12 sierpnia 1308 – na ten dzień datowana jest pierwsza wzmianka o osadzie Orneta. Była ona lokowana na staropruskim polu osadniczymWurmedyten lubWormedythin, które zostało w 1251 zdobyte przez Krzyżaków i przekazane biskupom warmińskim.
1311 – Litwini bezskutecznie próbowali zdobyć osadę[4].
26 marca 1313 – początek miasta Orneta – potwierdzenie praw miejskich, pojawiło się w dokumentach miejskich słowo „civitas”.
1340 – Orneta na 9 lat (do 1349) stała się siedzibą biskupów warmińskich. W tymże roku powstały mury obronne i rozbudowany został zamek.
1350 – rozpoczęto budowę kościoła farnego.
14 sierpnia 1359 – zostały odnowione przez biskupa Jana Stryprocka przywileje miejskie Ornety naprawie chełmińskim. Miasto otrzymałoratusz.
1406 – wzmianka o szpitalu św. Ducha – średniowiecznym szpitalu orneckim.
1414 – wojska polskie i litewskie zniszczyły miasto[4].
Ratusz – wybudowany w stylugotyckim znajduje się w centralnej części rynku orneckiego. Powstał on w 1351 na miejscu dawnego domu kupieckiego. Pierwsza wzmianka o nim datowana jest na 1359. Obecny kształt bryły ratusza został nadany najprawdopodobniej w latach 1376–1389. Jest to budynek murowany z licznązendrówką. W XV wieku ratusz został obudowany murowanymi budami, które wzmiankowane były w 1423. W 1614 owe budy uzyskały status domków budniczych. Ratusz ornecki zbudowany jest na planie prostokąta, z dosyć znacznie rozczłonkowanym szczytem. Dach wieńczy ośmioboczna wieżyczkabarokowa z galeryjką, która odnawiana była trzykrotnie w 1586, 1622 i 1832. W hełmie wieży umieszczony jest najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384.
Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela – gotycki kościół parafialny zbudowany w latach przed 1350 – po 1370 z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od zachodu. W XV w. dobudowano kaplice boczne, które z czasem otrzymały ozdobne szczyty, nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd, podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym. Kościół znacznie ucierpiał w historii, głównie za sprawą wojen i pożarów, lecz mimo to należy do najbardziej interesujących na Warmii. Został zniszczony w czasie wojen krzyżackich w latach 1519–1525. Kościół przebudowano i rozbudowano, otrzymał m.in. nowe szczyty i sklepienia. Około 1900 przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki:ołtarz główny z 1744, żyrandol z 1576, barokowe ołtarze boczne (św. Elżbiety Węgierskiej, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Serca Pana Jezusa), ambona z 1744. Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach: ołtarz NMP Różańcowej z 1761 roku, ołtarz św. Józefa. Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku oraz mosiężnylawaterz. Znajdują się też gotyckie malowidła ścienne (m.in.Koronacja Marii z końca XIV w.), a ponadto liczne malowidła z XV w.
Kaplica Jerozolimska – pochodzi z 1829. Wewnątrz barokowe wyposażenie m.in. ołtarz. Na ścianach zabytkowe obrazy z XVII w., przedstawiają one ukrzyżowanie i zdjęcie krzyża. Znajdują się też tutaj obrazy ukazujące życie św. Marii Magdaleny oraz zabytkowe drewniane świeczniki z początku XIX wieku.
Zabytkowe kamienice przy Placu Wolności
Układ urbanistyczny miasta z rynkiem iratuszem pośrodku, znajdują się też tutaj liczne kamieniczki zabytkowe które otaczają rynek oraz stoją przy okolicznych ulicach.
Kamienice na starym mieście, głównie wokół rynku, pochodzące z XVII–XIX w.
Życiem kulturalnym Ornety opiekuje się Miejski Dom Kultury, który jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych, kulturalnych, oświatowych i lokalnych w mieście. Organizowane są zajęcia kulturalne dla młodzieży, dzieci, dorosłych i osób starszych. Mieszkańcy mają możliwość uczestniczyć w kołach zainteresowań, zrzeszać w klubach i stowarzyszeniach. W Miejskim Domu Kultury działa Klub Seniora „Znicz Ornecianie”, orkiestra dęta, Zespół Wokalny „Landrynki”, Szkoła Tańca, Zespół Tańca Nowoczesnego „Taiga”, ognisko muzyczne, koło plastyczne. MDK w Ornecie gościł wielu znanych aktorów i piosenkarzy, m.in.Hankę Bielicką,Roberta Janowskiego,Andrzeja Rosiewicza,Krzysztofa Krawczyka[potrzebny przypis]. Do stałych imprez organizowanych przez Miejski Dom Kultury zaliczyć można:
W mieście zlokalizowana jest hala sportowo-widowiskowa oraz kompleks boisk trawiastych z bieżnią lekkoatletyczną. Cała infrastruktura należy do Ośrodka Sportu i Rekreacji w Ornecie.
Kluby i sekcje sportowe:
Ludowy Uczniowski Klub Sportowy „Orneta”, szkoli on młodzież w tenisie stołowym oraz lekkoatletyce. Klub rozgrywa zawody w III Lidze mężczyzn w tenisie stołowym
Szkolny Ludowy Klub Sportowy „Tramp”, prowadzi drużynę badmintona
W Ornecie można uzyskać wykształcenie na poziomie podstawowym oraz średnim. W mieście istnieją dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe (przy ul. Zamkowej znajduje sięszkoła podstawowa nr 1 oraz przy ul. Kopernika Szkoła Podstawowa nr 4), a także dwa zespoły szkół ponadpodstawowych (Zespół Szkół Zawodowych przy skrzyżowaniu ulic 1 Maja, Wodnej oraz Sportowej, Zespół Szkół Ogólnokształcących przy ul. 1 Maja).
Orneta jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym, ośrodkiem handlowym i usługowym dla okolicznych miejscowości. Największym przedsiębiorstwem w mieście jest spółka z udziałem kapitału francuskiego – Etanco produkująca zamocowania budowlane. Do innych spółek ważnych dla miasta zaliczyć można spółkę Orneta Energia zajmującą się dostarczaniem ciepła i energii dla miasta oraz wykonującą usługi dla przedsiębiorstw i ludności, która prowadzi też sprzedaż węgla. W mieście istnieje Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, które prowadzi oczyszczalnię miejską i stację uzdatniania wody. Istnieje też Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych, tartak, przedsiębiorstwa budowlane (Budokar), produkcyjne (zakład wózków widłowych „Szumi”), rolnicze (PZZ Orneta, Gospodarstwo Agroturystyczne, PHHU Karbo-Hurt).
W Ornecie jest kilka hoteli i pensjonatów. Przenocować w Ornecie można w „Hotelu Pruskim” i Czterech Porach Roku, a także w pensjonatach: „Krzykały”, „Pod Kasztanami”, „Pod Lipami”, „Ciesiul” oraz w „Noclegowni Olimp”.
↑Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN0023-5881. Cytat:Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali Ornetę (ok. 1312 r.) […]. (pol.).
↑Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane ztego adresu (2022-09-17)]. Cytat:[…] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […].(pol.).
↑abcdePiotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004ISBN 83-7200-631-8, s. 103–104.
54°06′56″N 20°07′48″E/54,115556 20,130000
Osobny artykuł:Herb Ornety..jpg)
(Dobre Miasto –Braniewo)
(Pasłęk –Lidzbark Warmiński)
(Morąg – Orneta)
A-185_-Magkrys.JPG)
