Ten artykuł dotyczytrwającego wydarzenia. Informacje w nim zamieszczone mogą się zmienić lub zdezaktualizować wraz z postępem zdarzenia, a początkowe doniesienia mogą byćniepewne.Ostatnie zmiany tego artykułumogą nie odzwierciedlać najbardziej aktualnych informacji.
| wojna rosyjsko-ukraińska | |||
 Sytuacja militarna | |||
| Czas | od 6 sierpnia 2024 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | ofensywa wojsk ukraińskich mająca na celu odciągnięcie sił rosyjskich od natarcia w Donbasie | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Położenie na mapie obwodu kurskiego  | |||
Położenie na mapie Rosji  | |||
| 51°11′29″N 35°16′14″E/51,191389 35,270556 | |||
| |||
Operacja kurska[2][3] –kampaniaSił Zbrojnych Ukrainy rozpoczęta 6 sierpnia 2024 roku wkroczeniem do rosyjskiegoobwodu kurskiego co najmniej 1000 ukraińskich żołnierzy, wspieranych przez czołgi i pojazdy opancerzone[4][5][6].
Jest to pierwsza akcja zbrojna zorganizowanych wojsk innego państwa na terenie Rosji od czasuoperacji Barbarossa w trakcie II wojny światowej (prowadzonej wówczas na terenie Związku Radzieckiego)[7]. Chociaż ukraińskie oddziały dokonywały już rajdów o charakterze dywersyjno-zwiadowczym na terytorium Rosji w 2023 r. i na początku 2024 r.[1], operacja kurska była zaskoczeniem zarówno dla Rosji, jak i sojuszników Ukrainy, którzy nie zostali poinformowani o tych planach[8].
Po nieudanej ofensywie w 2023 r. na kierunku zaporoskim, ukraińskie siły przeszły do tzw. strategicznej obrony, a rosyjskie siły skoncentrowały się na zajęciu całego Donbasu. 10 maja Rosjanie zaatakowali północną część obwodu charkowskiego, ale zostali powstrzymani. W lipcu sytuacja na niektórych odcinkach frontu w obwodzie donieckim stała się dla Ukraińców bardzo ciężka, m.in. na skutek zajęcia Awdijiwki przez Rosjan i przerwania przez nich ukraińskich umocnień w rejonie Torećka[1].
Celem operacji było więc odciągnięcie sił rosyjskich od frontu donieckiego, udowodnienie zdolności ofensywnych armii ukraińskiej oraz oddalenie artylerii rosyjskiej od ostrzeliwanych przez nią terenów przygranicznych[9][10]. W operacji na terytorium obwodu kurskiego mogło być zaangażowanych do 10 tys. ukraińskich żołnierzy, wspartych przez pododdziały czołgów, transporterów opancerzonych oraz wsparcie artyleryjskie[1].
O godzinie 8:00 czasu moskiewskiego, wojska ukraińskie przekroczyły granicę rosyjską. Według Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej początkowe siły ukraińskie składały się z 300 ukraińskich żołnierzy, 11 czołgów oraz ponad 20 wozów bojowych[11]. Ofensywa skierowana została początkowo w dwóch kierunkach: na miejscowośćOlesznia w kierunku większej miejscowościSudża, oraz w kierunkuNikołajewa-Darjino[12]. Federacja Rosyjska zareagowała na atak, wysyłając w region walk dodatkowe siły lądowe oraz powietrzne.
W wieczornym oświadczeniu na platformieTelegram siły rosyjskie oznajmiły wyparcie sił ukraińskich z powrotem w kierunku granicy. Siły ukraińskie ponieść miały duże straty za pośrednictwem ostrzału artyleryjskiego oraz lotniczego. Oświadczenie zostało później skorygowane – oznajmiając że walki wciąż trwają.
Jednocześnie strona ukraińska zachowywała całkowite milczenie nt. działań w obwodzie kurskim[1].
Regularne siły rosyjskie oraz rzekomo „kadyrowcy”[13] kontynuowały rozpoczęte dzień wcześniej próby wyparcia sił ukraińskich z obwodu kurskiego. Milbloger stwierdził, że w przeciągu 24 godzin wojska ukraińskie zajęły 11 miejscowości i przebiły się na 14 kilometrów w głąbobwodu kurskiego[14]. Prezydent RosjiWładimir Putin zarządził instytucjom rządowym „udzielenie niezbędnej pomocy mieszkańcom”[15].Aleksiej Smirnow, pełniący obowiązki gubernatora obwodu kurskiego, zarządziłstan wyjątkowy na podległym mu obszarze administracyjnym[16][17][18]. Władimir Putin spotkał się zWalerijem Gierasimowem,Aleksandrem Bortnikowem,Siergiejem Szojgu oraz zAndriejem Biełousowem w związku z ukraińską ofensywą w obwodzie kurskim.
Zdjęcia żołnierzy biorących udział w walkach potwierdziły, iż siły ukraińskie weszły na 10 kilometrów w głąb terytorium Rosji, zajmując przy tym przynajmniej dwie lokalne rosyjskie fortyfikacje obronne. Według rosyjskie milblogerów, wojska ukraińskie kontynuowały ofensywę wzdłuż drogi 38K-030 łączącejSudżę iKorieniewo. Ukraińskie wojska nacierające zarówno w kierunku północno-zachodnim jak i południowo-wschodnim wzdłuż tej drogi, 7 sierpnia walczyły już w okolicach wspomnianej wcześniejSudży iKorieniewa. Na podstawie zdjęć wykonanych przez Ukraińców, można wywnioskować wzięcie w niewolę przynajmniej 40 rosyjskich żołnierzy. Poprzedniego dnia, schwytanych rzekomo zostało 35 członków rosyjskiego personelu wojskowego. Ukraiński porucznik kryptonim „Alex”, zadeklarował natomiast schwytanie 300 rosyjskich jeńców wojennych od początku operacji[19][20].
Rosyjski milbloger Jurij Podoljak oświadczył, że „Sudża została tak naprawdę przez nas utracona”[21].
Wojska ukraińskie przejęły kontrolę nad zachodnią częścią Sudży. Drobne walki trwają w reszcie miasta. 72 godziny po rozpoczęciu operacji, siły ukraińskie obecne były na 35 kilometrów w głąb rosyjskiej granicy[22].
Rozmaite raporty wojenne, przypisywały Ukrainie kontrolę nad od 100 do 200 kilometrami kwadratowymi terytorium obwodu kurskiego[23][24]. CNN natomiast oznajmiło, iż Ukraina kontroluje około 250 kilometrów kwadratowych obwodu[25].
Konwój wojsk rosyjskich został zniszczony w nalocie rakietowym z wyrzutniHIMARS, podczas przemieszczania się międzyrejonem głuszkowskim a miastemKursk. Materiały przedstawiające skutki ataku, ukazują 14 spalonych ciężarówek wojskowych z pewną ilością ciał w środku. Według strony ukraińskiej każda z tych ciężarówek mogła przewozić do 35 w pełni wyposażonych i uzbrojonych żołnierzy. Sugeruje to, iż Rosja stracić mogła między 200 a 490 żołnierzy w zaledwie jednym ostrzale. Sugeruje to, że może to być jedna z największych jednorazowych strat personelu ludzkiego od początku inwazji w 2022[26][27][28].
Generał Apti Alaudinow – dowódca „kadyrowców” stacjonujących na terenieobwodu biełgorodzkiego i kurskiego od 2023 roku – poinformował media rosyjskie, iż on i jego oddział nie wiązali walką nacierających Ukraińców, zamiast tego wycofując się z dala od granicy w celu oczekiwania na posiłki. Część rosyjskich milblogerów oskarżyła Alaudinowa o ucieczkę z pola walki[29][30].
Z powodu oczekiwanych ataków powietrznych ze strony rosyjskiej, 20 000 ludzi zostało ewakuowanych zobwodu sumskiego. W tym samym czasie, posiłki rosyjskie kontynuowały wzmacnianie nowo utworzonej linii frontu w obwodzie kurskim, w którym to trwały w dalszym ciągu walki o Sudżę[31][32][33]. Rosyjscy milblogerzy ogłosili rzekome zajęcie wsi Łukasziwka (obwód sumski) przez wojska rosyjskie, podczas gdy Ukraińcy przeprowadzili rzekomo natarcie w nowym kierunku w stronę wsi Kuczerow. Natarcie to nie powiodło się[34].
Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej ogłosiło transport kolumny wojskowej z obwodu biełgorodzkiego na teren walk w obwodzie kurskim. Rozmaite ślady odkryte na sprzęcie będącym podmiotem transportu, dały podstawy do osądu iż Rosja przerzuca do walki jednostki zaprawione w boju[35][36].
Władze miastaKurczatow (obwód kurski), oznajmiły iż walki toczą się zaledwie 30 kilometrów od Kurskiej Elektrowni Jądrowej[37][38] Razem z komunikatem, władze zablokowały dostęp do elektrowni. Ewakuowano pracowników, a sama elektrownia została pozbawiona energii.Wojska Obrony Radiologicznej, Chemicznej i Biologicznej Federacji Rosyjskiej, zostały rozmieszczone w celu ochrony elektrowni[39].
Według komunikatu ukraińskich wojskSiły Zbrojne Ukrainy przejęły kontrolę nad składami amunicji w Sudży, czyniąc kolejny postęp w kierunku zdobycia miasta[40][41].
Do 9 sierpnia wojska rosyjskie przeprowadziły udany kontratak – odbijając wieś Snagost oraz wypychając Ukraińców z wysuniętych daleko na północy posterunków wMilutino i Gienierałowce[42]. Według szacunków CEIP, ukraińskie siły liczyły w 3 dniu operacji od 10 do 12 tysięcy żołnierzy.
W odpowiedzi na Ukraińską ofensywę w obwodzie kurskim,FSB wprowadziło reżim operacji antyterrorystycznej na terenie obwodu kurskiego,briańskiego i biełgorodzkiego[43][44].
Wojska ukraińskie przeprowadziły drobny rajd na terytoria obwodu biełgorodzkiego, ogłaszając zdobycie wsi Poroz[45][46][47].
Na etapie czwartego dnia operacji pojawiły się dwie interpretacje stanu ofensywy. Analitycy przytoczeni przez „New York Times” ogłosili, iż ukraińskie natarcie zostało w dużej mierze zatrzymane przez napływające rosyjskie posiłki[48]. Inne źródła takie jak „Washington Post” czy „Frankfurter Rundschau”, zgłaszały iż Rosja nie jest w stanie odzyskać kontroli nad sytuacją, a ukraińska ofensywa postępuje[49][50].Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej przyjęło stanowisko, iż zatrzymano wszelką ukraińską ofensywę[51].
Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej ogłosiły odzyskanie kontroli nad wsią Machnowka na wschód od Sudży, w której dalej trwały walki[52]. Według raportów, obszar walki obejmował już około 650 kilometrów kwadratowych (wzrost o około 2,5x względem dnia poprzedniego)[53].
Gubernator obwodu kurskiego ogłosił wieczorem, iż 15 osób zostało rannych w mieście Kursk na skutek spadającej przechwyconej ukraińskiej rakiety[54].
Ministerstwo Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej ogłosiło nad ranem zestrzelenie czterech ukraińskich rakietToczka oraz 14 dronów nad niebem obwodu kurskiego poprzedniej nocy[55].
W nocy 11 sierpnia wojska ukraińskie weszły na terytoriumrejonu biełowskiego (obwód kurski), co zostało potwierdzone przez władze rejonu[56].
Niezależne rosyjskie medium Proekt ogłosiło, iż obszar walk powiększył się do 720 kilometrów kwadratowych[57].
Władze rosyjskie potwierdziły ukraińską kontrolę nad przynajmniej 28 miejscowościami[58]. Ukraińskie instytucje podały 44 jako liczbę rzekomo kontrolowanych miejscowości[59][60]. Głównodowodzący Sił Zbrojnych UkrainyOłeksandr Syrski, oznajmił iż jego siły kontrolują około 1000 kilometrów kwadratowych terytorium Federacji Rosyjskiej[61].
Żołnierze ukraińscy opublikowali nagranie, przedstawiające ich samych jadących przez centrum Sudży, oznajmiając, iż miasto jest już pod ukraińską kontrolą[62].
Liczba potwierdzonych nagraniem rosyjskich jeńców wojennych, wzrosła do 265[63].
Rosja wezwała do nieformalnego spotkaniaRady Bezpieczeństwa ONZ w formacie „Arria”[64][65]. Strona ukraińska zadeklarowała, iż Rosja przemieszcza obecnie niewielkie siły z głównego frontu, konkretnie z Zaporoża i Chersonia – w celu wzmocnienia frontu w Kursku. Ma być to odpowiedź armii rosyjskiej na niezadowolenie wyrażone przez władze, szczególnie przez prezydenta Putina – w związku z postępującą ukraińską ofensywą[66].
W wieczornym przemówieniu, prezydent UkrainyWołodymyr Zełeński oznajmił iż siły ukraińskie kontrolują około 1000 kilometrów kwadratowych terytorium Federacji Rosyjskiej w tym 74 miejscowości wewnątrz obwodu kurskiego[67].Litewski Minister Obrony NarodowejLaurynas Kasčiūnas, oznajmił podczas spotkania z prezydentem Ukrainy, iż Rosja jest w trakcie relokowania części oddziałów zeksklawy wKrólewcu do obwodu kurskiego[68].
Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej oświadczyło, iż zatrzymało ukraińskie ofensywy wrejonie korieniewskim irejonie sudżańskim[69].
Su-27 należący doSił Powietrznych Ukrainy, miał zniszczyć rosyjski posterunek dowodzenia w miejscowościTiotkino[70][71].
Rosja oskarżyła Ukrainę o przeprowadzanie zmasowanych ataków powietrznych na terytoria Federacji Rosyjskiej, w szczególności na terytoria obwodów kurskiego,woroneskiego, biełogorodzkiego,niżnonowogrodzkiego,wołgogradzkiego, briańskiego,orłowskiego irostowskiego, przypisując sobie zestrzelenie 117 dronów oraz 4 rakiet[72].
Wojska ukraińskie oznajmiły, iż walki o Sudżę dobiegły końca, a miasto znajduje się obecnie pod pełną kontrolą ukraińską. Ukraińska telewizja państwowa w reportażu potwierdziła, iż Sudża znajduje się pod kontrolą wojsk ukraińskich, ukazując nagranie przedstawiające ukraińskich żołnierzy, usuwającychflagę Rosji z budynku państwowego[73]. Siły ukraińskie zostały także ukazane podczas dostarczania pomocy humanitarnej dla mieszkańców Sudży[74]. Dowódca „kadyrowców” gen. Apti Alaudinow zdementował te doniesienia, nie przedstawiając jednak żadnych dodatkowych dowodów[75][76].
Ukraina zadeklarowała schwytanie 100 rosyjskich jeńców wojennych w przeciągu zaledwie 24 godzin, pochodzących rzekomo ze 144 dywizji zmechanizowanej oraz oddziału tzw.„kadyrowców”[77][78]. Zełeński stwierdził, iż od początku ofensywy "setki" złożyły broń przed ukraińskimi wojskami[79]. WedługSBU była to największa jednorazowa kapitulacja wojsk Rosyjskich od początku inwazji[80].
Po rzekomym zdobyciu Sudży, wojska ukraińskie kontynuowały ofensywę w trzech kierunkach: na wschód od Sudży w kierunku wsi Gir'i, na północ w kierunku miastaLgow, oraz na północny-zachód w kierunkuKorieniewa. Odnotowano stoczenie zaciekłej walki o wieś Kauczuk, około 30 kilometrów od miasta Lgow. Wojska rosyjskie rozpoczęły budowę umocnień w postaci okopów na południe od Lgowa[81][82].
Wsie takie jak Czerkasskaja Konopielka, Kuriłowka, Borki i Krupiec znalazły się także pod rzekomą okupacją ukraińską, insynuując przejęcie kontroli nad obszarami na aż 20 kilometrów na wschód od centrum Sudży[83]. Z rozkazu gubernatora obwodu kurskiego, z powodu postępującej ukraińskiej ofensywy, całość rejonu głuszkowskiego została poddana ewakuacji[84].
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełeński przyznał, iż Ukraina rozważa ustanowienie administracji wojskowej w postaci okupacji wojskowej, na okupowanych terytoriach rosyjskich[85].
Głównodowodzący Ukraińskich Sił Zbrojnych Ołeksandr Syrski ogłosił utworzenieadministracji wojskowej na terytorium obwodu kurskiego, pod dowództwem generała Eduarda Moskaliowa. Syrski dodał, iż Ukraina kontroluje obecnie aż 82 miejscowości w obwodzie kurskim[86].
W wieczornym orędziu Wołodymyr Zełeński ogłosił całkowite zajęcie Sudży, czym potwierdził doniesienia z dnia poprzedniego o rzekomym zakończeniu walk w tym mieście[87].
Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej poinformowało o odbiciu utraconej dzień wcześniej wsi Krupiec, potwierdzając jednocześnie posunięcie się wojsk ukraińskich o kolejne 2 kilometry w głąb Rosji[88][89].
Dziennikarze z włoskiegoRai oraz ukraińskiegoHromadśke.TV odwiedzili zdobytą przez Ukraińców Sudżę i przeprowadzili szereg wywiadów z lokalnymi mieszkańcami[90][91][92].
Siły ukraińskie opublikowały nagranie ukazujące zniszczenie rosyjskiego posterunku i schwytanie ponad 50 rosyjskich jeńców wojennych w pierwszych godzinach ofensywy[93][94][95].
Na podstawie ogłoszeń na terytorium Federacji Rosyjskiej oraz raportu rosyjskiego BBC, Rosja pilnie zatrudnia cywili w celu kopania umocnień. Oferowana jest stawka 2 500 $ (około 9600 zł) na miesiąc, z zapewnieniem iż prace odbywać się będą poza strefą walk. Śledczy insynuują, iż Rosja próbuje pilnie ufortyfikować obszary kilkanaście kilometrów od obecnego frontu w obwodzie kurskim. Zdjęcia satelitarne potwierdziły znaczny wzrost rosyjskich umocnień w regionie[96].
WGłuszkowie, w wyniku ukraińskiego ostrzału, zniszczony został ważny most nad rzekąSejm. Jego zniszczenie może znacznie utrudnić relokację około 20 000 cywili w rejonie[97][98].
8 RegimentSił Operacji Specjalnych Ukrainy opublikował nagranie z zasadzki na rosyjską ciężarówkę, rzekomo zabijając kilkunastu rosyjskich żołnierzy w „kilka minut”[99].
Ukraińskie Ministerstwo Kultury opublikowało zdjęciapomnika Włodzimierza Lenina w Sudży, demontowanego przez siły ukraińskie. W komentarzu dodano, iż „proces dekomunizacji postępuje także w Sudży”[100].
Według doniesień, siły rosyjskie wysadziły w powietrze dwa mosty w pobliżuTiotkina iPopowa-Leżaczi po wycofaniu się z prawego brzeguSejmu w tym rejonie[101].
Ukraińskie wojsko twierdziło, że zajęło osadęKorieniewo, rosyjskie ministerstwo obrony zaprzeczało[102].
Siły ukraińskie zniszczyły kolejny most na rzeceSejm w pobliżuZwannoje[103][104][105].
80 Brygada Desantowo-Szturmowa opublikowała film przedstawiający czołgT-90M zdobyty w obwodzie kurskim. Twierdzili, że naprawili czołg i użyją go przeciwko Rosjanom[106].
Według rosyjskich blogerów zarówno Ukraina, jak i Rosja wzmocniły swoje siły walczące pod Kurskiem, a Rosja przeniosła część sił z innych frontów do Kurska[107].
Piechota morska z 501 Samodzielnego Batalionu Piechoty Marynarki Wojennej opublikowała wideo, na którym żołnierze zrywają rosyjską flagę z budynku miejskiego wApanasowce[108].
Rosja twierdziła, że wojsko ukraińskie zniszczyło trzeci i ostatni most na rzece Sejm wrejonie korieniewskim, co spowodowało możliwe obciążenia logistyczne na ponad 700 kilometrach kwadratowych terytorium Rosji[109].
W wieczornym przemówieniu prezydent Zełenski powiedział, że siły ukraińskie kontrolują 92 osady w obwodzie kurskim i 1250 kilometrów kwadratowych terytorium Rosji[110].
Rosyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ostrzegło mieszkańców obwodów briańskiego, kurskiego i białogrodzkiego przed korzystaniem z internetowych serwisów randkowych i kamer bezpieczeństwa, powołując się na obawy związane z gromadzeniem informacji przez siły ukraińskie[111]. 20 sierpnia 2024 roku zastępcąAndrieja Biełousowa w Radzie Koordynacyjnej ds. Bezpieczeństwa Terytoriów Przygranicznych zostałJunus-biek Jewkurow, były szefInguszetii i urzędujący zastępca szefa Ministerstwa Obrony Narodowej. Biełousow poinformował, że Jewkurow był już tego dnia w obwodzie kurskim[112].
Ministerstwo Obrony Ukrainy podało, że siły ukraińskie zbliżyły się do wsi Nowoiwanówka i Kulbaki. Stwierdzono również, że Korieniewo było atakowane od południa. Twierdzono także, że Ukraina kontroluje również osadęMartynowka na drodze Sudża-Kursk oraz że przejęła Plechowe na południu, ale Birky, Ocheretane iGirji znajdują się pod kontrolą Rosji[113].
Ukraina twierdziła, że zniszczyła kilka mostów pontonowych używanych przez siły rosyjskie na rzece Sejm[114].
Rosyjskie Siły Powietrzne przeprowadziły 17 nalotów przy użyciu 27 kierowanych bomb lotniczych na terytorium Rosji zajętym przez Ukraińców, a armia rosyjska przeprowadziła ataki artyleryjskie na ukraińskie osady graniczne Porozok i Pożnię[115].
Rosyjskie Ministerstwo Obrony twierdziło, że jego siły odparły ukraińskie ataki zKomarowki, Korieniewa,Małej Łokni iRuskiej Konopielki oraz zaatakowały ukraińskich żołnierzy w pobliżu ośmiu wsi w obwodzie kurskim i dziewięciu wsiach w obwodzie sumskim[115].
Ukraińskie lotnictwo opublikowało nagranie wideo z uderzenia na rosyjski „punkt umocnienia plutonu” za pomocąamerykańskich bomb precyzyjnychGBU-39 SDB[116].
Siły rosyjskie całkowicie odbiłyKorieniewo[117].
Po ukraińskiej inwazji 6 sierpnia Putin miał nakazać swoim wojskom odbicie okupowanego obszaru obwodu kurskiego do 1 października. Armia rosyjska rozpoczęła operację kontrofensywną w obwodzie kurskim 10 września, od doniesień o rosyjskich postępach w rejonie korenewskim.Apti Alaudinow(inne języki) twierdził również, że siły rosyjskie wkroczyły doSnagost[118].
Według Alaudinowa siły rosyjskie odzyskały połowę terytorium obwodu kurskiego znajdującego się wcześniej pod ukraińską okupacją[119].
Rosjanie wkroczyli do centrum Sudży - największej miejscowości, jaką kiedykolwiek okupowali Ukraińcy w obwodzie kurskim[120].
Rozpoczął się ponadto odwrót ukraińskich żołnierzy z obwodu kurskiego[121].
Pełniący obowiązki gubernatora obwodu kurskiego, Aleksiej Smirnow, poinformował, że na 12 sierpnia 2024 ukraińska armia kontrolowała strefę wymiarów 12 na 40 km, w której znajduje się 28 rosyjskich miejscowości[122].
W odpowiedzi na atak, w obwodzie kurskim ogłoszono stan wyjątkowy, a na ten obszar skierowano rezerwowe siły rosyjskie[8]. W nocy z 9 na 10 sierpnia władze rosyjskie wprowadziły reżim „operacji antyterrorystycznej” na terenie obwodów biełgorodzkiego, briańskiego i kurskiego[123][124].
W wyniku walk strona rosyjska ewakuowała co najmniej 121 000 cywilów[125].
Osobny artykuł:Rajd na obwód biełgorodzki.Od początkupełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku doszło poprzednio do kilku mniejszych wtargnięć sił proukraińskich na terytorium Rosji[126], które zostały poparte przez stronę ukraińską, zaprzeczającą jednak bezpośredniemu zaangażowaniu w nie.
| w granicachRosji | |
|---|---|
| w granicachGruzji | |
| wojny oGórski Karabach (Arcach) | |
| wojna rosyjsko-ukraińska | |
| w innych krajach |
