Ten artykuł dotyczy miasta dolnośląskiego. Zobacz też:inne znaczenia nazwy Oleśnica.| miasto igmina | |||||
 Ratusz z Kolumną Zwycięstwa | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | 22 lutego 1255 | ||||
| Burmistrz | Adam Horbacz | ||||
| Powierzchnia | 20,96 km² | ||||
| Wysokość | 135 – 164[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 71 | ||||
| Kod pocztowy | 56-400 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DOL | ||||
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
 51°12′34″N 17°22′49″E/51,209444 17,380278[2] | |||||
| TERC (TERYT) | 0214011 | ||||
| SIMC | 0987213 | ||||
| Hasło promocyjne: Oleśnica – miasto wież i róż | |||||
Urząd miejski Rynek 156-400 Oleśnica | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Oleśnica (niem. Oels,cz. Olešnice) –miasto wPolsce wwojewództwie dolnośląskim, waglomeracji wrocławskiej, siedzibapowiatu oleśnickiego, położone na lewym brzegu rzekiOleśnicy (dopływWidawy). Pod względem geograficznym Oleśnica leży naNizinie Śląskiej na wysokości 152 m n.p.m.[3][4], naDolnym Śląsku.
Nazwa miasta pochodzi od nazwy drzewaolchy (staropol.Olszyna, Olsza), od której wywodziła się historyczna nazwa miastaOlesznica[6][7]. Do grupy miejscowości na Śląsku, których nazwy wywodzą się od tego drzewa –„von olsza = Erle (alnus)” zalicza ją niemiecki językoznawcaHeinrich Adamy. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku weWrocławiu wymienia on nazwę miasta zanotowaną w dokumencie z 1189 rokuOlsznica podając jej znaczenie„Stadt am Erlenbach” –„miasto nad olchowym potokiem” nawiązując do jednego z dopływów rzekiWidawy –Oleśnicy[8].
W roku 1214 wymieniona w zlatynizowanej formieOleznic, w akcie lokacji na prawie średzkim z 22 lutego 1255 rokuCivitas nostra Olsnicz. W dokumencie z 1222 roku wydanym przez biskupa wrocławskiego Lorenza miejscowość wymieniona jest jako„Olesniza”[9]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formieOlesniz wielokrotnie notuje spisana połacinie w latach 1269–1273Księga henrykowska[10]. W 1295 w kronice łacińskiejLiber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol.Księga uposażeńbiskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jakoOlsnice[11].
W spisanym ok. 1300 roku średniowiecznym łacińskim utworze opisującym żywotświętej JadwigiVita Sanctae Hedwigis miasto wymieniane jest w zlatynizowanejstaropolskiej formieOlsnicz[12]. Nazwa miejscowości w staropolskiej formieOlesnicz wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym wGłogowie[13]. W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym z 1314 roku miasto wymienione jest pod nazwąOlesniz[14].
W roku 1613 śląski regionalista i historykMikołaj Henel wymienił miejscowość w swoim łacińskim dziele o geografii Śląska pt.Silesiographia podając trzy nazwyOlsna,Olsse oraz powołując się na dziełaMarcina KromeraOlesnicia[15].
W 1750 roku polska nazwa „Oleśnica” wymieniona jest w języku polskim przezFryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[16].
NazwęOleśnica w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej wGłogówku w 1847 wymienił śląski pisarzJózef Lompa[17].Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX wymienia dwujęzyczne nazwy miejscowości – polskąOleśnica oraz niemieckąOels[18]. Do 1825r w Oleśnicy odprawiane były msze protestanckie dla okolicznych chłopów co świadczy o polskości tego terenu jeszcze na początku XIX w.
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[19].
.jpg)
Początki Oleśnicy nie są znane, jednak już w 1214 r. istniała osada targowa, a w 1230 r. wymieniony został gród obronny, będący od 1247 r. siedzibą kasztelana. Po podziale księstwa śląskiego znalazła się ona w księstwie wrocławskim. Prawa miejskie uzyskała 22 lutego 1255 roku – książę wrocławskiHenryk III Biały wskazując zasadźców Alberta i Richolfa, nadał lokację na prawie średzkim[20] dlaCivitas nostra Olsnicz.
Od 1294 roku należała doksięstwa głogowskiego. W 1313 r. Oleśnica stała się stolicą samodzielnegoksięstwa oleśnickiego pod władzą księciaBolesława, a następnie w 1320 r. miastem rezydencjalnym księciaKonrada I. Za panowania Piastów oleśnickich rozpoczęto budowę zamku, murów obronnych, świątyń. Po śmierciKonrada X Białego Młodszego, ostatniego władcy z miejscowej liniiPiastów w roku 1492, Oleśnica wraz z księstwem przez trzy lata pozostawała w dyspozycji króla Czech, po czym została przekazana ziębickiej linii czeskichPodiebradów. Za ich panowania miasto przeżywało rozkwit, czego przejawem była renesansowa przebudowa zamku, rozwój umocnień, wzniesienie nowych świątyń, budowa gimnazjum, biblioteki i drukarni. W okresie wojny trzydziestoletniej miasto zostało mocno zniszczone. Od 1647 r. Oleśnica przeszła we władanieksiążąt wirtemberskich, którzy odbudowywali ją w stylu barokowym. Miasto było ważnym ośrodkiem kulturalnym, siedzibą teatru i drukarni wydających książki po niemiecku, polsku i łacińsku. W 1730 r. pożar zniszczył większą część miasta[20].
Już pod koniec XIII wieku działała tumennica. Oleśnica korzystała ze swego położenia na szlaku zWrocławia doWielkopolski. Miała znaczące związki zKrakowem. W Oleśnicy znajdowała się ważna drukarnia, a także znane gimnazjum.
Osobny artykuł:Polacy na Dolnym Śląsku do 1945 roku.W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Oleśnicy, włączając miasto do terytorium o dominacjijęzyka polskiego[21]. W Oleśnicy swoje dzieła wydawał m.in.Adam Gdacjusz zwany „Śląskim Rejem” orazJerzy Bock[22].
Po książętach wirtemberskich miasto przeszło w ręce dynastii brunszwickiej[20]. W 1824 powstała tuloża wolnomularska „Wilhelm pod ukoronowaną kolumną”, która istniała do 1935 roku[23]. W 1884 r. Oleśnica stała się uposażeniem następcy tronu Prus[20].
Ponowny rozkwit miasta nastąpił w 2. połowie XIX w. W 1850 r. ulokowano w Oleśnicy garnizon, zaś w 1868 r. przeprowadzono przez miasto strategiczną linię kolejową, łączącą Wrocław z Górnym Śląskiem. Miasto rozbudowało się w trzech kierunkach:
Między 23 a 25 stycznia 1945 roku73 Korpus Piechoty52 Armii1 Frontu Ukraińskiego toczył zacięte walki o zajęcie miasta[24].
Osobny artykuł:Bitwa o Oleśnicę.W czasie zdobywania Oleśnicy przez Armię Czerwoną doszło do walk, które spowodowałyby znaczne zniszczenia. W czasie wymiany ognia międzyWehrmachtem a Armią Czerwoną miasto zostało zniszczone w około 70 procentach. Według obliczeń w gruzach legło 1139 budynków[25]. Pożary całych pierzei i kwartałów miasta miały miejsce dopiero na skutek podpaleń dokonywanych przez wojska radzieckie. W maju 1945 r. miał zaś miejsce pożar, który zniszczył 80% zabudowy[20]. Oleśnica stała się ważną bazą logistyczną i lotniczą dla wojsk zdobywającychWrocław. Każde podpalenie dezorganizowało funkcje transportowe, medyczne, bytowe i zagrażało samolotom startującym lub lądującym na lotniskach oleśnickich. W okresie od stycznia 1945 r. do września 1946 r. – liczba zniszczonych lub spalonych budynków mieszkalnych wyniosła 987, tj. 53%, inne dane podają 45%, a ogólną ilość zniszczeń przyjmuje się na 60, 70, 75 lub 80% (zależnie od źródła i poglądów politycznych).
Przejęcie miasta przez polskie władze administracyjne nastąpiło 7 lipca 1945 r.
Do połowy lat 50. XX wieku nie prowadzono większej odbudowy, a jedynie odgruzowano miasto. Znacząca akcja odbudowy zabytków oraz rozbudowa miasta nastąpiła w latach 60. XX wieku[20].
Wlatach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa wrocławskiego.
Najcenniejsze zabytki w obrębie murów obronnych[26]:
Dzisiejsza historyczna część miasta jest wyznaczona przez otaczające jąśredniowieczne mury obronne. Wjazd do miasta był możliwy przez cztery bramy miejskie: Bramę Trzebnicką, obecnieBrama Wrocławska (zachód) – jedyna zachowana oraz rozebrane w 1868 r. Bramy: Oławską (południe), Namysłowską/Bydlęcą (wschód) i Mariacką (północ). Fortyfikacja z fosą obejmowała również najbardziej znany oleśnicki zabytekZamek Książąt Oleśnickich z XIII w., który w XVII wieku został połączony krytym gankiem zBazyliką świętego Jana Apostoła z XIII w. (tzw. Kościół Zamkowy) zbiblioteką łańcuchową w kruchcie. Od strony zachodniej przy ulicy Bocianiej 11 (obecnieOleśnicki Dom Spotkań z Historią) i Bocianiej 12 (dawniej plebania ewangelicka) znajdują się domy z XVII w.
W centralnej części miasta usytuowany jest oleśnickiRatusz z poł. XV w. przebudowany w stylu klasycystycznym przed którym stoiKolumna Zwycięstwa (1873). Zachowana po wojnie zabudowa oleśnickiego rynku nawiązuje w większości do stylu klasycystycznego XIX w. Innymi wartymi uwagi zabytkami w obrębie murów obronnych są: gotyckacerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny utworzona z dwóch odrębnych kościołów klasztornych, gotyckiKościół Zbawiciela (poprzednio synagoga), barokowykościół pw. Św. Trójcy i „Dom Wdów” z 1683 r. – obecnie Szkoła Muzyczna I stopnia im. Fryderyka Chopina orazkolumna Złotych Godów z XVIII w.
Najcenniejsze zabytki poza obrębem murów obronnych:
![Pomnik Wdzięczności[28][27]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fpl.wikipedia.org%2fwiki%2fPlik%3aOle%25C5%259Bnica_Pomnik_Wdzi%25C4%2599czno%25C5%259Bci.jpg)
| Klimatogrami dla Oleśnicy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
28 1 -5 | 26 2 -4 | 28 7 -1 | 36 13 3 | 59 19 7 | 69 22 11 | 80 23 12 | 71 23 12 | 47 19 9 | 38 14 5 | 38 7 1 | 35 3 -3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: Climate Data[29] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Średniemiesięczneciśnienie atmosferyczne waha się od 1014,5hPa (IV) do 1018,7 hPa (I), największy zanotowany wzrost ciśnienia 24 hPa, największy spadek 29 hPa[30].
Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,9 m/s. Najmniejsze średniezachmurzenie osiąga 47% (VIII), największe 74% (XII), średnie roczne 60%[31].
Średnia rocznatemperatura powietrza osiąga +8,9 °C. W przebiegu rocznym najchłodniejszy jest styczeń (–0,9 °C), najcieplejszy lipiec (+18,8 °C). Najwyższą maksymalną temperaturę zanotowano 10 sierpnia 1992 (+37,4 °C), najniższą temperaturę minimalną 14 stycznia 1987 (–28,8 °C)[30].
Absolutnaamplituda temperatury powietrza osiągnęła 66,2 °C. W ciągu roku występuje 45 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza 25 °C, z czego 7 to dni upalne z temperaturą powyżej 30 °C; czasami zdarzają się w Oleśnicy dni bardzo upalne, podczas których maksymalna temperatura przekracza 35 °C. Najdłuższe fale upałów nad miastem wystąpiły:
Najwięcej dni upalnych (z temperaturą maksymalną powyżej 30 °C) zanotowano w 1994 i 2006 r. – po aż 21 dni, z czego 17 w lipcu 2006.Latem występują bardzo rzadko tzw. tropikalne noce, kiedy temperatura minimalna nie spada poniżej 20 °C. Zdarzają się one na przełomie lipca i sierpnia. Najwyższą minimalną temperaturę w Oleśnicy zanotowano 29 VII 2013 r. i było to 21,3 °C[30].
Dni mroźnych, z ujemną temperaturą maksymalną (poniżej 0 °C) jest w Oleśnicy tylko 26 rocznie. Średnia roczna suma opadu wynosi 495 mm[30].
Największe średnie miesięczne sumyopadu 78 mm (VII), najmniejsze 23 mm (II). Notowanych jest średnio 103 dni z opadem w roku (z maksimum w lecie)[30].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 14.8 | 18.8 | 21.8 | 30.1 | 31.5 | 35.0 | 36.6 | 37.4 | 30.4 | 26.3 | 19.2 | 15.1 | 37,4 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 2.1 | 3.3 | 8.2 | 14.3 | 19.7 | 22.4 | 24.5 | 24.4 | 19.3 | 14.0 | 7.4 | 3.4 | 13,6 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -0.9 | -0.1 | 3.8 | 8.8 | 14.0 | 16.8 | 18.8 | 18.4 | 14.0 | 9.3 | 4.0 | 0.6 | 8,9 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4.1 | -3.5 | -0.1 | 3.5 | 8.2 | 11.5 | 13.3 | 12.9 | 9.3 | 5.0 | 0.8 | -2.4 | 4,5 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -28.8 | -25.4 | -17.1 | -5.9 | -2.0 | 2.2 | 5.6 | 4.4 | 0.5 | -7.1 | -14.8 | -21.8 | −28,8 |
| Opady [mm] | 25 | 23 | 30 | 31 | 53 | 64 | 79 | 58 | 45 | 29 | 31 | 29 | 495 |
| Średnia liczba dni z opadami | 8 | 7 | 8 | 7 | 10 | 11 | 11 | 9 | 9 | 7 | 8 | 8 | 103 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[32] | |||||||||||||
Główny artykuł:Ludność Oleśnicy.Oleśnica jest drugim, po stolicy Dolnego Śląska, największym miastemaglomeracji wrocławskiej. W opublikowanych przezGUS danych z 31.12.2015 roku w mieście populacja wyniosła 37.450 mieszkańców, w tym: 19.625 kobiet i 17.825 mężczyzn. W badanym roku przyrost naturalny wyniósł -12 (urodzenia żywe 340, zgony ogólem 352, w tym niemowląt 0)[35].
Najwyższą liczę ludności Oleśnicy odnotowano w 1996 roku (39.021).
Oficjalnie Miasto Oleśnica nie posiada usankcjonowanego prawnie podziału terytorialnego na dzielnice czy osiedla. Aktualnie używane nazwy są wynikiem przyłączenia w granice administracyjne pobliskich wsi bądź funkcjonują na zasadzie zwyczajowo przyjętych określeń: Centrum, Stare Miasto, Serbinów, Podzamcze[36],Lucień (do 1945 Leuchten[37]), Lucień Osiedle, Łukanów,Wądoły, Osada Bystre,Stare Rataje, Nowe Rataje, Kwadraty oraz Zielone Ogrody.
Według danych z roku 2008 ogólna powierzchnia gruntów to 2096 hektarów, w tym:
Miasto stanowi 2% powierzchni powiatu.
Przez Oleśnicę przebiega: jednadroga krajowa i dwiewojewódzkie oraz obwodnica w standardzie drogi ekspresowej:
)Miasto posiada duży dworzec autobusowy z dziewięcioma zadaszonymi stanowiskami odjazdowymi, halą warsztatową z myjnią i zajezdnią.
Miejski transport zbiorowy organizowany jest od 22 lipca 1984 roku[38]. Komunikacja opiera się na 4 liniach autobusowych. Przejazd jest bezpłatny dla wszystkich pasażerów.
| 1 KOPERNIKA |
| 1 OŚRODEK ZDROWIA SPALICE |
| 1 OSIEDLE LUCIEŃ |
| 1 LUDWIKOWSKA OŚRODEK ZDROWIA |
| 2 DWORZEC KOLEJOWY RATAJE przez ENERGETYCZNĄ |
| 2 DWORZEC KOLEJOWY RATAJE |
| 2 DWORZEC KOLEJOWY |
| 2 STREFOWA ALUCROM |
| 2 KRZYWOUSTEGO ZAKŁADY ZBOŻOWE omija DWORZEC KOLEJOWY |
| 2 STREFOWA omija DWORZEC KOLEJOWY |
| 2 KRZYWOUSTEGO ZAKŁADY ZBOŻOWE |
| 2 KRZYWOUSTEGO OGRÓDKI DZIAŁKOWE |
| 2 STREFOWA przez ENERGETYCZNĄ |
| 2 DWORZEC AUTOBUSOWY |
| 3 DWORZEC KOLEJOWY |
| 3 WILEŃSKA JEDNOSTKA WOJSKOWA |
| 3 WILEŃSKA OGRÓDKI DZIAŁKOWE |
| 3 STREFOWA przez JEDNOSTKĘ WOJSKOWĄ |
| 11 OSIEDLE LUCIEŃ |
| 11 DWORZEC KOLEJOWY |
Od lipca 2020 roku uruchomiona została Komunikacja Autobusowa Gminy Oleśnica (KAGO) łącząca miejscowości gminy wiejskiej z miastem. Opłata za przejazd dowolną linią gminną G1-9 wynosi 2 złote i nie stosuje się ulg i stref biletowych[39] Każda linia wykonuje kilka kursów dziennie w dni robocze.
G1 Jenkowice <> Dąbrowa <> Oleśnica
G2 Brzezinka <> Boguszyce <> Sokołowice <> Oleśnica
G3 Ostrowina <> Ligota Polska <> Poniatowice <> Jonas <> Cieśle <> Oleśnica
G4 Boguszyce <> Boguszyce Osiedle <> Spalice <> Oleśnica
G5 Zarzysko <> Wszechświęte <> Nowoszyce <> Bogusławice <> Oleśnica
G6 Nowa Ligota <> Ligota Wielka <> Smolna <> Oleśnica
G7 Piszkawa <> Krzeczyn <> Ligota Mała <> Bystre <> Oleśnica
G8 Smardzów <> Nieciszów <> Oleśnica
Autobusy komunikacji komercyjnej do sąsiedniego Wrocławia kursują tu w takcie średnio co 20 minut[40].
Przebieg linii 504,14,514,554 na terenie Oleśnicy: ____ * - przystanki obsługiwane przez wybrane kursy
W Oleśnicy znajdują się dwie stacje kolejowe:Oleśnica iOleśnica Rataje.Jest to duży węzeł kolejowy, krzyżują się tu linie zWrocławia,Ostrowa Wielkopolskiego, Łodzi Kaliskiej, Warszawy, Krotoszyna, Poznania, Koszalina i zKatowic przezLubliniec,Kluczbork.
Przez Oleśnicę przebiegają następujące linie kolejowe:
Linia 143 wykorzystywana jest również w ramach ruchu pasażerskiegoWrocławskej Kolei Aglomeracyjnej i jest obsługiwana przezPolRegio (dawne Przewozy Regionalne).
Jeszcze w latach siedemdziesiątych XX w. na stacji Oleśnica Rataje można było rozpocząć podróż ekspresem. Po blisko 40 latach kursowania odjechał z Oleśnicy Rataje ostatni pociąg międzynarodowy „Bohemia”, łączący stolice Polski i Czech. Dwa lata wcześniej zakończył tu kursowanie pociąg relacji Warszawa – Drezno.
Na wschód od miasta istniało do 2003 roku lotnisko wojskowe. W roku 2013 powołano spółkę Lotnisko Oleśnica pod zarządem powiatu oleśnickiego. Projekt reaktywacji lotniska został wstrzymany w roku 2016. W 2021 roku została oddana do użytku wschodnia obwodnica miasta, łącząca drogę ekspresową S8 z drogą wojewódzką nr 451 ostatecznie degradując charakter lotniczy obiektu.
Od roku 2019 w Oleśnicy funkcjonuje Oleśnicki Rower Miejski (OLBIKE) tworzący sieć kilkunastu stacji na terenie miasta[41].
Osobny artykuł:Burmistrzowie Oleśnicy.
Szkoły oraz instytucje oświatowe w Oleśnicy[42]:
W Oleśnicy działa także Powiatowa Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza Nr 4[43].
Imprezy kulturalne:
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane):
Jednostki stacjonujące po 1945:
Jednostki stacjonujące w Garnizonie Oleśnica od 2004 roku:
W mieście przy ul. Brzozowej znajduje sięstadion miejski z dwoma boiskami do gry w piłkę nożną i bieżnią lekkoatletyczną oraz zabytkową trybuną krytą z 1925 r. Przy ul. Spacerowej znajduje się nowo wybudowany kompleks sportowo-rekreacyjny, a przy ul. Kochanowskiego nowoczesna hala sportowa wraz z boiskami zewnętrznymi. Bazę sportową uzupełniają trzy boiska „Orlik”.
Miasto w świecie sportu
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Oleśnicą. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Oleśnicy.
| Miasto | Kraj | Data rozpoczęcia współpracy |
|---|---|---|
| Chrudim | Czechy | od 1998 |
| Warendorf |  Niemcy | od 2000 |
| Jaunay-Clan |  Francja | od 2004 |
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoOleśnica |
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta (1945–75) | |
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
