Ocean Spokojny,Pacyfik,Ocean Wielki – największy, najgłębszy i najstarszy, obokAtlantyku,zbiornik wodny naZiemi. Zpowierzchnią równą 155,6 mln km²[1] zajmuje 30% całej powierzchni Ziemi. Oficjalnymi równoważnymi nazwami polskimi, są Ocean Spokojny oraz Pacyfik[3].
Pojemność oceanu szacowana jest na 764,836 mln km³, co stanowi 46% ziemskich zasobów wód. Tradycyjnie dzieli się go wzdłużrównika na części północną i południową, ale wyjątki stanowiąwyspy Gilberta iGalapagos, które w całości zalicza się do Południowego Pacyfiku. Na tym oceanie znajdują sięRów Mariański, który osiąga głębokość 10 924 m[1], orazdruga co do wielkości wyspa świataNowa Gwinea. Średnia głębokość wynosi 4280 mp.p.m.
Granice oceanów są umowne i niejednokrotnie stanowią przedmiot dyskusji naukowców, ponieważ niełatwo je wyznaczyć – na wodzie nie ma naturalnych granic. Ogólnie przyjmuje się, że Ocean Spokojny oddzielony jest od pozostałych w następujących miejscach:
Na oceanie tym znajduje się około 25 tys.wysp, czyli więcej niż na pozostałych zbiornikach wodnych razem wziętych. Duża ich część nosi nazwęOceanii. Tradycyjnie składają się na nie:
Do Oceanu Spokojnego uchodzi niewiele dużychrzek. Główną tego przyczyną są nadmorskiełańcuchy górskie na wybrzeżach obu Ameryk oraz Australii, stanowiącedział wodny, który kieruje większość rzek z tych kontynentów do innych oceanów. Jedynie w Azji sieć rzeczna jest bardziej rozbudowana.
Najważniejsze rzeki wpadające do Oceanu Spokojnego to (według kontynentów):
Temperatura wód powierzchniowych Oceanu Spokojnego waha się od bliskiej zeru w okolicach podbiegunowych do ok. 30 °C w pobliżu równika.Zasolenie również zmienia się stopniowo. Woda w okolicachrównika jest mniej słona (ok. 30‰), z powodu obfitych deszczów nawiedzających te rejony, od tej znajdującej się nazwrotnikach (ponad 35‰). Niższe zasolenie niż w strefie zwrotnikowej cechuje również rejony polarne, gdyż niska temperatura hamuje tamparowanie.
Wraz z głębokością temperatura wody opada do ok. 3–4 °C, przy czym nie dzieje się to stopniowo, ale skokowo (termoklina).
Ukształtowanie dna Oceanu Spokojnego jest bardzo urozmaicone. Występują tam wszystkie wielkie i małe formydna oceanicznego.
Najbardziej charakterystyczną cechą rzeźby jest obecność najrozleglejszych woceanie światowym basenów oceanicznych i licznychrowów oceanicznych (2/3 rowów w oceanie światowym), ciągnących się wzdłuż podnóży Azji i obu Ameryk oraz wzdłuż podwodnych grzbietów z łukami wysp w zachodniej części oceanu. Najgłębsze rowy oceaniczne to:Mariański (10 911 m),Tonga (do 10 882 m),Kurylsko-Kamczacki (10 542 m),Filipiński (10 497 m),Izu-Ogasawara (9810 m) orazBougainville’a (9140 m).
Światowy systemgrzbietów śródoceanicznych przechodzi do Oceanu Spokojnego z Oceanu Indyjskiego, odGrzbietu Australijsko-Antarktycznego, którego pacyficznym przedłużeniem jestGrzbiet Pacyficzno-Antarktyczny (Południowopacyficzny), ciągnący się przez południową część dna oceanu do Krawędzi Eltanin, od której z kolei ciągnie sięGrzbiet Wschodniopacyficzny, szeroki i rozległy grzbiet skręcający stopniowo na północ w kierunkuZatoki Kalifornijskiej, gdzie kończy się główny pacyficzny ciąg grzbietów śródoceanicznych. W części południowo-wschodniej dna Oceanu Spokojnego leży drugorzędny śródoceanicznyGrzbiet Chilijski, ciągnący się w kierunku południowo-wschodnim, jako przedłużenie poprzecznej do Grzbietu Wschodniopacyficznego Krawędzi Challengera – do podnóża stoku kontynentalnegoAmeryki Płd.
Grzbiety śródoceaniczne Oceanu Spokojnego mają wzdłużnedoliny ryftowe i są poprzecinane poprzecznie licznymiuskokami transformacyjnymi, tworzącymi długiestrefy spękań (krawędzie) ciągnące się daleko w dnie sąsiednich basenów oceanicznych, zwłaszcza na zachód od Grzbietu Wschodniopacyficznego, w wielkim Basenie Północno-Wschodnim, gdzie m.in. krawędzie: Clarion, Clippertona i Galapagos mają po ok. 4 tys. km długości. Główne grzbiety śródoceaniczne dzielą dno Oceanu Spokojnego na 2 nierówne części. Mniejsza rozciąga się wzdłuż stoków kontynentalnych Ameryki i Antarktydy, obejmując kolejno baseny:Gwatemalski,Peruwiański iChilijski, z rowami oceanicznymi wzdłuż Ameryki oraz rozległyBasen Bellingshausena, rozciągający się do stoków kontynentalnych po południowej części Chile i Antarktydy.
Inną, charakterystyczną cechą dna Oceanu Spokojnego jest wielka liczba wzniesień podwodnych, głównie pochodzeniawulkanicznego, w postaci łańcuchówgór wulkanicznych o prostolinijnym przebiegu, lub grzbietów w kształcie łuku, zwieńczonych wyspami, z przyległymi po zewnętrznej stronie głębokimi rowami oceanicznymi. Ponadto na dnie Oceanu Spokojnego występują masowogujoty – pojedyncze podwodne góry o względnej wysokości do kilku tysięcy metrów i płaskich wierzchołkach, m.in.:Góra Hendersona ze szczytem na głębokości −388 m,Góra Pattona (−662 m),szczyt Ramapo (−73 m),Góra Orne'a (−29 m) oraz góryWildera (−5 m) iKammu (−320 m). Na dnie oceanu znajdują się takżeduże prowincje magmatyczne, w tym Wyniesienie Szackiego, na którym znajduje się rozległy wulkanicznyMasyw Tamu (−1980 m).
W międzyzwrotnikowej części oceanu występująatole iwyspy koralowe oraz bariery koralowe wzdłuż łańcuchów wysp lub na szelfach, m.in. największa tego typu formacja,Wielka Rafa Koralowa, położona naszelfie u północno-wschodnich wybrzeży Australii naMorzu Koralowym.
Stoki kontynentalne w Oceanie Spokojnym są strome, zwłaszcza te, które wznoszą się nad rowami oceanicznymi, a na niektórych odcinkach mają kształt stopni osuwiskowo-tektonicznych i często są pocięte kanionami podmorskimi.Szelfy zajmują niewielką część dna Oceanu Spokojnego, ich szerokość wynosi od kilkudziesięciu kilometrów u wybrzeży Ameryki do 700–800 km w morzach:Beringa,Wschodniochińskim,Południowochińskim, a krawędzie szelfu znajdują się nagłębokości 150–200 m, jedynie u wybrzeży Antarktydy 500 m. Geograficznie morza szelfowe należą do oceanu, natomiast pod względem budowy geologicznej dna, stanowią nierozłączną część kontynentu, do którego przylegają.
Centralną część Oceanu Spokojnego stanowi oceanicznaskorupa ziemska zbudowana zeskał magmowych o składzie zbliżonym dobazaltu, czyliskorupa oceaniczna. Wiek skorupy oceanicznej rośnie odstrefy ryftu w centralnej części grzbietu śródoceanicznego, gdzie ona powstaje, w stronę otaczających kontynentów.Grzbiety śródoceaniczne oraz występujące w nich doliny ryftowe są poprzecinane poprzecznie licznymi strefami rozłamu –uskokami transformacyjnymi, które powodują ich rozsuwanie na wiele setek kilometrów.
Rozległe połacie dna pokryte są głównie czerwonymiłem głębinowym, wapiennym mułem otwornicowym, promienicowym (radiolariowym) lub okrzemkowym.Miąższość tych osadów wynosi średnio 300–400 m, rosnąc od grzbietów śródoceanicznych w stronę lądów, a w rowach oceanicznych dochodzi do 2–3 km. Duże miąższości osadów występują również w strefie równikowej, co jest związane z wysoką produktywnością wód powierzchniowych w tym rejonie[6]. Najstarsze z poznanych dotychczas osadów Pacyfiku pochodzą z okresugórnojurajskiego i występują w zachodnich częściach oceanu.
Bazaltowa skorupa oceaniczna jest odgraniczona od skorupy kontynentalnej tzw. linią andezytową, ciągnącą się wzdłużrowów oceanicznych i łuków wysp okalających Ocean Spokojny. Z linią tą, poza zmianą składu chemicznegomagmy, wiąże się występowanie stref sejsmicznych (stref Benioffa). Teoriatektoniki płyt interpretuje to zjawisko jako efektsubdukcji, czyli podsuwania skorupy oceanicznej wzdłuż tej linii pod skorupę kontynentalną; wielkie naprężenia powodowane przez ten ruch rozładowywane są przeztrzęsienia ziemi.
Już w czasach prehistorycznych przodkowie dzisiejszychPolinezyjczyków podróżowali po tym oceanie. Wyruszywszy prawdopodobnie z Azji, dotarli naTahiti, a następnie naHawaje iWyspę Wielkanocną. Najpóźniej została zasiedlonaNowa Zelandia. Według niektórych badaczy podróżowali oni w kierunku odwrotnym, zgodnym z kierunkiem wiatrów i prądów morskich, czyli z Azji wzdłuż brzegów do Ameryki Południowej w kierunku Hawajów i na pozostałe wyspy.
Pierwszym udokumentowanym Europejczykiem, który zobaczył Pacyfik, byłVasco Núñez de Balboa, który dotarł na jego brzeg 23 września 1513. Kolejnym byłFerdynand Magellan w trakcie swojej wyprawy. Potem systematycznieHiszpanie korzystali z tego akwenu, docierając w 1564 z Meksyku doFilipin pod dowództwemLegazpiego. Przez długi czas żaden Europejczyk nie przepłynął oceanu w kierunku przeciwnym. Do końca XVI wieku wpływy hiszpańskie przeważały w tym rejonie, a statki docierały naNową Gwineę iWyspy Salomona. W XVII wieku to Holendrzy zaczęli nadawać prym odkryciom i handlowi, np.Abel Tasman, który dotarł doTasmanii iNowej Zelandii w 1642 r. Później wiele wysp odkryłJames Cook w służbie brytyjskiej, a w XIX wieku znaczący wkład do wiedzy oceanograficznej został dokonany przez wyprawyHMS Beagle w 1830,HMS Challenger w 1870,USS Tuscarora (1873–1876) i niemieckąGazelle (1874–1876). W czasie drugiej wojny światowej na Pacyfiku stoczono wiele zaciekłych i krwawych bitew, w których główne role odegrały siły zbrojneJaponii iStanów Zjednoczonych.
Obecnie podejmowane są próby eksploatacji dna oceanicznego, lecz największym problemem są tutaj duże głębokości utrudniające prace. Jedynie u wybrzeży Australii i Nowej Zelandii wydobywane sąropa naftowa igaz ziemny. W Japonii,Papui-Nowej Gwinei,Nikaragui,Panamie i na Filipinach zbiera się dużej wielkościperły, ale ostatnimi czasy notuje się duży spadek ich wielkości.
Tylko wnętrze Australii pozostaje poza wpływem klimatycznym Oceanu Spokojnego, w którego obrębie występuje pięć znacząco różnychstref klimatycznych: okołobiegunowa, umiarkowana, podzwrotnikowa, zwrotnikowa oraz równikowa. Zarówno w północnych, jak i południowych średnich szerokościach geograficznych strumienie powietrza z zachodu powodują spore różnice temperatur w różnych porach roku. Bliżejrównika równomiernie wiejącepasaty zapobiegają dużym wahaniom temperatury stabilizując ją na poziomie 21–27 °C przez cały rok.
Regionmonsunowy leży w zachodniej części oceanu pomiędzy Japonią a Australią. Dla tej strefy klimatycznej charakterystyczne są wiatry wiejące z wnętrza kontynentu do oceanu w zimie, zaś w lecie w kierunku przeciwnym. Konsekwencją jest zauważalna sezonowość zachmurzenia i opadów. Częste tajfuny powodują wiele strat w zachodniej i południowo-zachodniej części oceanu. Z największą częstotliwością występują one w trójkącie między Japonią, centralnymi Filipinami a wschodniąMikronezją.
↑B.W. Eakins, G.F. Sharman: Volumes of the World’s Oceans from ETOPO1. Boulder, CO: NOAA National Geophysical Data Center, 2010. [dostęp 2013-03-27]. Brak numerów stron w książce
_(W3_Pacific)_(CWF).svg)
.jpeg)
_main_Beach_from_town.JPG)
