Ten artykuł należy dopracować:
przedstawiono sytuację tylko z unijnej perspektywy –artykuł powinien być przekrojowy.
Pomóż go poprawić. Nastronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.
Ochrona praw konsumenta – prawokonsumenta indywidualnego, a także konsumentów zbiorowych, zawarta przede wszystkim w krajowych porządkach prawnych, a także w prawieUnii Europejskiej, mająca na celu ochronę prawosoby fizycznej, która dokonujeczynności prawnej nie związanej bezpośrednio z jejdziałalnością gospodarczą lub zawodową[1][2].
Pierwsze wzmianki o ochronie konsumenta zawierałTraktat Rzymski, jego regulacje dotyczyły swobody przepływu towarów, osób, usług oraz konkurencji w ówczesnej wspólnocie europejskiej. Pierwszym programem ochrony konsumenta byłoEWG podpisane w 1975 roku[3]. Kolejnym etapem rozwoju tych praw było przyjęcie w 1981 roku przezRadę Europy programu „polityki informowania i ochrony konsumentów”, który intensyfikował działania poprzedniego programu w kierunku ochrony konsumenta[4]. Programy te nie posiadały mocy wiążącej, były tylko porozumieniem członków wspólnoty. W opisywanej dziedzinie dużo zmieniłJednolity Akt Europejski (JAE) przyjęty w roku 1986, który nie wpłynął bezpośrednio na ochronę praw konsumenta, lecz pozwolił przyśpieszyć ujednolicenie praw, poprzez zmianę systemu głosowania w Radzie Europy. JAE nakładał także obowiązek wysokiej ochrony praw konsumenta, co nadało sprawie nowej dynamiki, poprzez dopuszczenie rozporządzeń do katalogu środków prawnych[5]. Uznanie ochrony konsumenta za jeden z wielu obszarów zainteresowania nastąpiło dopiero z chwilą wejścia w życieTraktatu z Maastricht, na mocy którego nastąpiło podniesienie ochrony konsumenta do rangi zasadniczych intencjiWspólnoty Europejskiej. Traktat wpływał znacząco na możliwość rozwoju prawa konsumenckiego, umożliwiając mu autonomiczny rozwój jako cel całej wspólnoty, a nie tylko jako części regulacji wewnętrznego i wspólnego rynku[6]. Ochrona konsumentów w zakresie usług finansowych, pojawia się pierwszy raz w latach 1996–1998, w związku z powstaniem wewnętrznego rynku, oraz szybkim rozwojeminstytucji finansowych wUnii Europejskiej[1].
Następną znaczącą kodyfikacją prawa ochrony byłTraktat Amsterdamski, który wszedł w życie w roku 1999 i rozszerzał prawa konsumenta o prawo do informacji, edukacji i organizowania się w celu ochrony interesów własnych[7]. Kolejny program ochrony przyjęty przezKomisję Europejską na lata 1999–2001 obejmował natomiast większe uznanie dla głosu konsumentów na forumUE, zapewnienie im wysokiego poziomu bezpieczeństwa i zdrowia, oraz pełne respektowanie ich interesów ekonomicznych. Podsumowanie tego planu nastąpiło wzielonej księdze o ochronie konsumenta w Unii Europejskiej wydanej w 2001 roku i obejmowała zakres ochrony konsumenta na wewnętrznym rynku Unii Europejskiej. Kolejny europejski plan na lata 2002–2006 cechował się włączeniem organizacji konsumenckich w realizację celów Unii, oraz coraz efektywniejszym wdrażaniem przepisów prawnych służących ochronie konsumenta. W roku 2005 Komisja Europejska przyjęła kolejny program mający na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony wszystkich konsumentów, zwiększenie umiejętności mieszkańców UE do podejmowania korzystnych decyzji oraz zwiększenie możliwościkonsumentów do promowania swoich interesów samodzielnie[8]. Kolejnedyrektywy irozporządzenia z lat 2004–2006 przynosiły konsumentom kolejno lepszą współpracę organów krajowych odpowiedzialnych za prawa konsumenta z organami unijnymi, przeciwdziałanie oszukańczym i agresywnym praktykom stosowanym przez przedsiębiorstwa, a także ochronę przed reklamami porównawczymi i wprowadzającymi w błąd.[9]
Indywidualne prawa konsumenta obejmują[1]:
Ochrona praw konsumenta w Polsce opiera się na prawach unijnych, które nie są jednak w pełni wykorzystywane. Regulacje można podzielić na te, które wynikają z:
W każdym państwie członkowskim te regulacje występują jednakowo i są stosowane bezpośrednio[1].
Zaczęto je dostosowywać do norm unijnych w 2000 roku, kiedy toSejm uchwalił ustawę z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny[10]. 12 grudnia 2003 r. została przyjęta ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów[11], a w roku 2007 Sejm uchwalił nową ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów[12].
W Polsce, jako organy wyspecjalizowane w ochronie konkurencji i konsumenta działają urzędy antymonopolowe:
Ważnym elementem ochrony są także klauzule wymienione w art. 3851kodeksu cywilnego, które zawierająklauzule uznane za niedozwolone przezsąd ochrony konkurencji i konsumentówSOKiK. Do SOKiK wnosi się odwołania od decyzji prezesaUOKiK. Mechanizm sądowy dotyczy głównieprzedsiębiorców, akonsumentowi indywidualnemu przysługuje droga postępowania sądowego, lub skarga doorganów administracji publicznej.
Jedynym publicznym organem ochrony indywidualnych praw konsumenta sąRzecznicy Praw Konsumenta, lecz ich zaangażowanie i efektywność jest niska. Instytucja ta jest mało widoczna w społeczeństwie, oraz nie propagowana przezorgany państwowe. Także liczba rzeczników pozostaje w dużej dysproporcji z liczbą naruszeń praw konsumenta.
W Polsce istnieją prawne podstawy dla rozwoju ruchu konsumenckiego, bardzo aktywnie działają różne stowarzyszenia konsumenckie, takie jak: Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, czyFederacja Konsumentów, które współpracują zadministracją publiczną[1].
Ochrona praw konsumenta została zawarta w art. 169TFUE, który mówi, żeUnia dążąc do popierania interesów, i wysokiego poziomu ochrony konsumenta, przyczynia się do bezpieczeństwa i wspierania interesów gospodarczych. Istotnymi instrumentami ochrony są także rozporządzenia orazdyrektywy konsumenckie, zapewniające wspólny wysoki poziom ochrony konsumenckiej pod względembezpieczeństwa ekonomicznego dla wszystkich obywateli UE[13].
WUnii Europejskiej strukturami ochrony są głównie jej komisje, wśród których najważniejszą jest Dyrekcja Generalna do spraw ochrony zdrowia i konsumentów (ang. Directorate General Helth and Consumers), oraz mechanizmy możliwości składaniaskarg, czypetycji do poszczególnych struktur UE. Istotne są także, mechanizmy reprezentacji konsumentów, takie jak:
Unia Europejska promuje również administracyjną ochronę konsumenta oraz pozasądowe sposoby ochrony praw. Wobec tej promocji powołano między innymi: Europejską Sieć Konkurencji ECN[15], czy sieć Consumer Protection Cooperation CPC[16], do której należą instytucje publiczne między innymiPrezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
