Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Nowa Dęba (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Nowa Dęba, fontanna na placu mjr.Jana Gryczmana, 2011 r. | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1961 | ||
| Burmistrz | Wiesław Kazimierz Ordon | ||
| Powierzchnia | 16,70[1] km² | ||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 15 | ||
| Kod pocztowy | 39-460 | ||
| Tablice rejestracyjne | RTA | ||
Położenie na mapie gminy Nowa Dęba  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego  | |||
 50°24′53″N 21°45′12″E/50,414722 21,753333 | |||
| TERC (TERYT) | 1820044 | ||
| SIMC | 0980636 | ||
Urząd miejski ul. Rzeszowska 339-460 Nowa Dęba | |||
| |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Nowa Dęba (do 1961Dęba[2]) – miasto wwojewództwie podkarpackim, wpowiecie tarnobrzeskim, siedziba władzmiejsko-wiejskiej gminyNowa Dęba.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa tarnobrzeskiego.
Miasto położone jest wśród lasówPuszczy Sandomierskiej przy drodze krajowejDK9[3], będącej częścią drogi europejskiejE371. Przez południowe krańce miasta przebiega odcinekdrogi wojewódzkiej nr 872. Nowa Dęba położona jest przylinii kolejowej nr 71.
Początki miejscowości sięgają XVII wieku, kiedy istniaławieś o nazwie Dęba[4]. Leżała ona wMałopolsce, wziemi sandomierskiej[5]. W jej okolicy płynęła rzeczka Dęba, a w 1414 wzmiankowany był las koło pobliskiegoMachowa, również zwanyDębą[6].
Powstanie Nowej Dęby wiąże się z założeniem na obszarzePuszczy SandomierskiejCentralnego Okręgu Przemysłowego. W niewielkiej wsiDęba postanowiono wybudować wytwórnię amunicji nr 3. Jej organizatorem i pierwszym dyrektorem był płkJan Szypowski, wcześniejszy wicedyrektor Wytwórni Amunicji nr 2 wSkarżysku-Kamiennej. Wpływ na wybór lokalizacji miała obecność poligonu wojskowego, na którym można było przeprowadzać próby z amunicją, oraz bliskość zakładów przemysłu metalowego i chemicznego. Pieniądze na budowę fabryki pochodziły z francuskiej pożyczki zbrojeniowej. W 1938 roku rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego dla przybywających z różnych stron Polski fachowców, głównie kadry technicznej. Oprócz infrastruktury technicznej powstało osiedle mieszkaniowe, szkoła, szpital, stołówka oraz basen kąpielowy o wymiarze 50 m.
Po wybuchuII wojny światowej Dębę zajęliNiemcy, którzy przystosowali fabrykę do swoich celów wojennych. Na dębskim poligonie, przekształconym wpoligon Wehrmachtu „Południe” (Truppenübungsplatz „Süd“) o statusie wydzielonejjednostki administracyjnej[7], generałFriedrich Paulus przeprowadzał wiosną 1941symulacje taktyczne w ramach bezpośrednich przygotowań doagresji na Związek Radziecki[8][9][10]. Zgodnie z przekazem mieszkańców Paulus zajmował wówczas białą willę dyrektorską Szypowskiego, znaną później jako Paulusówka[8][9]. Informację tę dementował po latach miejscowy historyk Władysław Bajda, który podczas wojny pracował w tzw. wzorcowymfolwarku[8], a kwerenda przeprowadzona[przez kogo?] wBundesarchiv-Militärarchiv(inne języki) weFryburgu Bryzgowijskim w 2008 roku miała wykazać, że Paulus nigdy nie odwiedził Dęby[potrzebny przypis]. Bajda wskazał natomiast, że w willi kwaterował skierowany do Dęby w marcu 1943 generał Friedrich Rexilius[8], od 1 kwietnia 1943 komendant poligonu „Południe”[11].
Od października 1940 do kwietnia 1942 roku na terenie poligonu Wehrmachtu w Dębie funkcjonował pierwszy centralny obóz karny Baudienstu, przeniesiony następnie dokamieniołomu Libana w Krakowie (obóz Liban)[12].
29 lipca 1944 roku Dęba została zajęta przez oddziałyArmii Czerwonej. Ku czci poległych w walkach na pl. Zwycięstwa ustawiono po wojnie pomnik w formie czołgu[13].
Po wojnie fabryka amunicji została odbudowana i przekształcona w przedsiębiorstwo państwowe o nazwieZakłady Metalowe „Dezamet”. Wtedy właśnie nastąpił największy rozwój tego zakładu oraz miejscowości. Zakłady Metalowe obok wyrobów zbrojeniowych produkowały żelazka, gofrownice, silniki motocyklowe, motorowerowe i łodziowe. W 1957 roku powstał drugi ważny zakład – Spółdzielnia Inwalidów „Zjednoczenie”, która na stałe związała się z miastem, pełniąc również ważną rolę społeczną, jaką jest integracja osób niepełnosprawnych z resztą mieszkańców miasta. Nadanie praw miejskich Dębie miało miejsce 31 grudnia 1961 roku. Wtedy też zmieniono nazwę na Nowa Dęba[9][10]. Obecnie jedna z ulic Nowej Dęby oraz Ośrodek Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych noszą imię płk. Jana Szypowskiego („Leśnika”).
Liczba mieszkańców miasta: 11 443, całejgminy Nowa Dęba: 18 301[14].
W mieście znajdują się tereny należące doTarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Euro-Park Wisłosan”, w której znajdują się m.in.Zakłady Metalowe „Dezamet” wchodzące w skład Grupy KapitałowejBumar. W pobliżu miejscowości znajduje się duży poligon wojskowy należący do jednostki wojskowej nr 2090 (m.in. wynajmowany na ćwiczenia wojskNATO).
SiedzibaNadleśnictwa Nowa Dęba.
W latach 2003–2020 miastem partnerskim było równieżFermoy wIrlandii[17][18][22]. Współpraca ta została zerwana 12 października 2020 przez stronę irlandzką, w związku z uchwałą Rady Miejskiej Nowej Dęby, ogłaszającej ją „strefą wolną od LGBT”[23].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Nową Dębą.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
|
