Na terenie obwodu znajduje się przylądekFligely, uważany za najbardziej na północ wysunięty punktEurazji (81°51′N, 59°14′E) imys Żełanija, będący położoną najdalej na wschód częściąEuropy.
Obwód należy domoskiewskiej strefy czasowej (MSK).UTC +4:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.
Lasy zajmują ponad 50% powierzchni obwodu. W strefietajgi najszerzej rozprzestrzenionymgatunkiem jestświerk, drugie miejsce zajmujesosna.Jodła imodrzew spotykane są tylko na wschodzie regionu. Tundrę porastają typowe dla tej formacji roślinnej gatunki: głównie rozmaitemchy,porosty,krzewinki oraz nieliczne roślinykwiatowe, a także pojedyncze karłowate formybrzóz iwierzb.
Na terenie obwodu archangielskiego panujeklimat umiarkowanychłodny, na większości obszaru –typu kontynentalnego, na północnym zachodzie, gdzie istnieje pewien łagodzący wpływGolfsztromu –typu morskiego. W północno-wschodniej części regionu panujeklimat subpolarny. Na obszarze regionu lato trwa krótko i jest chłodne, zaś zima jest długa (na krańcach północno-wschodnich nawet 250 dni) i mroźna, z silnymi wiatrami. Średniatemperatura powietrza w styczniu to ok. –26 °C (cieplej na północnym zachodzie, chłodniej na północnym wschodzie), zaś lipca – +15 °C (cieplej na południu, chłodniej na północy i wybrzeżach). Zimą temperatura potrafi spadać poniżej –50 °C; najniższa temperatura zanotowana w samym Archangielsku, gdzie nie jest najchłodniej, to –45,2 °C. Niekiedy latem bywa nawet powyżej +30 °C (w Archangielsku najwyższa zanotowana temperatura to +34,4 °C).
Opady występują przez cały rok, jednak największe ich nasilenie ma miejsce w sierpniu.Deszczowymi miesiącami są też lipiec, wrzesień i październik. W sumie w regionie spada 500–600 mm opadów.
Cechą charakterystyczną lokalnegoklimatu są częste zmianypogodowe, spowodowane zmianami kierunków, z jakich napływają masypowietrza.
Obwód archangielski zamieszkuje 989 434 osób (2025[2]) Liczba mieszkańców obwodu od końca lat 80. systematycznie spada. W 2000 żyły tutaj 1 294 993 osoby, zaś w 1989 populację regionu stanowiło 1 516 321 osób. 1/4 ludności zamieszkuje w stolicy regionu –Archangielsku.
Dane spisowe z 2002 dla populacji 1 294 993 osób, tj. obwodu archangielskiego, bez Nienieckiego Okręgu Autonomicznego. Wymieniono tylko grupy posiadające powyżej tysiąca przedstawicieli.
Zdecydowana większość ludności wyznajeprawosławie. Po okresieateizacji w czasachZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z nielicznych mniejszości wyznaniowych żyje tutaj niewielka mniejszośćmuzułmańska (kilka tysięcy osób), a także małe grupkiprotestantów różnych (zwykle nowych) wyznań orazŚwiadkowie Jehowy[3].
Obwód archangielski dzieli się na 19rejonów. Największe miasta regionu nie wchodzą w skład tego podziału i stanowią wydzielone okręgi miejskie (w tymarchipelag Nowej Ziemi).
Obwód archangielski, podobnie jak inne częściFederacji Rosyjskiej posiada szeroki zakres samorządności. Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament, a administracją obwodu kieruje gubernator. Akty prawa mogą być stanowione przez te organy tylko w ramach kompetencji im przyznanych i nie mogą stać one w sprzeczności z prawem ogólnorosyjskim.
Najwyższym aktem prawa miejscowego jestStatut Obwodu Archangielskiego uchwalony w 2001.
Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament – Archangielskie Obwodowe Zebranie Delegatów, złożony z 62 członków, spośród których połowa wybierana jest w wyborach bezpośrednich w jednomandatowych okręgach, zaś druga połowa wybierana jest z list partyjnych. Ostatnie wybory odbyły się 19 grudnia 2004, i w ich wyniku ustalił się następujący skład Zebrania Delegatów:
Pierwotnymi mieszkańcami regionu archangielskiego były plemionaugrofińskie. Pierwsza wzmianka o tych obszarach pochodzi ze staronordyckiego zbiorusagHeimskringla. Wynika z niej, iż w 918 na terenach tych wylądowałkrólnorweskiEryk Krwawy Topór, który gdzieś nad dolnąDwiną stoczył zwycięską bitwę.
Katedra wChołmogorach – jednej ze starszych osad w regionie (XIX wiek)Stary, drewniany budynek w centrum ArchangielskaNabrzeże w pobliżuKotłas we wczesnych latach 20.Archangielsk w 1896 r.Archangielsk w 1826 r. z widoczną katedrą pw. św. TrójcyKatedra św. TrójcyKatedra monasteru w Archangielsku, zbudowana w latach 1685–1689, zburzona w 1929 r. (na zdjęciu z 1909)
Osadnicyruscy pojawili się na terenie obwodu w XII wieku i byli nimiprawosławnimnisi zNowogrodu, którzy u ujścia Dwiny, w pobliżu dzisiejszegoArchangielska założylimonastyr pw.Michała Archanioła. Wkrótce opróczzakonników pojawili się tutaj także świeccy stali mieszkańcy. Do dziś ich potomkowie uważają się za odrębną grupę etnograficzną w obrębie Rosjan, lub zgoła osobny naród; w czasie spisu powszechnego z 2002 jakoPomorcy (ros.Поморы) zadeklarowało się 6571 obywateli Federacji Rosyjskiej.
W latach następnych na obszarze regionu ścierały się wpływynowogrodzkie znorweskimi. Oba kraje chciały opanować te ziemie, by ciągnąć zyski zhandlufutrami. W 1411 wybuchła otwarta wojna, w wyniku której Nowogrodzianie pokonali Norwegów i najechali północną część ich państwa (Finnmark). Kilka lat później, w 1419 norweskie okręty wojenne wpłynęły naMorze Białe, a przywiezione na ich pokładach oddziały zniszczyły wiele ruskich osad na wybrzeżu, w tym monastyr nad Dwiną. Mimo to region pozostał pod polityczną kontrolą Nowogrodu, a po jego upadku (1478) obszar dzisiejszego obwodu, podobnie jak inne dawne nowogrodzkie ziemie, wszedł w składPaństwa Moskiewskiego.
W 1553/1554angielski żeglarz i badacz ArktykiRichard Chancellor założył faktorię handlową w miejscu dzisiejszegoArchangielska. Należała ona do spółkiMuscovy Company, a do handlu szybko przyłączyli się takżeHolendrzy. Ponieważ w owym czasieRosja nie posiadała dostępu ani doMorza Czarnego, ani doBałtyku, placówka ta szybko nabrała dużego znaczenia i stała się ona najważniejszym punktem wymiany handlowej między Rosją a Europą Zachodnią. Ponieważ liczba budowanych wokół klasztoru faktorii, składów, magazynów i domów szybko rosła, a w ślad za domami kupców pojawiły się tutaj stałe osady rybaków i żeglarzy, wkrótcecarIwan Groźny, dla zabezpieczenia handlu i zapobieżenia próbom opanowania tych strategicznie ważnych ziem przez inne kraje postanowił zbudować tutaj twierdzę. Stosownyukaz posiada datę4 marca 1583. Za datę powstania Archangielska przyjmuje się 1584. Początkowo nowo powstałe miasto nosiło nazwęNowochołmogory, pochodzącą od sąsiedniej osady kupieckiej (obecnie wsi)Chołmogory, jednak w 1613 przemianowano je na Archangielskij Gorod (ros.Apхангельский город), w dosłownym tłumaczeniu:miastoarchanielskie, nawiązując w ten sposób dopatrona klasztoru. W powszechnym języku nazwa ta została szybko zastąpiona przez Archangielsk. Miasto szybko się rozwijało, zaś region był jedynym obszarem europejskiej Rosji posiadającym dostęp do morza. W 1667 drewniane w przeważającej części miasto strawił wielkipożar, szybko je jednak odbudowano. W 1693 cesarzPiotr Wielki w Archangielsku utworzył rosyjską flotę wojenną i handlową, a w pobliżu miasta założyłstocznię. W czasieIII wojny północnej, dla lepszego zabezpieczenia regionu przed ewentualnym atakiemSzwedów umocniono Archangielsk i założono twierdzęNowodwińsk. Późniejsze zdobycze terytorialne Piotra I i uzyskanie przez Rosję dostępu do Bałtyku sprawiły, iż region utracił na znaczeniu, a sam Archangielsk jakoport łączący Rosję i Europę został zmarginalizowany przez nową stolicę kraju –Sankt Petersburg. Rozpoczął się powolny upadek miasta, a wraz z nim – regionu. Na początku XIX wieku Archangielsk na krótko odzyskał znaczenie jako port handlowy łączący Rosję z Anglią. Było to w okresie wojen napoleońskich i zarządzonej przezNapoleona Bonaparte blokady handlowej Anglii; nieprzestrzeganieblokady przez Rosję korzystającą z archangielskiegoportu było bezpośrednim uzasadnieniem atakuFrancji na ten kraj w 1812.
W 1708 w północnej części europejskiego obszaru Rosji powstała gubernia archangielogorodzka (ros.Архангелогородская губерния). Obejmowała ona znaczne obszary, m.in. tereny dzisiejszegoobwodu murmańskiego iRepubliki Komi. W 1780 zmniejszono jej powierzchnię, ale i tak teren podległy władzy gubernatorów z Archangielska był znacznie rozleglejszy niż obszar dzisiejszego obwodu. W 1784 utworzono namiestnikostwo archangielskie (Архангельское наместничествo), przemianowane w 1796 na gubernię archangielską (Архангельская губерния), mniejszą niż gubernia archangielogorodzka, jednak również większą niż dzisiejszy obwód; gubernia ta była największą gubernią w europejskiej części Rosji, miała powierzchnię ok. 842,5 tys. km² (dzisiejszy obwód – ok. 590 tys. km²). Z nieznacznymi jedynie zmianami przetrwała ona do 1929.
Po likwidacji guberni archangielskiej kilkakrotnie zmieniano przynależność administracyjną i granice poszczególnych jednostek terytorialnych. Ostatecznie 23 września 1937 powstał obwód archangielski w granicach zbliżonych do dzisiejszych; jedynie w 1940/1941 rejony:opariński,łuski ipodosinowski zostały wyłączone z obwodu archangielskiego i przyłączone doobwodu kirowskiego, zaś w 1959 z obszaruNienieckiego Okręgu Narodowościowego (dziś: Okręgu Autonomicznego) wyłączono niewielki obszar wraz z osadąChalmier-Ju i przyłączono go doKomijskiej ASRR. Odtąd obwód funkcjonuje w dzisiejszych granicach.
Herb obwodu archangielskiego jest nieznaczną modyfikacją herbu guberni archangielskiej, który z kolei opierał się na symbolu miastaArchangielsk i przedstawiałarchanioła.
Rolnictwo, w gospodarce obwodu, z racji trudnych warunkówklimatycznych, nie odgrywa większej roli i produkuje tylko na zaspokojenie części własnych potrzeb regionu. Obszary wykorzystywane rolniczo zlokalizowane są na zachodzie i południu obwodu. Uprawiane są głównie rośliny szybko rosnące, które zdążą wyrosnąć i wydać plon w trakcie relatywnie krótkiego okresu bez mrozów. W regionie istnieje także hodowla bydła typu mleczno-mięsnego orazzwierząt futerkowych.
Mimo że sieć utwardzonych dróg jest tutaj dość rzadka, głównym rodzajem transportu stosowanym na terenie obwodu jesttransport kołowy.Transport kolejowy ma mniejsze znaczenie z uwagi na to, żekolej dociera tylko do niewielu miejscowości (choćpociągi jeżdżą doArchangielska). Gęsta sieć rzeczna umożliwia wykorzystywanie jej do transportu, zwłaszcza towarów; głównym tego typu szlakiem jestDwina. Z uwagi na duże odległości znaczenie ma takżetransport powietrzny. Długa linia wybrzeża podnosi znaczenie transportu morskiego, zaś Archangielsk jest jednym z najważniejszychportów na północy Rosji.
Na terenie obwodu znajdują sięzłoża surowców energetycznych:ropy naftowej,gazu ziemnego oraztorfu. Ponadto istnieją tutaj pokłady skał i minerałów wykorzystywanych w budownictwie, m.in.gipsu,wapieni ianhydrytów. Istotne znaczenie mają także występujące tutajdiamenty. Na południu regionu istnieją bogate złożasoli kamiennej.
.svg)
.png)
