
Najstarsze udokumentowane ślady stałego osadnictwa pochodzą z epoki kamienia (ok. 4 tys. lat p.n.e.). Wtedy to na tereny dzisiejszego Ostrowca przywędrowały naddunajskie plemiona koczownicze – ludy kultur:lendzielskiej,pucharów lejkowatych iamfor kulistych. Pozyskiwany w kopalniach na tereniePrzedgórza Iłżeckiego krzemień posłużył osadnikom do wyrobu narzędzi. Najlepiej zachowane stanowisko kopalniane toRezerwat Archeologiczny „Krzemionki” wKrzemionkach Opatowskich. Najdawniejsze wzmianki o terenach wchodzących w skład dzisiejszego miasta sięgają XIV w., a o wsi Ostrów, która dała początek miastu Ostrowiec pochodzą z XIV w. Wieś położona była na prawym brzegu rzekiKamiennej. Pierwsze próby lokacji miasta na terenie wsi Ostrów na prawym brzegu Kamiennej podjął na początku XVI w. Kacper Maciejewski. U schyłku XVI w. (w 1564 r. prawa miejskie uzyskałDenków, dawniej Magna Michów) Ostrów przeszedł na własność Jakuba Gawrońskiegoherbu Rawa, który na lewym brzegu rzeki wyznaczył miejsce pod budowę miasta. Przyjmuje się, że powstało ono na tzw. „surowym korzeniu” w 1597. W 1613 Ostrowcowi nadanoprawa miejskie. Nazwa miasta (wcześniej: Ostrów, Ostrowiec lub Tarnowiec) ostatecznie ustaliła się po przejęciudóbr ostrowieckich przez Janusza Ostrogskiego[potrzebny przypis].
Ostrowiec stał się częścią dóbr ostrowieckich w posiadaniu hrabiego Jana Tarnowskiego herbuLeliwa. W późniejszym czasie dobra ostrowieckie były w posiadaniu największych rodówmagnackich w Rzeczypospolitej:Tarnowskich,Czartoryskich,Lubomirskich,Radziwiłłów,Ostrogskich,Zasławskich,Sanguszków,Wielopolskich,Dobrzańskich,Łubieńskich i innych. W roku 1889 dobra ostrowieckie zostały rozdrobnione a każda część otrzymała osobną hipotekę. PoII wojnie światowej wszystkie grunty prywatne zostały znacjonalizowane[potrzebny przypis].
Pod koniec XVIII i w XIX w., w okolicy Ostrowca intensywnie rozwijał się przemysł. Połowa XIX wieku zaowocowała stopniowym rozwojem staszicowskiej koncepcji uprzemysłowienia doliny rzeki Kamiennej w oparciu o siłę motoryczną rzeki i jej dopływów oraz miejscowe zasoby węgla i rudy żelaza. Tak powstały m.in. zakłady wBrodach Iłżeckich,Nietulisku,Dołach Biskupich,Chmielowie czyBodzechowie. W latach 1837–1839, powstała huta zwana Klimkiewiczów (od budowniczego –Antoniego Klimkiewicza). Wokół huty, która z czasem przyjęła nazwę Zakładów Ostrowieckich, rozwijały się mniejsze zakłady, między innymi materiałów ogniotrwałych i spożywcze. Na przełomie XIX i XX w. ostrowiecka huta stała się drugim co do wielkości tego typu zakładem wKrólestwie Polskim.
W czasierewolucji 1905 roku miały tu miejsce masowe wystąpienia robotnicze, których kulminacją było proklamowanie 27 grudnia 1905Republiki Ostrowieckiej. Na okres około dwóch tygodni władzę w mieście i sąsiednich powiatach przejęłaPPS, kierowana przezIgnacego Boernera. Upadek Republiki Ostrowieckiej nastąpił po przybyciu do miasta dwóch carskich pułków piechoty wraz z artylerią.
W okresieI wojny światowej Zakłady Ostrowieckie uległy poważnym zniszczeniom. 3 listopada 1918 Polacy przejęli władzę w mieście z rąk okupantówaustro-węgierskich[potrzebny przypis].
W 1921 mieszkało tu 20 492 osoby. W 1929 był jeden kościół i synagoga[12].
W okresie międzywojennym Ostrowiec rozwijał się dzięki inwestycjom związanym z budowąCentralnego Okręgu Przemysłowego. W 1924 miasto znacznie poszerzyło swoje granice i zostałowydzielone z powiatowego związku samorządowegopowiatu opatowskiego. W chwili wybuchuII wojny światowej Ostrowiec liczył około 30 tysięcy mieszkańców.
W czerwcu 1926 roku wybuchł strajk robotników stalowni w miejscowej hucie. Władze sanacyjne aresztowały przywódców strajku. 9 czerwca robotnicy podjęli próbę odbicia aresztowanych. Doszło do starcia z wojskiem i policją[13]. Zginęło 4 uczestników demonstracji, 9 było ciężko rannych[14].
W Ostrowcu w okresie międzywojennym działali znani później działacze komunistyczni m.in.Julian Leński-Leszczyński (późniejszy przywódca Komunistycznej Partii Polski) iAleksander Zawadzki (w okresie powojennym m.in. Przewodniczący Rady Państwa).
W 1932 roku doszło do procesu 21 ostrowieckich członków KPP oskarżonych o zlikwidowanie policyjnego prowokatora w szeregach partii[13]
Od 1937 miasto nosi współczesną nazwęOstrowiec Świętokrzyski. Wcześniej, w latach 20. i 30. używana była nazwaOstrowiec Kielecki, a na początku XX w.Ostrowiec nad Kamienną[15].
Wojska niemieckie zajęły Ostrowiec 8 września 1939 r., co zmusiło ludność do podjęcia walk o charakterze podziemnym i partyzanckim. PodczasII wojny światowej iokupacji niemieckiej 11 tysięcyŻydów ostrowieckich zostało wymordowanych. W Ostrowcu miały miejsce liczne publiczne egzekucje (np.30 września 1942 – 29 osób), założono tu także obozy przejściowe dla jeńców, obóz Służby Budowlanej, obóz pracy (1941–1943) i getto żydowskie (1943–1944). W latach 1940–1944 funkcję komisarza miasta (niem. Stadtkommissar) pełniłBruno Motschall[16].
Miasto było ośrodkiem działalności polskiego podziemia; działały tu m.in.ZWZ-AK,PPS-WRN,NOW-NSZ, Gwardia Ludowa (później Armia Ludowa).
W 1943 roku komisarzBruno Motschall został porwany w biały dzień, w centrum miasta sprzed hotelu przy ówczesnej ulicy Boernera (obecnie Sandomierska) przez oddziałArmii Krajowej w składzie:Marian Cisowski ps. „Cichy”,Jan Kocjan ps. „Śpioch” „Leń”,Jerzy Żak ps. „Smok”, Zygmunt Nowakowski iCzesław Szymański ps. „Mściciel”[17]. Porywacze zneutralizowali ochronę i porwali komisarza jego własnym samochodem. Uciekali w kierunkuCzęstocic doChmielowa. Za samochodem wyruszyła niemiecka grupa pościgowa w sile 60 Niemców. Z powodu defektu auta porywacze zostali dogonieni w Chmielowie, gdzie wywiązała się strzelanina, w wyniku której poległo trzech porywaczy. Nagrobek trzech żołnierzyAK poległych podczas akcji porwania: Mariana Cisowskiego (lat 20), Jana Kocjana (l. 31) i Jerzego Żaka (l. 23) znajduje się na cmentarzu wSzewnie[18].
W Ostrowcu, podczas okupacji, kilku członków Armii Krajowej obrabowało i zabiło grupę młodych Żydów szukających kontaktów z polskim podziemiem. Po odebraniu przysięgi na sztandar AK zostali zamordowani[19].
Od czerwca 1943 roku Ostrowiec stał się siedzibą kierownictwa Gwardii Ludowej Okręgu Radom, a od stycznia 1944 roku do lipca 1944 mieściło się tu dowództwo III Obwodu Armii Ludowej[13].
16 stycznia 1945 roku do Ostrowca wkroczyły oddziały6 Armii1 Frontu Ukraińskiego. Na pl. Wolności, w miejscu, gdzie stracono 30 września 1942 roku 29 Polaków, ustawiono Pomnik Wdzięczności i Męczeństwa mający przypominać o straconych oraz żołnierzach poległych podczas walk o miasto[20].
W okresie powojennym Ostrowiec ponownie szybko się rozwijał. W 1954 do miasta przyłączono szereg podmiejskich osiedli, w tym m.in. dawne miastoDenków. Intensywnie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe w celu zaspokojenia potrzeb zwiększającej się liczby mieszkańców. W latach 70. we wschodniej części Ostrowca powstał nowy zakład metalurgiczny huty im. Marcelego Nowotki, uruchomiono również zakłady materiałów ogniotrwałych[21]. Wraz z jego budową powstawały nowe osiedla bloków mieszkalnych (Słoneczne,Ogrody,Złotej Jesieni,Stawki iRosochy) budowane przede wszystkim z myślą o pracownikach nowego zakładu. Oprócz przemysłu ciężkiego rozwijał się przemysł lekki. W Ostrowcu powstało kilka przedsiębiorstw odzieżowych na czele z dwoma zakładamiWólczanki.
Uchwałą Rady Państwa z 10 stycznia 1970 roku miasto zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy[22]
Potransformacji systemowejHuta Ostrowiec, jak i inne przedsiębiorstwa państwowe podupadły, wzrosło bezrobocie, a rozwój miasta opierał się na drobnej przedsiębiorczości. W tym samym czasie powstało wiele spółek miejskich, m.in. w 1991Miejska Energetyka Cieplna.
Zmienił się również charakter rozwoju urbanistycznego miasta. Zaprzestano budowania nowych blokowisk, natomiast w szybkim tempie rozwijały się osiedla domów jednorodzinnych takie jakKolonia Robotnicza,Piaski Henryków,Gutwin iKoszary.
W 1996 roku została utworzona pierwsza w mieście uczelniaWyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Lata 90. XX wieku i początek XXI wieku to czas sukcesów ostrowieckiego KSZO. W 1997 zespół piłki nożnej awansował jako pierwszy z terenów woj. kieleckiego doekstraklasy, występując w niej w sumie w trzech sezonach1997/98,2001/02 i2002/03. Natomiast piłkarze wodni KSZO w tym okresie kilkukrotnie zdobywalimistrzostwo Polski (w latach 1994, 1995, 1997, 1998, 2001)[23].
Wraz z sukcesami sportowymi miasto postawiło na rozbudowę bazy sportowej i rekreacyjnej. Zmodernizowanostadion KSZO, zbudowano nową pływalnię olimpijską Rawszczyzna ihalę sportowo-widowiskową. Dzięki temu Ostrowiec stał się areną ważnych wydarzeń sportowych, meczów reprezentacji Polski w piłce nożnej, mistrzostw Polskiw boksie ipływaniu[potrzebny przypis].
W 2001 roku miasto nawiedziłapowódź. Z powodu przerwaniagrodzi budowanego zbiornikaWióry naŚwiślinie rzeka Kamienna przekroczyła stan alarmowy o 5 metrów, a jej dopływyModła iSzewnianka wystąpiły z brzegów. Woda zalała ok. 200 ha w południowej części miasta[24].
W 2003 roku majątek będącej w upadłości Huty Ostrowiec został zakupiony przez hiszpański koncernCelsa. Od 2006 roku odgrywany jest codziennie hejnał miastaZew młodych ostrowczan. W 2008 roku w ostrowieckim szpitalu powstało centrum kardiologii inwazyjnej. W 2014 roku powstał oddziałwojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego, dzięki czemu ponownie można tu zdawać egzamin na prawo jazdy[potrzebny przypis].
W 2021 roku utworzono w mieście batalion lekkiej piechoty10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej[25]. Miejscem dyslokacji pododdziału jest kompleks koszarowy naosiedlu Słonecznym. Batalion ma docelowo liczyć ponad sześciuset żołnierzy[26].
Depopulacja miasta i nasilenie problemów społeczno-gospodarczych sprawiły, żePolska Akademia Nauk ujmuje Ostrowiec wśród miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze i powiększających swój dystans rozwojowy[27].
Osobny artykuł:Ludność Ostrowca Świętokrzyskiego.
Dane GUS z 30 czerwca 2014[29]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 72 001 | 100 | 37 897 | 52,6 | 34 104 | 47,4 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 1550,7 | 816,2 | 734,5 | |||
Zestawienie populacji miasta w latach 1939–2012
|
Miasto administracyjnie dzieli się na 20 osiedli[31]:Śródmieście,Kamienna,Ludwików,Hutnicze,Częstocice,Kuźnia,Kolonia Robotnicza,Sienkiewiczowskie,Trójkąt,Osiedle Spółdzielców,Słoneczne,Gutwin,Koszary,Rosochy,Ogrody,Denków,Pułanki,Stawki,Piaski Henryków iZłotej Jesieni. Każde z nich posiada własny organ samorządowy zwany Samorządową Radą Osiedlową, mający za zadanie wspierać działania Rady Miasta.
W Ostrowcu Świętokrzyskim przewóz zbiorowy obsługuje zarówno spółka miejskaMZK Ostrowiec Świętokrzyski (obsługuje 14 linii), jak również przewoźnik prywatny Trans Katrina (17 linii)[potrzebny przypis].
Ostrowiec Świętokrzyski ma bezpośrednie połączenie z wieloma miastami w Polsce, autobusy z Ostrowca docierają m.in. do:Częstochowy,Gdańska,Kielc,Krakowa,Krosna,Krynicy-Zdroju,Lublina,Łodzi,Opola,Poznania,Przemyśla,Rzeszowa,Warszawy,Wrocławia,Zakopanego iJastrzębiej Góry. Jak również doBrna,Wiednia i miast włoskich:Galatina,Mestre (Wenecja),Bolonia,Foggia,Taranto,Brindisi,Lecce,Racale[32].
Przez Ostrowiec Świętokrzyski przebiegalinia kolejowa nr 25, łączącaŁódź Kaliską ze stacjąDębica.
Kolej doprowadzono do Ostrowca w 1884[33]. W 1885 ukończono budowędworca kolejowego i miało miejsce uroczyste otwarcie linii. Swoje własnebocznice kolejowe posiadały w OstrowcuCukrownia „Częstocice” iZakłady Ostrowieckie. W późniejszym okresie linia została przedłużona do Zakładów Metalowych wBodzechowie. W 1915 Rosjanie przedłużyli linię kolejową doSandomierza[33]. W 1907 podróż zeSkarżyska do Ostrowca trwała około 2 godzin[33].
W latach 60. XX wieku planowano wybudowanie linii kolejowej łączącejKielce zLublinem, która miała przebiegać przez Ostrowiec. Planów tych jednak nie zrealizowano[33].
W latach 70. XX wieku na trasie ze Skarżyska do Sandomierza wybudowano drugi tor kolejowy. Do tego czasu pociągi mijały się na stacjach na trasie[33]. W 1987 linia została zelektryfikowana[33].
Ostrowiec jest obecnie stacją końcową pociągów Regio ze Skarżyska-Kamiennej. Od grudnia 2011 roku spółka PKP Intercity uruchomiła pociąg TLK relacji Przemyśl – Sandomierz – Skarżysko Kamienna – Warszawa Wschodnia. W Ostrowcu ma swój przystanek początkowy pociąg relacji Ostrowiec–Skarżysko-Kamienna–Kielce–Kraków.
Ostrowiec Świętokrzyski znalazł się na trasie przebiegu „szóstej szprychy” zCentralnego Portu Komunikacyjnego w kierunkuPodkarpacia. Inwestycja wiązałaby się również z budową nowej linii kolejowej biegnącej z Radomia, przezIłżę iKunów. Podróż pociągiem z Ostrowca do Warszawy skróciłaby się do około półtorej godziny, w podobnym czasie dotrze się do nowego lotniska[34].
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe[potrzebny przypis]:
Przed II wojną światową na terenie miasta, przy ulicy Bagno istniała również kaplicamariawicka będąca filiąparafii mariawickiej w Prędocinie koło Iłży.
Imprezy kulturalne i rozrywkowe odbywające się w Ostrowcu[potrzebny przypis]:
Instytucje kulturalne działające w Ostrowcu:
Osobne artykuły:Hala sportowo-widowiskowa KSZO w Ostrowcu Świętokrzyskim i Miejski Stadion Sportowy KSZO w Ostrowcu Świętokrzyskim.Ostrovia Ostrowiec – pierwszy klub piłkarski w Ostrowcu Świętokrzyskim. Został założony przez braci Paliszewskich oraz Bronisława Jokiela. Najbardziej prawdopodobna wersja głosi, że klub powstał na przełomie 1923/24, ponieważ pierwszy zorganizowany mecz odbył się w 1924 roku[c]. W roku 1926, po tragicznej śmierci Bronisława Jokiela klub „Ostrovia” został rozwiązany[42].
Miasta i gminy partnerskie[44]:
Epizody z nowszych dziejów Ostrowca Świętokrzyskiego pojawiają się na kartach powieściRyszarda Miernika pt.Kawaler do wzięcia, Łódź 1983[48]. Bohater powieści, Kosma, pracuje w miejscowej hucie i jako kronikarz przygotowuje na polecenie dyrektora opracowanie dotyczące historii miasta. Zbiera dokumenty, rozmawia z uczestnikami wydarzeń, począwszy od Republiki Ostrowieckiej, przez strajki hutników z lat 20., okres okupacji, po lata powojenne. Dzieje miasta ujmuje z perspektywy lewicowej, pisze np. o działającej w okolicach Ostrowca partyzantce spod znakuGwardii Ludowej,Armii Ludowej, wspomina także o oddzialeWasyla WojczenkiSaszki. Na marginesie napomyka również o niełatwych losach miejscowych członkówArmii Krajowej wokresie błędów i wypaczeń.
Ostrowiec Świętokrzyski był miejscem wymarszuCzwartaków, co opisałWładysław Orkan w utworzeDrogą Czwartaków. Od Ostrowca na Litwę.
W Ostrowcu Świętokrzyskim i pobliskich Krzemionkach Opatowskich rozgrywa się akcja napisanej przezMonikę Warneńską powieści przygodowej dla młodzieżyPodziemny trop[49].
| Miasta |
|---|
| Części miasta wgTERYT | |
|---|---|
| Podział admin. (20 osiedli) | |
| Inne |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
