| Amphipoda | |||
| Latreille, 1816 | |||
 PrzedstawicielAmpeliscidae | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | obunogi | ||
| |||
| |||
Obunogi (Amphipoda) –rządskorupiaków zgromadypancerzowców żyjący wpelagialu oceanicznym i w wodach słodkich. Są one na ogół niewielkich rozmiarów (od 1 do 340 mm, zazwyczaj około 10 mm). Ciało ich jest przeważnie bocznie spłaszczone i wyraźnie segmentowane. Nie mająkarapaksu. Pierwszy segment tułowia zrasta się z głową. 3 pary odnóży odwłoka uczestniczą w płetwie ogonowej. Ich odnóża odwłokowe i tułowiowe podzielone są na dwie lub więcej grup, różniących się formą i funkcją – jedna grupa odnóży odwłokowych może służyć do pływania, a druga do skakania. Niektóre sąpasożytami, ichrozwój jest prosty. W zapisie kopalnym znane odwczesnejkredy[1].
Zwykle ciało mają bocznie spłaszczone, lecz występują też gatunki, przede wszystkim formy pelagiczne, o ciele cylindrycznym, a nawet zdarzają się formy o ciele spłaszczonym grzbietobrzusznie. Normalnie z głową zrasta się pierwszy terakomer, ale uLaemodipodea dwa segmenty. Pozostałe segmenty natomiast są wolne, tylko upelagicznychHyperiidea zrastają się między sobą. Często wyróżnia się część tułowiową – mezosomę, pierwsze trzy segmenty odwłoka – metasomę i końcowe segmenty – urosomę. U gatunków pelagicznych metasoma ma silnie rozwinięte odnóża pływne. U gatunków kroczących tyna część ciała jest słabiej rozwinięta.Telson jest zawsze bardzo mały, czasem rozszczepiony. U większości pierścienie tułowia są na bokach zaopatrzone w silnie rozwinięte płytki, które to skierowane są w płaszczyźnie równoległej do płaszczyzny symetrii ciała. Są to mocno rozpłaszczone części podstawowych członów odnóży. Na głowie obecne sąoczy złożone, siedzące, jednak nie mają wyodrębnionych soczewek dla poszczególnychomatidiów.Czułki na ogół są dobrze rozwinięte,jednogałęziste, często u samców dłuższe. Narządy gębowe typu gryzącego.Żuwaczki iszczęki są dobrze rozwinięte. Pierwsza para odnóży tułowiowych funkcjonuje jakoszczękonóże. Odnóża tułowiowe są jednogałęziste i są one zróżnicowane na dwie grupy. Pierwsze cztery pary nieco krótsze, lecz silniejsze, skierowane ku przodowi, a ich końcowe człony zakończone pazurem skierowanym ku tyłowi. Dwie pierwsze pary z silnie rozwiniętym pazurem są wyróżniane jako gnathopodia i są chwytne. Trzy pozostałe pary, wydłużone i smukłe, skierowane ku tyłowi, a ich końcowe człony ku przodowi. Odnóża odwłokowe sądwugałęziste i swoiście ukształtowane. Pierwsze trzy pary wieloczłonowe, silnie uszczecinione typu pływnego oraz trzy tylne, które określa się jakouropodia, są krótkie, sztywne i służą do odbicia zwierzęcia od podłoża.
Układ ten zróżnicowany jest nażołądek ijelito, w postaci prostego przewodu. Od części przedniej jelita odchodzą do tyłu dwa lub cztery długie, cewkowate, ślepe uchyłki uważane za odpowiednikiwątrobo-trzustki. W części tylnej podobne, ale krótkie, nieparzyste lub parzyste na stronie grzbietowej, ciągnące się potętnicę tylną.
Naczynie krwionośne ściśle przylega do uchyłka, któremu przypisuje się funkcję ekskrecyjną. Oprócz tego jako narządy wydalnicze funkcjonują gruczoły czułkowe, a także [nefrocyty] w ścianach zatok żylnych.
Jako narządy oddychania służąskrzela (6 par na odnóżach tułowiowych 2–7 pary). U pewnych gatunków mogą też być niektóre pary uwstecznione. Ruch odnóży powoduje zmianę wody wokół skrzeli.
Przez większą część grzbietu ciągnie się naczynie sercowe z trzema parami otworków. Krew (hemolimfa) z nóg i skrzeli przepływa do zatoki perykardialnej, a następnie do serca. Przez tętnicę przednią dochodzi do głowy, tętnicą tylną do odwłoku, a tętnicami bocznymi do narządów jamy ciała. UAmphipoda brak naczynia podnerwowego brzusznego.
U samic powstają oostegity, zwykle na 4–7 parze odnóży tułowiowych. Obunogi sąrozdzielnopłciowe, często o wyraźnymdymorfizmie płciowym. Samce zazwyczaj mają dłuższe czułki, silniej uzbrojone odnóża. Zarównojajniki, jak ijądra, są kształtu cewkowatego, niezbyt długie. Oba nasieniowody uchodzą na płytkach koksalnych, kończąc się na szczycie dwu brodawek o charakterze narządu kopulacyjnego, Brak jest gonopodiów, tj. odnóży odwłokowych funkcjonujących jako narządy kopulacyjne. Jaja są noszone w komorze lęgowej aż do wyklucia młodych. Nie przechodzą przeobrażeń, wylęgające się z jaj młode są bardzo podobne do form dorosłych.
Większość obunogów prowadzi drapieżny tryb życia. Często wśród drapieżnych form spotykamy się z wszystkożernością. Nieliczne odżywiają się drobnym pokarmem przecedzonym przez silnie urzęsione szczęki. Niektóre obunogi są pasożytami na skórze np.Cyamidaeuwaleni lub w kieszonkach płciowychmeduzLeucothoe, albo w kanałachgąbek i jamach skrzelowychżachw.
Obunogi są zwykle bogatoubarwione. Wśród form głębinowych spotykamy wyjątkowo żywe barwy, żółte, czerwone, fiołkowe, niebieskie, wśród przybrzeżnych przeważnie w odcieniu zielonym, brunatnym i szarym.Kutykula ich jest stosunkowo silnie nasycona solamiwapnia, a u niektórych z bogatą ornamentacją zewnętrzną w postaci kolców czy wyrostków. Formy pelagiczne są przezroczyste, podziemne – białawe i ślepe. Wiele gatunków silnie upodabnia się do podłoża, na którym żyją.
Obunogi zamieszkują przybrzeżne wody mórz, ale też i największe głębiny do 10 tys. metrów. Ponad 300 gatunków poznano w wodachAntarktyki, przy czym ok. 70% to formy specyficzne dla tych terenów. Swoista fauna głębinowych, słodkowodnych obunogów występuje w jeziorzeBajkał. Znane są też i gatunki pelagiczne, choć są znacznie mniej liczne. Gatunkiplanktonowe, poza dużą przezroczystością ciała i małymi rozmiarami, odznaczają się zwięzłą budową, a ich tkanki są silnie przepojonewodą. Obunogi spotykamy też w wodach słonawych i słodkich, a nawet w wodach podziemnych. Znanych jest też wiele gatunków plażowych, żyjących w strefie zalewu fal.
