Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też:Ogrodzieniec (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ogrodzieniec, ul. Kościuszki | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | XI w. | ||||
| Prawa miejskie | 1409–1870, od 1973 | ||||
| Burmistrz | Anna Pilarczyk | ||||
| Powierzchnia | 28,56 km² | ||||
| Wysokość | 390–420 m n.p.m. | ||||
| Populacja (29.09.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 32 | ||||
| Kod pocztowy | 42-440 | ||||
| Tablice rejestracyjne | SZA | ||||
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
 50°27′06″N 19°31′18″E/50,451667 19,521667[2] | |||||
| TERC (TERYT) | 2416064 | ||||
| SIMC | 0941748 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 2542-440 Ogrodzieniec | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
 | Zobacz w indeksieSłownika geograficznego Królestwa Polskiego hasłoOgrodzieniec |
Ogrodzieniec –miasto wPolsce, wwojewództwie śląskim, wpowiecie zawierciańskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.
Według danych z 31 grudnia 2010 roku miasto miało 4401 mieszkańców[3].
Miasto położone jest wMałopolsce, na obrzeżachZagłębia Dąbrowskiego, w środkowej częściWyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów:Wyżyny Częstochowskiej iObniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).
Według danych z 1 stycznia 2011 roku powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km²[4].
Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.[potrzebny przypis]
W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkienr 791 inr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przezcementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinęCzarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne.Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008)[potrzebny przypis].
Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodziskorolników,myśliwych ismolarzy. W 1241 roku Ogrodzieniec został najechany przezTatarów, którzy spalili miasto izamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 roku[5] Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnieŻydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385Jan Długosz notujepodczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a późniejPileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 roku dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęcińskiJan Boner, który ok. 1540 roku przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemuSewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnegoJana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę[6].
W 1595 roku miasto położone wpowiecie lelowskimwojewództwa krakowskiego wRzeczypospolitej Obojga Narodów[7]. W 1629 roku właścicielem miasta byłMikołaj Firlej[8]. W 1651 roku kościół został zamieniony na zbórbraci polskich[9]. W 1669 roku Firlej sprzedaje za 267 tysięcyzłotych kasztelanowi krakowskiemuStanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec,Bydlin,Włodowice,Kromołów,Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obokOlkusza. Warszycki po uzyskaniuzamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń popotopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości[6].
W 1784 roku królStanisław August na prośbę właścicielaTomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia[6].
W 1795 roku był wzaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 roku wzaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 roku w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 roku były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163Żydów)[6].
Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznymSłowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 roku znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe:browar,cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzanykołami wodnymi[6].
Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciuII wojny światowej. 8 października 1939 roku ziemię ogrodzieniecką wcielono doIII Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości naBonerburg (odBonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 roku oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego[10].
Do 1956 roku miejscowość znajdowała się wpowiecie olkuskim, do 1975 roku i od 1999 roku wpowiecie zawierciańskim.
Ważny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tucementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 roku fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniemazbestu.
Piramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 roku[11]:
Ważny ośrodek turystyczny leżący naSzlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega
Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenuzamku Ogrodzieniec,który znajduje się w sąsiedniej wsi –Podzamcze.
Miasta i gminy partnerskie:
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonia | |
| Części miasta |
|
| Przysiółek wsi |
| Przynależność wojewódzka |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Miasta (1867–1939 i 1945–75) | |||||
| Osiedla (1954–72) |
| ||||
| Gminy wiejskie (1867–1939, 1945–54 i 1973–75) |
| ||||
| Gromady (1954–72) |
| ||||
| Gminy (1939–45) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
