To jest wersja przejrzana tej strony
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia hasłaOrzysz.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Centrum handlowe worzyskim rynku | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | 1725 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia | 8,17[1] km² | ||||
| Wysokość | 126 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||||
| Kod pocztowy | 12-250 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||||
Położenie na mapie gminy Orzysz  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |||||
 53°48′36,95″N 21°56′50,27″E/53,810264 21,947297 | |||||
| TERC (TERYT) | 2816024 | ||||
| SIMC | 0977806 | ||||
Urząd miejski Rynek 312-250 Orzysz | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Orzysz (niem. Arys[2],prus.Aris) –miasto wPolsce, położone wwojewództwie warmińsko-mazurskim, wpowiecie piskim, nad rzekąOrzyszą, między jezioramiSajno iOrzysz. Siedzibagminy miejsko-wiejskiej Orzysz.W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie dowojewództwa suwalskiego. Orzysz leży naMazurach[3], na obszarze historycznejJaćwieży[4].
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Orzysz liczył 5279 mieszkańców[1].
12 listopada 1946 nadano miejscowości polską nazwę Orzysz[2].
Zalążkiem osadnictwa był prawdopodobnie zajazd przy drodze łączącejEłk zWarmią[5]. Historia miejscowości rozwiniętej przy zajeździe sięga początków XV w., była to wieś czynszowa. Przywilej lokacyjny ustanowiłKonrad von Erlichshausen – 2 marca 1443 nakazał ulokować nad jeziorem Aris osadę o nazwie Neudorf (pol. Nowa Wieś). Nazwa ta nie przyjmuje się. Na początku XVI w. w dokumentachkrzyżackich występuje jako Aris, później Arys. Miejscowość rozbudowuje się wzdłuż szlaku handlowego, przyjmując formęulicówki. W 1530 powstała kaplica, którą w 1565 zastąpiono kościołem z kamieni polnych. W XVI w. wieś otrzymała przywilej organizowania stałych targów i dorocznych jarmarków, towarzyszył temu początek rozwoju rzemiosła. Do 1657 stanowiła częśćKorony Królestwa Polskiego jako lenno, następnie częśćpaństwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 wKrólestwo Prus. Do 1702 kazania odprawiano tu wyłącznie w języku polskim[6].Prawa miejskie uzyskuje 1 marca 1725 z rąkkrólaFryderyka Wilhelma I Pruskiego, a wkrótce staje się siedzibą sądu ziemskiego rozsądzającego sprawy bartne. Od 1753 stacjonują tu wojska. W 1826 wielki pożar strawił większą część zabudowy. W 1834 miejscowa parafia liczy 600 Polaków i 502 Niemców[7].
.jpg)
Od 1871 do 1945 miasto leżało w granicach Niemiec. W 1890 w okolicach miasta powstajepoligon wojskowy, znany jakopoligon Orzysz. Od 1895 Orzysz posiada status miasta garnizonowego. Powstanie i rozbudowa poligonu oraz związane z tym inwestycje wojskowe (budowa dużych koszar) przyczyniają się do rozwoju handlu i usług a tym samym do rozwoju miasta. Sprzyja temu uruchomienie, na początku XX w., połączeń kolejowych – w 1908 zPiszem iGiżyckiem, w 1911 zMrągowem iEłkiem. W czasieI wojny światowej miasto okupowane przez Rosjan (listopad 1914 – luty 1915). W Orzyszu w 1940 umiera poeta mazurskiMichał Kajka, mieszkający w pobliskiej miejscowościOgródek (ok. 15 km od Orzysza). Na przełomie stycznia i lutego 1945 miasto i okolice były świadkami licznych zbrodni wojennychArmii Czerwonej: na szosie Odoje - Czarne zamordowanych zostało od 97 do 120 cywili, francuskich jeńców wojennych oraz żołnierzy niemieckich, przy drodze Orzysz - Wierzbiny rozstrzelano 32 uchodźców, a 1 lutego 1945 na drodze Orzysz-Drygały, nieopodalBemowa Piskiego, około 50 osób, głównie dzieci i młodzieży, porwanych z wozów uciekinierów[8].
Częściowo zniszczone miasto po wojnie zostało włączone do Polski. Ludność niemiecka została wysiedlona, a na jej miejsce napłynęli Polacy (wysiedleńcy zKresów oraz osadnicy z centralnej Polski, głównieMazowsza iBiałostocczyzny)[9].W latach 1975–1998 należało administracyjnie dowojewództwa suwalskiego.
Według danych z 30 czerwca 2014 miasto liczyło 5797 mieszkańców[10].
.jpg)
.jpg)
Zabytki wpisane do rejestru zabytków[12]:
Osobny artykuł:Garnizon Orzysz.W Orzyszu wojsko stacjonuje od 1753 czasowo, a po rozpoczęciu budowy koszar i utworzeniu w 1895 garnizonu – na stałe. Stacjonowały tu jednostki wojskowe armii niemieckiej a po 1945 jednostki Wojska Polskiego.
W ostatnich latach stacjonowały tu m.in.:
Obecnie stacjonują tu:
Orzysz leży na przecięciu dróg krajowych:
Grudziądz –Olsztyn –Mrągowo – Orzysz –Ełk –Ogrodniki – granica państwowa z Litwą
Węgorzewo –Giżycko – Orzysz –Kolno –Łomża –Siedlce –Sławatycze – granica państwowa z BiałorusiąMiasto nie posiada obwodnicy, ruch tranzytowy odbywa się głównymi ulicami miasta. Planuje się budowę obwodnicy miasta w ciągu drogi krajowej nr 16 (S16).
Orzysz położony jest przy linii kolejowej Olsztyn – Ełk. Znajduje się tustacja kolejowa Orzysz. Od września 2009 ruch pasażerski na tej linii jest zawieszony. Zmodernizowana, zarówno linia jak i infrastruktura kolejowa (rampy), służy obecnie głównie potrzebom wojska (ćwiczenia wojsk na pobliskim poligonie).
Przewozy autobusowe (lokalne) zapewniają przedsiębiorstwa PKS Pisz oraz Przewozy Pasażerskie Arkadiusz Gietek. Kursy autobusowe dalekobieżne realizują inne oddziały PKS. Orzysz posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Olsztynem, Ełkiem, Giżyckiem, Piszem,Węgorzewem,Łomżą,Białymstokiem,Warszawą iLublinem (w sezonie letnim – z Hrubieszowem i Chełmem).
W mieście działa klub piłkarskiŚniardwy Orzysz.
Na terenie Orzysza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Miasta i gminy partnerskie:
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Orzyszem.| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Części miasta |
|
| Części wsi |
|
| Inne miejscowości |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
.jpg)
