 nr rej. A/983 z 11 grudnia 1989[1] | |||
.JPG) Epitafia na nowym cmentarzu żydowskim w Lublinie (2011) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres | ul. Walecznych / Unicka | ||
| Typ cmentarza | wyznaniowy | ||
| Wyznanie | judaizm | ||
| Stan cmentarza | czynny | ||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
 51°15′31,0″N 22°34′46,6″E/51,258600 22,579600 | |||
| |||
Nowy cmentarz żydowski w Lublinie –cmentarz żydowski znajdujący się wLublinie, w przy ulicy Walecznych[2]. Zajmuje on powierzchnię 8,6 ha, znajduje się na nim około 50 nagrobków. Zwany nowym dla odróżnienia odstarego, ulokowanego na wzgórzu Grodzisko.
Nowy cmentarz dla lubelskich Żydów został założony w 1828[3] (lub 1829) roku. Pierwsze pochówki miały na nim miejsce jednak dopiero w latach 30. XIX wieku[3]. W czasachI wojny światowej powstał tam żydowski cmentarz wojenny. W 1918 roku ciała zostały ekshumowane i przeniesione na specjalnie utworzoną nekropolię przyulicy Unickiej. Pochowano tam około 164 zmarłych[4].
W 1932 roku cmentarz obejmował około 86 428 metrów kwadratowych[3]. Funkcjonował on także podczasII wojny światowej. W 1940 roku został powiększony o działkę o rozmiarze dwóch hektarów[3]. Miał być miejscem masowych egzekucji oraz miejscem grzebania ofiargetta lubelskiego iwięzienia na zamku lubelskim[5]. Pochówki na nim miały miejsce co najmniej do października 1942 roku[6].
Prawdopodobnie po likwidacji getta naMajdanie Tatarskim Niemcy zdewastowali cmentarz, po którym pozostał jedynie pusty plac, część muru i dwa zniszczoneohele. Użylimacewy do utwardzenia tzw. Czarnej Drogi wobozie koncentracyjnymMajdanek[6].
Pierwszy powojenny pochówek miał miejsce 23 listopada 1944 roku. Pochowano wówczas doktoraZygfryda Wienera, docentaUMCS. Według innych relacji pierwszym powojennym pogrzebem był pochówek żydowskiego żołnierza WP, którego odnaleziono martwego w piwnicy przy ulicy Świętoduskiej[7]. W 1945 roku pochowano trzech żołnierzy zmarłych w Szpitalu Okręgowym nr 2 w Lublinie[7]. Prawdopodobnie złożono tam także szczątkiLeona Feldhendlera[8].
15 grudnia 1946 roku odbył się pogrzeb Żydów ekshumowanych z terenu Majdanu Tatarskiego[8]. W 1947 roku pochowano tam 40 ofiar egzekucji wJakubowicach Murowanych[9]. W marcu 1948 roku miał miejsce pogrzeb dzieci ekshumowanych z terenu żydowskiej ochronki przy ulicy Grodzkiej[10].
W 1952 roku powierzchnię nekropolii określono na 8,5 hektara[11]. W 1958 roku ekshumowano szczątki rabinaMajera Szapiry, które następnie przeniesiono doJerozolimy[11]. W tym samym roku na cmentarzu miały zostać złożone szczątki ponad 2 tysięcy Żydów ekshumowane z terenu całejLubelszczyzny[12].
W 1960 roku na terenie cmentarza wybuchł pożar, wzniecony najprawdopodobniej przez przekradające się przez parkan dzieci[13]. W latach 60. Kongregacja Wyznaniowa z Lublina prowadziła sprzedaż siana pochodzącego z tego terenu[14]. W 1965 roku na tym obszarze przystąpiono do czynności porządkowych finansowanych przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej przy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej[14]. We wrześniu 1966 roku przeprowadzono inwentaryzację zachowanych nagrobków, których wykazano 68. Ogrodzono również część użytkową cmentarza[14].
W 1968 roku pochowano szczątki ekshumowane ze zlikwidowanegocmentarza żydowskiego w Puławach[15]. W latach 1968–1973 nekropolię przecięto obwodnicą miejską. Podczas prac wykopane szczątki ludzkie wyrzucano w pobliskie krzaki, gdzie miały być widoczne przez kilka następnych lat[16]. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku powierzchnię cmentarza określono na 8,6 hektarów, z których wydzielono część czynną o powierzchni 0,528 ha[17].
W 1981 roku na terenie cmentarza pozostały nieliczne resztki dawnego muru, a część nagrobków była zdewastowana[17]. W latach 80. XX wieku zwracano uwagę na to, że teren ten wykorzystywany był jako miejscelibacji alkoholowych i schadzek[18]. Północna część wykorzystywana była także jako prowizoryczny parking[19].
9 listopada 1987 roku na terenie cmentarza odsłoniętopomnik Pamięci Ofiar Getta i Zwycięstwa nad Faszyzmem[20]. W lipcu 1990 roku dokonano pochówku szczątków 190 osób odnalezionych w zbiorowej mogile na terenie Majdanu Tatarskiego[21].
Pod koniec lat 80. nekropolię objęła opieką Fundacja Sary i Manfreda Frenklów. W 1989 roku nastąpiło wpisanie obiektu dorejestru zabytków[22]. W 1993 roku w północnej części cmentarza odsłonięto pomnik, w którego wnętrzu złożono urnę z prochami ofiar zobozu na Majdanku. W 1992 roku odsłonięto także pomnik upamiętniający 190 osób pochowanych dwa lata wcześniej[23].
Na powierzchni 8,6 ha znajduje się około 50 nagrobków, w tym wiele współczesnych. Wydzielona część jest cały czas czynna i używana przez lubelską gminę żydowską[potrzebny przypis]. Na cmentarzu znajduje się otwarta w 1991 roku Izba Pamięci połączona z małączynną bożnicą[24][23].
| Dzielnice | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Obiekty budowlane |
| ||||||
| Zagłada | |||||||
| Inne |
