Ortolan[3], trznadel ortolan (Emberiza hortulana) – gatunek małego ptaka wędrownego zrodzinytrznadli (Emberizidae), zamieszkujący większośćEuropy oraz zachodnią i środkowąAzję. Zimuje wAfryce Subsaharyjskiej. Jego liczebność spada, ale nie jest zagrożony wyginięciem.
Gatunek monotypowy[4][5]. Opisano podgatunekelisabethae z północno-zachodniejMongolii, który rzekomo miał się różnić intensywnością kolorów upierzenia, jednak różnice te są spowodowane zmiennością osobniczą i podgatunek ten nie jest obecnie uznawany[6].
Drugi członnazwy naukowejhortulana pochodzi od łacińskiego słowahortus – ogród[7].
Wielkościwróbla. Długość ciała 15–16 cm, masa ciała około 25 g[7]. U samca głowa popielata, występuje żółty wąs i śliniak. Grzbiet rdzawobrązowy z czarnobrązowymi plamkami. Strona brzuszna cynamonowobrązowa, pierś zielonkawoszara. Dziób jest czerwonawy, oczy i nogi brązowe. Samice ubarwione bardziej blado, z prążkowaną piersią. Są nieznacznie mniejsze od samców, także ichobrączka oczna wykazuje mniejsze rozmiary[7].
W odróżnieniu od innych trznadli, ortolan odbywa dwa pierzenia. W lipcu wymieniają wszystkie pióra, zaś naprzedwiośniu jedynie drobne pióra okrywowe, dzięki czemu samce przybierają swoje ozdobne barwy[7].
WPolsce średnio liczny[9] ptak lęgowy niżu, choć rozmieszczony nierównomiernie i miejscowo może być liczny[10]. Najliczniej występuje naPodlasiu, wschodnimMazowszu, południowejWielkopolsce i naZiemi Łódzkiej, mniej licznie w południowej Polsce, północnej Wielkopolsce i naKujawach[9].
Ptaki przybywają z zimowisk pod koniec kwietnia lub na początku maja. Sezon lęgowy rozpoczyna się na początku maja. Gniazdo umieszczone jest na ziemi pośród gęstej roślinności; buduje je samica. Przy gnieździe ptaki są bardzo płochliwe. Zniesienie liczy około 5jaj. Inkubacja trwa 12–14 dni. Młode pozostają w gnieździe przez blisko dwa tygodnie. Ortolan wyprowadza jeden lub dwa lęgi w sezonie. Odlatuje w sierpniu[7].
Na terenie Polski gatunek ten jest objętyścisłą ochroną gatunkową[11]. W kraju tym występuje 20% populacji ortolanów z całejUnii Europejskiej (stan w 2015)[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 176–243 tysięcy par[13]. Trend liczebności jest spadkowy – pomiędzy 2007 a 2018 rokiem odnotowano spadek populacji lęgowej o około 20%[13]. NaCzerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jakogatunek narażony (VU)[9].
W starożytnym Rzymie mieszkańcy łapali drobne ptaki, w szczególnościpotrzosy i ortolany w celach spożywczych. WeWłoszech nadal się to robi[7]. Podczas jesiennej migracji w południowo-zachodniej Francji, mimo ochrony wprowadzonej w 1999 roku, rocznie nielegalnie odławia się 15–30 tysięcy ortolanów[8].
↑F. Gill, D. Donsker (red.): Buntings. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
↑Madge, S. & Sharpe, C.J.: Ortolan Bunting (Emberiza hortulana). [w:]del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-23].
↑abcWilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020. Brak numerów stron w książce
↑Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 778.ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowegonieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², aliczny – 100–1000 par na 100 km².
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 326.ISBN 978-83-7845-983-5.
Emberiza hortulana (Ortolan). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 382–385.ISBN 83-86564-43-1.
.jpg)
