 Okrągły stół eksponowany w Sali Okrągłego Stołu wPałacu Prezydenckim w Warszawie (2019) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Miejscowość | Warszawa | ||
| Data | 6 lutego – 5 kwietnia 1989 | ||
Położenie na mapie Warszawy  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
 52°14′34″N 21°00′57″E/52,242778 21,015833 | |||
| |||
Okrągły Stół –negocjacje prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 przez przedstawicieli władzPolskiej Rzeczypospolitej Ludowej,demokratycznej opozycji oraz stron kościelnych (przedstawicieleKościoła katolickiego iKościoła Ewangelicko-Augsburskiego).
Negocjacje prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibieUrzędu Rady Ministrów PRL wPałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) wWarszawie. W obradach wszystkich zespołów, podzespołów i grup roboczych brało udział ok. 717 osób (uczestników, ekspertów i obserwatorów)[1].
Jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, od którego rozpoczęły się zmiany ustrojowePolskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym częściowo wolne wybory do Sejmu, tzw.wybory czerwcowe.
3 czerwca 1988Stanisław Ciosek przedstawił ks. Alojzemu Orszulikowi zarys reformy politycznej, która zakładała częściowo wolne wybory z przywróceniem Senatu i zapewnienie 60–65% miejsc w Sejmie „stronie rządowej“[2].
W połowie sierpnia 1988 roku władze PRL rozpoczęły dialog z opozycją. Główną ich przyczyną były liczne, trwające od maja w różnych regionach Polski protesty społeczne, narastający kryzys polskiej gospodarki, presja Kościoła do rozpoczęcia negocjacji z opozycją, poparcie państw zachodnich dla Solidarności i równoczesne przemiany wewnętrzne ZSRR wywołane polityką pierestrojki Gorbaczowa[3]. Istotne były również zmiany stosunku zarówno partii rządzącej, jak i opozycji: ówczesna władza zdała sobie sprawę, że potrzebuje przyzwolenia społecznego na przeprowadzenie wymaganych reform gospodarczych[4], i w tym celu chciała podzielić się polityczną odpowiedzialnością z Solidarnością[5], natomiast opozycja przedłożyła potrzebę reorganizacji życia publicznego nad kontynuację oporu wobec PZPR[6].
W wyniku tych czynników, 31 sierpnia w willi MSW przy ul. Zawrat w Warszawie odbyło się spotkanie generałaCzesława Kiszczaka orazLecha Wałęsy, na którym obecny był także biskupJerzy Dąbrowski oraz sekretarzKomitetu CentralnegoStanisław Ciosek[7]. Kolejne nastąpiło 15 września, oprócz Kiszczaka, Wałęsy i Cioska byli na nim takżeAndrzej Stelmachowski i ksiądzAlojzy Orszulik[7].
16 września rozpoczęły się, znane jakorozmowy w Magdalence, rozmowy władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego i Kościoła, podczas których głównym zagadnieniem sporu była kwestia legalizacji Solidarności[8]. Uzgodniono, iż Okrągły Stół powstanie w połowie października, a jego tematyką ma być: „model funkcjonowania państwa i życia publicznego, przyspieszenie rozwoju i modernizacja gospodarki narodowej, kształt polskiego ruchu związkowego”[9]. Październikowego terminu nie dotrzymano, ponieważ Solidarność nie zgadzała się na warunki rządowe: żądała legalizacji oraz nieingerowania w skład strony solidarnościowo-opozycyjnej przyszłego Okrągłego Stołu[7].
27 września 1988 roku stanowisko premiera objąłMieczysław Rakowski, 14 października został natomiast powołanyjego gabinet. W grudniu rozpoczęły się obrady X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, podczas którego dyskutowano możliwość rozmów z Solidarnością oraz jej legalizacji. Spowodowały one duży konflikt w partii, w tym zmiany wBiurze Politycznym[7]. Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. Jaruzelskiego i Kiszczaka, przyjęto „Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego”[7]. Umożliwiło to rozpoczęcie przygotowań do obrad Okrągłego Stołu.
27 stycznia 1989 nastąpiło kolejne spotkanie Wałęsy i Kiszczaka, podczas którego ustalono procedurę i zakres obrad oraz ostateczny termin rozpoczęcia[7].
Obrady toczone były w trzech głównych zespołach:
Głównych negocjatorów obozów rządzącego i opozycji wybrali ich przywódcy; odpowiednio Wojciech Jaruzelski (chociaż sam nie uczestniczył w rozmowach), Mieczysław Rakowski, Józef Czyrek i Stanisław Ciosek, oraz Lech Wałęsa i Henryk Wujec[10]. W trakcie rozmów obie strony utrzymywały wysokie poczucie własnej legitymacji; Solidarność na podstawie reprezentacji społeczeństwa i transparentnym informowaniu o przebiegu rozmów, natomiast władza na podstawie posiadania realnej władzy i przekonania, że wciąż reprezentuje interesy istotnej części społeczeństwa[11]. Najważniejszymi tematami negocjacji były przyszłe wybory, urząd prezydenta, senat, praktyczne reformy struktury państwa oraz przywrócenie związków i stowarzyszeń[12].
Ogółem miały miejsce dwa spotkania plenarne (na rozpoczęcie i zakończenie obrad) oraz ok. 97 posiedzeń w zespołach, podzespołach i grupach roboczych[1].
Obradowano w dziesięciu podzespołach (alfabetycznie)[1]
Obradowano również w kilku grupach roboczych, m.in. (alfabetycznie)[1]:
Komplet stenogramów z posiedzeń Okrągłego Stołu jest przechowywany wBibliotece Sejmowej[13].
W obradach plenarnych oraz w zespołach uczestniczyli[14]:
Uczestnicy obrad „Okrągłego Stołu” z podziałem na strony[15]:
Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:
Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:
asystenci przewodniczących:
Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:
Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:
asystenci przewodniczących:
Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brał udział także:
asystenci przewodniczących:
Podzespół ds. Ekologii:
Podzespół ds. Górnictwa:
Podzespół ds. Młodzieży:
Podzespół ds. Nauki, Oświaty i Postępu Technicznego:
Podzespół ds. Polityki Mieszkaniowej:
Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów:
Podzespół ds. Rolnictwa:
Podzespół ds. Środków Masowego Przekazu:
Podzespół ds. Zdrowia:
Grupa robocza ds. indeksacji płac i dochodów:
Grupa robocza ds. nowego ładu ekonomicznego:
Grupa robocza ds. samorządu terytorialnego:
Grupa robocza ds. stowarzyszeń
Część opozycji (m.in.Konfederacja Polski Niepodległej,Solidarność Walcząca orazNiezależne Zrzeszenie Studentów) kontestowała „Okrągły Stół”. W trakcie jego obradJacek Kuroń przekonał przewodniczącegoKPNLeszka Moczulskiego, aby nie podważał ustaleń „Okrągłego Stołu”. Ówczesny przewodniczącyNZSMariusz Kamiński także dał się przekonać i wydelegował przedstawicieli NZS do rozmów w Podzespole ds. Młodzieży. Ugrupowania te nie były przeciwne „pokojowej” zmianie władzy, nie dążyły do zbrojnego obalenia ustroju PRL, jednak nie akceptowały „kontraktowego charakteru” okrągłego stołu. Do ówczesnych przeciwników „Okrągłego Stołu” należeli m.in. (alfabetycznie):Bogdan Borusewicz,Wiesław Chrzanowski,Ludwik Dorn,Andrzej Gwiazda,Bronisław Komorowski,Janusz Korwin-Mikke,Maciej Łopiński,Antoni Macierewicz,Kornel Morawiecki,Jan Olszewski (ostatecznie wziął udział w obradach – Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów) iAnna Walentynowicz. Część z nich (m.in. Bronisław Komorowski) zmieniła zdanie. Kontrowersje wokół negocjacji „Okrągłego Stołu” są nadal obecne w polskim życiu publicznym.
W opublikowanym oświadczeniurządu RP na uchodźstwie (pierwszy rząd Edwarda Szczepanika) z 10 maja 1989 poinformowano, żepostanowione w wyniku „porozumienia przy okrągłym stole” wybory do parlamentu z zapewnionym pozostawieniem 65% Sejmu w rękach komunistycznego reżymu, narzuconego Polsce w Jałcie przez Sowiety stanowi zaprzeczenie demokracji, dla której przywrócenia olbrzymie rzesze Polaków wybrały los politycznego uchodźstwa[17].
Narrację historyczną przedstawiającą obrady „Okrągłego Stołu” jako spisek jednej lub dwóch stron określa się jakoczarna legenda, natomiast przedstawienie tamtych zajść jako idealny proces pokojowego przekazania władzy nazywa siębiałą legendą[18][19].
Okrągły stół składa się z 14 segmentów, każdy segment topłyta stolarska pokrytaokleiną dębową. Ze względu na tempo produkcji blat od spodu nie został polakierowany[20].
Zamówienie na stół złożono 3 października 1988 roku wZakładach Wytwórczych Mebli Artystycznych wHenrykowie w warszawskiej dzielnicyBiałołęka. Przy produkcji mebla pracowało ok. 15–20 osób. Zamówienie zrealizowano w 20 dni, stół został zmontowany wpałacu w Jabłonnie. Mebel kosztował 3 mln 826 tys. zł, a pracownicy otrzymali premie za tempo produkcji[20]. Później jednak wobec braku porozumienia („Solidarność” wycofała się z ustalonego terminu rozpoczęcia rozmów), w listopadzie stół wywieziono do magazynów producenta, by tam przeleżał jeszcze 10 tygodni[21][22]
Oryginalny stół znajduje się obecnie w sali na parterze lewego (północnego) skrzydłaPałacu Prezydenckiego w Warszawie. 6 lutego 2009 roku, podczas uroczystych obchodów 20-lecia obrad, stół został ponownie przeniesiony do Sali Kolumnowej. Od 2009 przy stole odbywają się lekcje historii dla uczniów warszawskich szkół[23].
Jednym z dokumentalistów tych wydarzeń był fotografErazm Ciołek. Jego zdjęcia z tego okresu były prezentowane m.in. na wystawieOkrągły Stół 1989 w fotografii Erazma Ciołka (Olsztyn 2014) i wydane w albumie „»Solidarność«, sierpień 1980 – sierpień 1989/»Solidarność«, August 1980 – August 1989” (2010)[25][26]. Spadkobiercy Erazma Ciołka (zm. 2012) nie wyrazili zgody na reprodukcję jego zdjęć na wolnej licencji[27].
 | Zobacz kolekcję cytatówo Okrągłym Stole w Wikicytatach |
