Cztery fragmentyNowego Testamentu mówią o ostatniej wieczerzy i ustanowieniuWieczerzy Pańskiej w trakcie jej trwania. Ze względu na podobieństwa i różnice egzegeci uznają, że opisy są zapisem różnych tradycji liturgicznych sprawowania Eucharystii w lokalnych wspólnotach. Wyróżnia się dwie tradycje: antiocheńską i palestyńską. Opisustanowienia Eucharystii według tradycji liturgicznej pochodzącej przypuszczalnie ze wspólnot zAntiochii orazAzji Mniejszej znajduje się w Ewangelii św. Łukasza 22, 14–20 oraz we fragmencie z1 Listu do Koryntian 11, 23nnśw. Pawła. Z kolei przypuszcza się, ze względu na styl zbliżony doaramejskiego, że wliturgicznej tradycji pochodzącej zPalestyny napisany został opis zEwangelii św. Marka 14, 22–26 orazMateusza 26, 26–30[2].
A gdy nadeszła godzina, zasiadł do stołu i dwunastu apostołów z Nim. Wtedy powiedział do nich: Tak bardzo pragnąłem spożywać z wami tęPaschę, zanim zacznę cierpieć. Bo mówię wam, że już nie będę jej pożywał, aż się dopełni wkrólestwie Bożym. A potem wziął kielich, odmówiłmodlitwę dziękczynną i powiedział: Weźcie go i podzielcie między siebie. Bo mówię wam, że odtąd już nie będę pił z owocu winnego szczepu, dopóki nie przyjdzie królestwo Boże. A potem wziąwszychleb, odmówił dziękczynienie, połamał i rozdał go im mówiąc: To jest ciało moje wydane za was. Czyńcie to samo na moją pamiątkę. Podobnie po wieczerzy wziął kielich i powiedział: Ten kielich jest Nowym Przymierzem we krwi mojej, która będzie za was wylana…[3].
Dokładna kolejność wydarzeń podczas ostatniej wieczerzy jest dyskutowana, ponieważ wersje zEwangelii synoptycznych orazEwangelii Jana nieco się różnią. Prawdopodobny przebieg wieczerzy według Ewangelii wyglądał tak:
przygotowanie (Mk 14, 12–16);
z nastaniem wieczoru zajął miejsce u stołu razem z dwunastu uczniami (Mt 26, 20);
Jezus zapowiada, że jest to jego ostatniaPascha przed śmiercią: „Już jej spożywać nie będę, aż się spełni w królestwie Bożym”Łk 22,16;
Ostatnia wieczerza była posiłkiem liturgicznym. ByłaPaschą Jezusa. Z jednej strony przebiegała według formy liturgii wypracowanej dla podobnych celebracji domowych wjudaizmie czasówChrystusa. Z drugiej strony była czymś nowym. Tę nowość nadał jej sam Jezus, polecając, by jegoKościół, kierowany przezApostołów uczestniczących w ostatniej wieczerzy, celebrował ją po jego śmierci i zmartwychwstaniu, „czynił to” na jego pamiątkę.
Opisy ostatniej wieczerzy w Ewangeliach synoptycznych i wEwangelii św. Jana różnią się datą. Synoptycy sugerują, że odbyła się „w pierwszy dzień Przaśników, kiedy ofiarowywanoPaschę” (Ewangelia Marka 14,12). Św. Jan jednak jednoznacznie stwierdza, że wieczerza z uczniami odbyła się dzień wcześniej. Następnego dnia bowiem, w dniu męki Jezusa, przedstawiciele żydowskich władz bronią się przed wejściem do pretorium, żeby uniknąć nieczystości rytualnej i wieczorem „móc spożyć Paschę” (J 18,28). Ostatecznie rozbieżność tę rozwiązuje się przyjmując, że synoptycy w swym opisie mówią o symbolicznym znaczeniu ostatniej wieczerzy – już nie jako oPesach Pierwszego Przymierza, lecz jako o Passze Jezusa, PasszePrzymierza Nowego[4]. Pozostaje więc pytanie, jaką liturgię sprawował Jezus wraz zapostołami? WedługJoachima Jeremiasa, była to w całości liturgiasederu paschalnego[5]. Jednak fakt, iż wieczerza Jezusa odbyła się w przeddzień wskazuje – jak ujął toXavier Léon-Dufour – że „Jezus spożył swój ostatni posiłek w atmosferze Paschy, ale nie w ścisłym sensie według żydowskich obrzędów paschalnych”. Argumentem za tym może być także to, że ówczesne bractwa (hebr.haburoth), jak np.Faryzeusze czyTerapeuci, świętowały eschatologiczny posiłek niemal każdego tygodnia, najczęściej w dniuszabatu[6][7]. Przebieg tych posiłków był analogiczny do świętowania Pesach, z pominięciem obrzędów właściwych dla tego święta, jak dialog z dziećmi czyHagada paschalna owyjściu z Egiptu. W czasie tego świątecznego posiłku, który gromadził członków bractwa, przewodniczący podejmował rolę ojca rodziny. Wypowiadał błogosławieństwo nad przaśnym chlebem stojąc z pustymi rękami. Zebrani odpowiadali „Amen”. Następnie przewodniczący brał chleb lewą ręką, a prawej używał do odłamywania (nie odcinania) chleba po kawałku i dawania każdemu z obecnych. Dopiero kiedy skończył rozdawanie, każdy spożywał swój otrzymany kawałek chleba. Kolejność posiłku wyglądała następująco:
Błogosławieństwo nad chlebem. Rytualne błogosławieństwo nad każdą potrawą i nad kolejnymi kielichami. Błogosławieństwo lampy. Drugie mycie rąk. Rytualne błogosławieństwo ostatniego kielicha przez przewodniczącego[8].
To ostatnie, szczególnie uroczyste i dłuższe błogosławieństwo, normalnie zawierało najpierw podziękowanie za pokarm i za opiekę Bożą w tej dziedzinie. Potem następowało dziękczynienie za ziemię Izraela i za wyzwolenie z Egiptu:
Dziękujemy Ci, Panie, za danie naszym ojcom szerokiej, dobrej i pięknej ziemi jako dziedzictwa; za wyzwolenie nas, Panie nasz Boże, z domu niewoli i wyprowadzenie nas z ziemi egipskiej; za Twoje przymierze, które przypieczętowałeś w naszym ciele; za Twoje prawo, którego nas nauczyłeś, i Twoje ustawy, które nam przekazałeś; za życie, łaskę i miłosierdzie, które wylałeś na nas; i za pokarm, którym odżywiasz i nieustannie nas podtrzymujesz, każdego dnia i każdej godziny każdej pory roku. Za to wszystko, Panie, Boże, dziękujemy i błogosławimy. Niech Twoje imię będzie błogosławione ustami wszystkich żywych stworzeń, nieustannie i na wieki, jak jest napisane: „Będziecie jeść i nasycicie się, i będziecie błogosławić Pana, waszego Boga, za dobrą ziemię, którą wam dał”. Błogosławiony bądź, Panie, za jedzenie i za ziemię![9]
Polecając uczniom, by odtąd „czynili to na Jego pamiątkę”, Jezus nie ustanowił nowego obrzędu, lecz w istniejący obrzęd liturgiczny żydowskiego posiłku świątecznego włożył nową zawartość. Pascha żydowska jest zbawczym wspominaniem wydarzeń z przeszłości i oczekiwaniem nowego działania Bożego w przyszłości. Rzeczywistością z przeszłości wspominaną są: wyjście z Egiptu, nadanie Prawa i wejście do ziemi obiecanej. Działanie Boże w przyszłości dotyczy nadzieimesjańskiej: oczekiwania na przyjścieMesjasza i nastaniaepoki mesjańskiej. Odtąd uczniowie mają celebrować Paschę Jezusa. Jak ukazał to Xavier Léon-Dufour SJ, dar Jezusa z samego siebie, oznaczony przez znaki sakramentalne eucharystii, przede wszystkim chleba i wina, które stają się jego ciałem wydanym za wielu i krwią wylaną dla odpuszczenia grzechów, zapewnia im ich własną „paschę” i nadzieję bycia uczestnikami uczty ostatecznej,eschatologicznej.
Eucharystia ma być znakiem liturgicznym, ma stać się dla celebrującej ją wspólnoty Kościoła środkiem pamiętania i uobecniania zbawczego wydarzenia, które już minęło. Ale także znakiem tego, co ma się wydarzyć w przyszłości: przyjścia Chrystusa na końcu czasów i ustanowienia wiecznegoKrólestwa Bożego. Pełni więc podwójną funkcję – proroczą patrzącą w przyszłość i kultyczną, która tworzy więź ze zbawczą przeszłością[10].
Podczas ostatniej wieczerzy Jezus dokonał interpretacji swojej spodziewanej śmierci. Popularne niegdyś poglądy, jakoby Jezus nie spodziewał się swojej śmierci (m.in.Rudolf Bultmann), nie przypisywał jej znaczenia zbawczego (m.in.Willi Marxsen) czy też nie interpretował swoich czynów dokonywanych podczas ostatniej wieczerzy, nie są obecnie podtrzymywane przez biblistów[11][12]. WedługHeinza Schürmanna podczas ostatniej wieczerzy, poprzez swe słowa „za was”, Jezus zinterpretował swoją śmierć jako najwyższy przejaw swojej zbawczej służby, swego oddania innym (proegzystencji)[13]. Zdanie to podzielaFerdinand Hahn[14]. WedługJoachima Jeremiasa w czasie ostatniej wieczerzy Jezus nadał znaczenie Ofiary swemu Krzyżowi i poprzez to usunął wszelkie wcześniejsze ofiary[15].Benedykt XVI zwrócił uwagę, że wokół ostatniej wieczerzy nagromadziło się wiele literatury, zawierającej ogromną liczbę sprzecznych hipotez co do historyczności tego wydarzenia. Jednak właśnie historyczność faktu, że Jezus dał swym uczniom chleb i wino jako swe Ciało i Krew, jest fundamentem ważnej i bogatej w treści celebracji Eucharystii przezKościół[16].
↑Manfred Uglorz: Teologia zwiastowania i czynów Jezusa. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1999, s. 245–252.ISBN 83-909272-3-3.
↑Joachim Gnilka: Jezus z Nazaretu. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2009, s. 369–380.ISBN 978-83-7595-153-0.
↑Heinz Schürmann: Czy swojej spodziewanej śmierci Jezus przypisywał znaczenie zbawcze?. W: Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego. Eligiusz Piotrowski, Tomasz Węcławski (red.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005, s. 338–343.ISBN 83-7177-315-3.
↑Ferdinand Hahn: Theologie des Neuen Testaments. T. I: Die Vielfalt des Neuen Testaments. Tübingen: Mohr Siebeck, 2011, s. 122–123.ISBN 978-3-16-150630-7.
↑Por.J. Jeremias: The Eucharistic Words of Jesus. N. Perrin (przekład na j. ang.). New York: 1966, s. 251–255.
↑Benedykt XVI: Ostatnia Wieczerza. W: Jezus z Nazaretu. T. 2 – Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania. Kielce: Jedność, s. 115–116.
Benedykt XVI: Ostatnia Wieczerza. W: Jezus z Nazaretu. T. 2 – Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania. Kielce: Jedność, 2011, s. 115–157.ISBN 978-83-7660-222-6.
Benoit, Pierre OP: Eucharystia. W: Słownik Teologii Biblijnej. Xavier Léon-Dufour (red.). Poznań: Pallottinum, 1990, s. 265–271.
Joachim Jeremias: The Eucharistic Words of Jesus. N. Perrin (przekład na j. ang.). New York: 1966.
Krzysztof Niedałtowski,Zawsze Ostatnia Wieczerza, Warszawa : Twój Styl, 2006.ISBN 83-7163-508-7
Henryk Witczyk,Ostatnia Wieczerza, [w:]Słownik teologiczny, red. Andrzej Zuberbier, Katowice: Księgarnia św. Jacka, 1998.ISBN 83-7030-191-6
Xavier Léon-Dufour SJ: Sharing the Eucharistic Bread. The Witness of the New Testament. Matthew J. O’Connell (przekład na j. angielski). Nowy Jork/Mahwah: Paulist Press, 1987.
StefanoS.ZuffiStefanoS.,Nowy Testament. Postacie i epizody,EwaE.Maciszewska (tłum.), Warszawa: Arkady, 2007,ISBN 978-83-213-4470-6,OCLC169906138. Brak numerów stron w książce
_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg)
