| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | XVI w. (data niejasna, wzmiankowano w IX w.) | ||||
| Prawa miejskie | 1 stycznia 1560 | ||||
| Burmistrz | Karol Sobczak | ||||
| Powierzchnia | 11,54[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 87 | ||||
| Kod pocztowy | 19-400 – 19-402 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NOE (Dawniej: NOG) | ||||
Położenie na mapie gminy Olecko  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu oleckiego  | |||||
 54°02′10″N 22°29′54″E/54,036111 22,498333 | |||||
| TERC (TERYT) | 2813044 | ||||
| SIMC | 0977798 | ||||
Urząd miejski Plac Wolności 319-400 Olecko | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoOlecko |
Olecko (do 20 XII 1928Margrabowa,niem. Marggrabowa lubOletzko; w latach 1928–1945Treuburg) – miasto w północno-wschodniej części Polski wwojewództwiewarmińsko-mazurskim,powiecie oleckim, nad rzekąLegą (dawniejOleg) iJeziorem Oleckim Wielkim na Mazurach. Siedzibagminy Olecko. Od 2002 roku miasto jest siedzibą powiatu oleckiego.
Miasto położone jest na wschodnich krańcachPojezierza Mazurskiego, na szlaku łączącymKrainę Wielkich Jezior Mazurskich z Pojezierzem Suwalsko-Augustowskim. Na rzeźbę terenu największy wpływ miałyzlodowacenia, w efekcie czego jest urozmaicona. Obszar jest pagórkowaty – wzniesienia sięgają od 121 m n.p.m. w południowej części gminy do 220 m n.p.m. w części północno-wschodniej.
Okolice Olecka przecina sieć strumieni łączących jeziora.Lodowiec pozostawił w gminie Olecko ślady w postaci 15 jezior. Większość z nich należy do wód otwartych i posiada charakterrynnowy. Od północnego zachodu otaczają gminę obszary leśnePuszczy Boreckiej, która kryje w sobie rzadkie okazy roślin i zwierząt.
Olecko leży naMazurach[2], w granicach historycznychPrus Dolnych, na obszarze dawnejJaćwieży (Sudowii)[3]. Co roku, począwszy od 1994[4], odbywa się tu cykl imprez kulturalnychPrzystanek Olecko.
Osobny artykuł:Kalendarium historii Olecka.Najstarsze ślady pobytu ludzi na terenie wschodnich Mazur i ziemi oleckiej pochodzą sprzed 11 tys. lat p.n.e., czylipaleolitu[5]. Okolice Olecka zasiedlała ludność tzw.kultury lyngbijskiej[5], której obozowiska zlokalizowano m.in. w Puchówce na terenie gminy Wieliczki. W połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. na obszar dzisiejszych Mazur przybyła ludność utożsamiana z Bałtami, której kulturę określano mianem kurhanów zachodniobałtyckich. Na podstawie wykopalisk można wnioskować, że już kilka tysięcy lat temu mieszkali tutaj ludzie.
Zaczątkiem miasta był zameczek myśliwski Olecko. Większość osad na terenie ziemi oleckiej powstała w XVI w., w czasach księciaAlbrechta Hohenzollerna, który w 1560 r. założył pierwsze miasto w tej częściPrus Książęcych. Akt lokacyjny dla miasta został wydany z datą 1 stycznia 1560 r.Zasadźcą miasta był Adam Woynowski. Niektórzy historycy niemieccy łączą założenie Olecka ze spotkaniem w zamku myśliwskim księcia Albrechta w 1560 r. zkrólem polskim,Zygmuntem Augustem. Okazją do spotkania miało być wspólne polowanie w puszczy. Na pamiątkę spotkania postanowiono założyć dwa miasta w puszczy po obu stronach granicy – po stronie polskiejAugustów (od imienia króla), po pruskiej –Margrabowa (od tytułu księcia Albrechta).
„Miasto otrzymuje pieczęć. Przedstawia ona na białym tle szarą basztę z jednym większym i dwoma mniejszymi szczytami czerwonej barwy. Na baszcie naniesiona jest tarcza herbowa z przepołowionym czerwonym orłem oraz czarno-białymi barwami. Pieczęci tej rada używać ma do potwierdzania prawdziwości swoich obwieszczeń, świadectw i innych koniecznych dokumentów.”[7]
Otrzymało ono nazwę Margrabowa (od tytułu Albrechta –margrabiego brandenburskiego) i, jako ważny ośrodek wymiany handlowej na pograniczupolsko-litewsko-pruskim, największy spośród wszystkich rynek (ponad 5,5 ha). Ludność polska używała równolegle nazwyOlecko. Miasto otrzymało prawo urządzania czterech jarmarków rocznie, jednakże nie stało się nigdy poważniejszym ośrodkiem handlowym.
Do 1657 miasto pozostawało częściąI Rzeczypospolitej jako lenno Korony Królestwa Polskiego.
Rozwój miasta hamowałyklęski żywiołowe, takie jak pożary, epidemie oraz zniszczenia wojenne. Powodowały one straty materialne, ubytki ludności polskiego pochodzenia oraz niemal całkowite zniszczeniezabytków architektury.
Zniszczenia miastu przyniosły pożary w końcu XVII i na początku XVIII w., najazdtatarski w latach 1656–1657, epidemiadżumy, która w latach 1709–1711 pochłonęła na terenie ówczesnego starostwa oleckiego ok. 11 tysięcy osób (w samym Olecku ocalało zaledwie 78 osób) oraz obiewojny światowe.
W okresie kampanii napoleońskiej w Olecku kwaterowały oddziały gen.Józefa Zajączka i gen.Jana Henryk Dąbrowskiego. W 1818 miasto zostało siedzibą powiatu.
Wieloletnie osadnictwo ludności mazurskiej w południowym pasie Prus Książęcych sprawiło, że powiat olecki posiadał polski charakter etniczny – przykładowo według danych pruskich w 1831 Polacy stanowili 84,4% mieszkańców powiatu, a według szacunków 90%. Z Oleckiem związani byli ludzie protestujący przeciwko akcji germanizacyjnej naMazurach. W roku 1659 urodził się tuJan Moneta – lektor języka polskiego wgimnazjum akademickim wGdańsku. WWojnasach (Gmina Wieliczki) koło Olecka urodził się w 1790 rokuKrystyn Lach Szyrma – pisarz i uczony, profesorfilozofii naUniwersytecie Warszawskim. W Olecku żył i pracował w latach 1820–1837 pastor A. F. Czygan – założyciel i redaktor pisma „Nowiny o Rozszerzeniu Wiary Chrześcijańskiej”. Przewodniczył on w 1836 roku synodowi pastorów mazurskich w Olecku, na którym to podjęto uchwałę przeciwko usuwaniu języka polskiego ze szkół na Mazurach. Tu wreszcie w 1856 roku urodził sięKarol Sembrzycki – redaktor pism dla ludności polskiej: „Mazur Wschodnio-Pruski”, wydawca kalendarzy i działacz oświatowy.
W drugiej połowie XIX wieku szybszy rozwój miasta wiązał się z budową połączeń drogowych i kolejowych. W 1879 przez Olecko poprowadzono linięEłk–Wystruć, a w 1908 uruchomiono połączenie zGiżyckiem. Na początku wieku XX zbudowano sieć kolejek wąskotorowych, w tym stacjęOlecko Wąskotorowe. Począwszy od lat 70. XIX wieku stworzono także szereg urządzeń komunalnych i usługowych:gazownię,elektrownię,wodociągi ikanalizację,rzeźnię ichłodnię. Wskutekgermanizacji, już po włączeniu miasta doNiemiec (1871), u schyłku XIX w. udział Polaków w populacji powiatu spadł poniżej 50%.
Olecko i najbliższe okolice miasta były miejscem krwawych walk niemiecko-rosyjskich w latach 1914–1915. Miasto było przez pewien czas okupowane przez wojska rosyjskie i doznało zniszczeń. Odbudowę przeprowadzono jeszcze w czasie wojny, przy szczególnym wsparciu partnerskiego powiatuBergisch Gladbach z Nadrenii.
Powiat olecki był w dużej mierze zamieszkany przez ludność polskojęzycznąwyznania ewangelickiego. W 1912 roku 37,9% ludności powiatu posługiwało się językiem polskim. Była to jednak niemal wyłącznie ludność wiejska, w samym Olecku zdecydowanie dominowali Niemcy. Przywiązaniu do własnej mowy i rodzinnej swojskości nie towarzyszyło zresztą poczucie polskiej świadomości narodowej.Plebiscyt w powiecie oleckim w 1920 roku zakończył się przytłaczającym sukcesem Niemiec. Z 28 627 oddanych w powiecie głosów jedynie 2 padły za Polską.
Dla upamiętnienia zwycięstwa odniesionego w plebiscycie i zatarcia słowiańskiego brzmienia obu historycznych nazw miastaNiemcy w 1928 nazwali jeTreuburg („Wierny Gród”). Nazwę tę w 1933 roku rozciągnięto na cały powiat, nazywany dotąd oleckim (Kreis Oletzko). W wyborach doReichstagu 5 marca 1933 rokuNSDAP uzyskała w powiecie 74,5% głosów; jej najpoważniejszy oponent,SPD, 10,6%.
Wojska radzieckie przekroczyły granicę Prus Wschodnich w październiku 1944, ale do końca 1944 nie prowadzono większych działań ofensywnych.
Żołnierze Armii Czerwonej na teren powiatu wkroczyli od strony północnej 22 stycznia i od wschodu 23 stycznia 1945 r. Miasto zostało zajęte 23 stycznia 1945 roku. W wyniku podpaleń legło w gruzach 80% jego zabudowy. 3 czerwca komendant radziecki przekazał miasto administracji polskiej. Rozpoczęto proces wysiedlania pozostałej w mieście ludności niemieckiej i przyjmowania polskich osadników. Pierwszym burmistrzem miasta 18 lipca 1945 roku został Feliks Lubierzyński, zaś starostą Janusz Srzednicki. Wojska radzieckie opuściły Olecko 15 września 1945.
Od 1945 do 1946 miasto leżało na terenieZiem Odzyskanych (Okręg Mazurski), obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[9].W latach 1946–1975 miasto administracyjnie należało dowojewództwa białostockiego, zaśw latach 1975–1998 dowojewództwa suwalskiego. Po wojnie usunięto i częściowo odbudowano zniszczenia, rozwinął się przemysł rolno-spożywczy i tekstylny oraz fabryka domów dla rolnictwa[10]. Rozwinęło się także podmiejskie budownictwo mieszkaniowe, powstały nowe szkoły i obiekty użyteczności publicznej.
W 1972 r. miasto było siedzibą, ale nie należało do gromadyOlecko.
Zabytki:
Główny artykuł:Ludność Olecka.
Ludność Olecka od 1875[11][12][13][14]:
Średnia wieku mieszkańców Olecka wynosiła w 2019 41 lat (kobiety 42,7 lat, mężczyźni 39,1 lat)[14].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | -1 | 0 | 2 | 11 | 18 | 20 | 22 | 22 | 16 | 10 | 3 | -1 | 10 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4 | -3 | 1 | 5 | 12 | 15 | 17 | 15 | 11 | 6 | 1 | -2 | 6 |
| Opady [mm] | 40.6 | 30.5 | 30.5 | 40.6 | 48.3 | 76.2 | 91.4 | 94 | 91.4 | 45.7 | 45.7 | 45.7 | 635 |
| Źródło: Klimat Olecka[15] 22.10.2006 | |||||||||||||
Informacja o rzekomym rekordzie zimna w Olecku (–42,2 °C z 9 lutego 1929 roku) była fałszywa. Niemieckie roczniki meteorologiczne obalają ten mit. Temperatura minimalna w Olecku w lutym 1929 roku wyniosła –32,6 °C (10.02.1929)[16].
Olecko to miasto rozwijające się głównie w kierunku handlowym, turystycznym i przemysłowym. Znajdują się sklepy z wielu branż: odzieżowej, budowlanej, spożywczej itp.
W gminie przecinają się drogi:droga krajowa nr 65Gołdap – Olecko –Ełk –Białystok –Bobrowniki z drogami wojewódzkimi Olecko –Raczki (nr 655), Olecko –Suwałki (nr 653), Olecko –Giżycko (nr 655). Odległości pomiędzy większymi miastami regionu (Augustów, Ełk, Gołdap, Suwałki) wynoszą około 30 km.
W 2013 roku oddano do użytku obwodnicę Olecka, w ciągu drogi krajowej nr 65.
W 2013 przy ul. Gołdapskiej oddano do użytku sanitarnelądowisko Olmedica.
Życie kulturalne skupia się m.in. w Regionalnym Ośrodku Kultury „Mazury Garbate”, w którym funkcjonują:Olecka Izba Historyczna, teatrScena Ruchliwa, a także grupy teatralneAMALGAT,Snac oraz6 i pół. Ośrodek współpracuje z biblioteką i miejskim kinem.
W gminie założono również zespoły folklorystyczne – Zespół Pieśni i Tańca OLECKO, zespół śpiewaczy z klubu seniora „Oleckie Echo” oraz Olecką Formację Tańca OFTA.
Od 20–21 lutego 2004 odbywają się cykliczne imprezy:Przystanek Olecko, Olecki Przegląd Otwartych Filmów OP-OF, Festiwal Teatralny „Melpomena” i rozpoczęta w 1978 r. przezMarka Gałązkę inicjatywaSpotkania z Teatrem Amatorskim – SZTAMA.
Od 1998 roku w Olecku funkcjonuje także Sportowy Klub Tańca Towarzyskiego„Promenada”.
Miejska Orkiestra Dęta od 2010 roku działa w strukturze Regionalnego Ośrodka Kultury w Olecku „Mazury Garbate”[17].
Biblioteki:
Instytucje kulturalne:
W mieście swą siedzibę ma klub piłkarskiCzarni Olecko. Aktualnie występuje w okręgowej lidze.
W latach 2001–2010 rozgrywany był tutaj międzynarodowy turniej tenisowy kobiet rangiITF, z pulą nagród 10 000 $.
Miasta partnerskie:
Marly,Francja Gmina Olecko pierwsze kontakty z Marly (Francja) nawiązała 30 lat temu. Na mocy podpisanego wówczas porozumienia określono cele współpracy i formy ich realizowania. Porozumienie to miało na celu m.in. zacieśnienie kontaktów polsko-francuskich, wymianę doświadczeń, zacieśnienie kontaktów w specjalistycznych zagadnieniach interesujących obie strony, wymianę delegacji ogólnych i branżowych oraz inne formy bezpośrednich kontaktów, organizację bezpośrednich imprez w obu miastach.Umowa realizowana była poprzez wymiany młodzieżowe, wizyty delegacji samorządowych, pomoc humanitarną. Obecne ustalenia mają poszerzyć dotychczasowe formy współpracy o wspólne przedsięwzięcia kulturalno-sportowe, turystyczne. Ponadto zamieszczane będą stałe serwisy informacyjno-promocyjne na temat gm. Olecko w miesięczniku wydawanym przez merostwo w Marly.
Szczuczyn,Białoruś Umowa o współpracy została zawarta 7 listopada 1993 r. Miasta Olecko i Szczuczyn zobowiązały się do rozwijania przyjaznych stosunków i stałych wymian, które przyczyniają się do zacieśnienia więzi przyjaźni pomiędzy narodami. Współpraca miast ma na celu popieranie i promowanie wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie. Olecko zadeklarowało szczególne zainteresowanie środowiskami polonijnymi zamieszkałymi na terenie Szczuczyna. Delegacja samorządowa z Olecka uczestniczyła w uroczystym otwarciu Domu Polaków w Szczuczynie, gdzie przekazała dary w postaci książek.
Wyłkowyszki,Litwa Umowa o współpracy miast została podpisana 31 maja 1996 r. Miasta Olecko i Vilkaviskis zobowiązały się do rozwijania przyjaznych stosunków i stałych wymian, które przyczyniają się do zacieśnienia więzi przyjaźni pomiędzy narodami. Współpraca miast ma na celu popieranie i promowanie wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie. Szczegółowy zakres realizacji umowy ustalany jest w drodze dyskusji, bądź wymiany korespondencji między osobami upoważnionymi do podejmowania decyzji w imieniu miast.Akt połączenia i współpracy zdecentralizowanej pomiędzy:Lepe (Hiszpania),Marly (Francja), Olecko (Polska),Valmiera (Łotwa),Vilkaviskis (Litwa) – został podpisany 13 lipca 1998 r.
Drohobycz,Ukraina Umowa została zawarta 1 grudnia 2005 r. Gmina Olecko i miasto Drohobycz zobowiązały się do popierania i promowania wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie w obszarze energii odnawialnej, rozwoju i badań, jak również transferu technologii i Know How.
Güssing,Austria Umowa o współpracy podpisana została 19 kwietnia 2006 r. Strony umowy zobowiązały się do angażowania się w rozwijania przyjaznych stosunków i stałych wymian, które przyczynią się do zacieśnienia więzów przyjaźnie pomiędzy Polską i Austrią. Współpraca ma na celu popieranie i promowanie wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie w obszarze energii odnawialnej, rozwoju i badań, jak również transferu technologii i Know How.
Jõhvi,Estonia Umowa zawarta 25 maja 2006 roku. Strony umowy zobowiązały się do rozwijania przyjaznych stosunków i stałych wymian, które przyczynią się do zacieśnienia więzów przyjaźni pomiędzy Polską i Estonią. Współpraca ma na celu popieranie i promowanie wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie w obszarze energii odnawialnej, rozwoju i badań, jak również transferu technologii i Know How.Byłe miasta partnerskie
Gusiew,Rosja Umowa została zawarta 18 czerwca 2004 r. Gmina Olecko i miasto Gusiew zobowiązały się do popierania i promowania wymian kulturalnych, sportowych, naukowych, technicznych i zawodowych poprzez wymianę doświadczeń i współdziałanie. Partnerzy dążyli do rozwijania właściwej i szeroko rozumianej wymiany gospodarczej, popierali nawiązywanie współpracy między zakładami i instytucjami działającymi na ich terenie. Porosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku miasto zerwało współpracę[20].Olecko jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[21].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Oleckiem.| powiat bartoszycki |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| powiat braniewski |
| ||||||
| powiat działdowski |
| ||||||
| powiat elbląski |
| ||||||
| powiat ełcki |
| ||||||
| powiat giżycki |
| ||||||
| powiat gołdapski |
| ||||||
| powiat iławski |
| ||||||
| powiat kętrzyński |
| ||||||
| powiat lidzbarski |
| ||||||
| powiat mrągowski |
| ||||||
| powiat nidzicki |
| ||||||
| powiat nowomiejski |
| ||||||
| powiat olecki |
| ||||||
| powiat olsztyński |
| ||||||
| powiat ostródzki |
| ||||||
| powiat piski |
| ||||||
| powiat szczycieński |
| ||||||
| powiat węgorzewski |
| ||||||
| Elbląg |
| ||||||
| Olsztyn |
|
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
