Oleje – szerokie pojęcie odnoszące się zwykle do substancji ciekłych lub łatwo topniejących ciał stałych, nierozpuszczalnych w wodzie a rozpuszczalnych wrozpuszczalnikach organicznych, śliskich, o dużejlepkości[1]. Mają zróżnicowane pochodzenie i właściwości chemiczne[a].
Chemicznie oleje roślinne są mieszaninamiestrówkwasów tłuszczowych (zarówno nienasyconych, jak i nasyconych). Oleje roślinne, podobnie jak zwierzęce, zalicza się dotłuszczów. Nie wszystkie oleje roślinne są jadalne, niektóre mogą być nawet trujące. Ponadto niektóre oleje roślinne są schnące lub półschnące, co uniemożliwia stosowanie ich jako nawet prymitywnych środków smarnych, za to używa się ich w farbach i lakierach. Tak naprawdę nie jest to jednak wysychanie, leczpolimeryzacja spowodowana światłem isieciowanie przezutlenianie w kontakcie z atmosferą. Oleje roślinne uzyskuje się zroślin oleistych.
Tu jedynym powszechnie znanym olejem jesttran. Skład tranu zależy od gatunku zwierząt, z którego jest uzyskiwany. Rodzajem oleju zwierzęcego jestmasło sklarowane. Masło po ostrożnym stopieniu i zebraniu z jego powierzchni piany można przelać do butelek, gdzie nie ulega skrzepnięciu.
Oleje syntetyczne są to oleje o bardzo różnej budowie chemicznej, otrzymane na drodzesyntezy chemicznej. Olejami syntetycznymi są na przykład oleje poliestrowe, silikonowe, a nawet węglowodorowe (ale uzyskane inną metodą niż poprzez rafinację ropy naftowej).
W celu odróżnienia olejów mineralnych i syntetycznych od tłuszczów, stosuje siępróbę akroleinową. Do rozróżniania tłuszczów używa sięliczby zmydlania. Pozwala ona na określenie ogólnego charakteru kwasów tłuszczowych, gdyż jest ona zależna od ich masy cząsteczkowej. Oleje mineralne i syntetyczne mają zawsze liczbę zmydlania równą 0, gdyż nie ulegajązmydleniu.
Stosuje się przy określaniu zawartości olejów w próbkach środowiskowych, aby ustalić poziom zanieczyszczenia nimi, oraz w oczyszczalniach ścieków. Aby określić zawartość olejów w próbce metodą grawimetryczną, stosuje się kolejno:ekstrakcję z wody za pomocą rozpuszczalnika, odparowanie rozpuszczalnika, a na koniec waży się osad, który pozostał po odparowaniu rozpuszczalnika (który z definicji stanowią oleje). Do określenia ich zawartości stosuje się także badanie absorpcji w podczerwieni za pomocąspektrofotometru (w takim wypadku rozpuszczalnikiem musi byćtrichlorotrifluoroetan(inne języki), który jest nieprzyjazny dla środowiska), oraz ekstrakcję za pomocąaparatu Soxhleta z ciał stałych (np. gleby). Polskie normy dopuszczają na określanie ich zawartości metodą grawimetryczną (PN-86/C-0457301) oraz za pomocą aparatu Soxhleta (PN-73/A-82111).
↑Olejki eteryczne nie są olejami w sensie podanej tu definicji. Olejki te to skoncentrowane, ciekłe substancje posiadające określone własności, na przykład zapach lub smak.
