Norwegia jest drugim (poIslandii) najrzadziej zaludnionym państwem europejskim. Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 14 mieszkańców na 1 km². Ludność jest skupiona głównie w południowej części kraju, w regionieOslofjord oraz na wybrzeżach. W miastach mieszka 3,3 mln osób (73% ludności, dane z roku 2001). Największąaglomeracją jestOslo. Średnia gęstość zaludnienia aglomeracji wynosi 3787 osób na km². Inne duże miasta Norwegii toBergen,Stavanger,Trondheim,Tromsø,Drammen,Fredrikstad,Molde,Lillestrøm,Kristiansand,Narwik.
Południowa i środkowa Norwegia jest położona w strefieklimatu umiarkowanego morskiego, a północ (za kołem polarnym) w strefie umiarkowanego chłodnego morskiego, graniczącego na północnych wybrzeżach zsubpolarnym. W niektórych rejonach kraju śniegi utrzymują się cały rok, a temperatura zimą dochodzi do –40 °C, chociaż zdarzają się jeszcze silniejsze mrozy.
Hełm Gjermundbu znaleziony wBuskerud jest jedynym znanym możliwym do zrekonstruowania hełmem z epoki wikingów
We wczesnymśredniowieczu kraj podzielony był pomiędzy lokalnych władców. Jednym z pierwszych, którzy podjęli próbę zjednoczenia, byłHarald Pięknowłosy (norw.Harald Hårfagre). To właśnie on w roku 872, pobitwie pod Harsfjorden założył pierwszą w Norwegii siedzibę królewską –Avaldsnes[13].
Pierwszy kościół powstał w Norwegii wMoster w 995 roku, za sprawą królaOlafa Tryggvasona. Jako symboliczny moment chrystianizacji kraju uznaje się jednakbitwę pod Stiklestad, gdzie poległ władca NorwegiiOlaf Haraldsson, uznany później świętym. XIII wiek to czas świetności Norwegii: pod panowaniemHåkona IV w skład terytorium norweskiego wchodziły takżeJämtland,Islandia,Wyspy Owcze,Orkady,Szetlandy iGrenlandia. W XIV wieku kraj został osłabiony przez zwiększające się wpływyHanzy, epidemię czarnej śmierci w 1349 i walki o tron. Po śmierciHåkona VI w 1380 tron objął jego synOlaf IV, a następnie żona zmarłego króla,Małgorzata I, która była także królową Danii, a później i Szwecji. W 1397 Norwegia, Szwecja i Dania zawarły unię, zwanąkalmarską. Szwecja wyłamała się z unii w 1523. Norwegia, coraz bardziej zależna od Danii, pozostała w unii do 1814. Wtedy to zwycięzcy w wojnach napoleońskich podpisalitraktat w Kilonii, na podstawie którego Norwegia miała stać się częścią Szwecji, jako odszkodowanie dla tej ostatniej za stratę Finlandii na rzecz Rosji. Uchwalona 17 maja 1814 (wEidsvoll)Konstytucja Norwegii była próbą odzyskania przez kraj całkowitej suwerenności. Skończyło się jednak na unii personalnej ze Szwecją. Pełną suwerenność odzyskali Norwegowie w 1905, w wyniku referendum niepodległościowego.
WI wojnie światowej kraj zachował neutralność. WII wojnie światowej również próbował pozostać neutralny – jednak, zaatakowany przez wojska niemieckie 9 kwietnia 1940, przystąpił do antyhitlerowskiej koalicji. Pierwsze lata powojenne to lata rządówNorweskiej Partii Pracy. OdbudowanoNorweskie Siły Zbrojne. W 1949, po długich debatach nad kierunkiem polityki zagranicznej, państwo przystąpiło doNATO. W sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej odbyły się w Norwegii dwa referenda: w 1972 i 1994 r. Oba zakończyły się niewielką przewagą strony opowiadającej się przeciw członkostwu w Unii. Wskutek odkrycia złóż ropy naftowej igazu ziemnego pod dnemMorza Północnego w latach 60. i 70. XX wieku, Norwegia jest obecnie jednym z najbogatszych krajów świata.
Norwegia jestmonarchią konstytucyjną. Wedługkonstytucji król ma bardzo szeroką władzę: wybiera Radę Państwa, w skład której wchodzą premier i co najmniej siedmiu innych członków, egzekwuje podatki, mianuje wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych, jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich, ma też prawo łaski.
W rzeczywistości władza wykonawcza spoczywa jednak w rękach rządu, na czele którego stoi premier. Władza ustawodawcza jest w rękachStortingu (jednoizbowy parlament), w którym zasiada łącznie 169 deputowanych. Wybierany jest na kadencję czteroletnią. Projekty ustaw wnoszone są przez jego członków lub rząd za pośrednictwem członka Rady Państwa.Konstytucja Norwegii obowiązuje od 17 maja 1814 roku, z późniejszymi zmianami.
System prawny Norwegii stanowi swoiste połączenie systemówcommon icivil law. Występują tu zarówno prawo ustawowe (stanowione), co jest typowe dlasystemów kontynentalnych, jak iprawo precedensowe typowe dla systemów anglosaskich. Za wiążące uchodzą jednak jedynie orzeczenia wydawane przez Norweski Sąd Najwyższy; przy czym w wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest niezastosowanie się przez sąd niższej instancji do takiego precedensu (tzw. antycypacyjny overruling). Ponadto dzisiaj SN nie jest w Norwegii związany swoim własnym orzecznictwem i może je w każdej chwili zmienić. W praktyce tak jak brytyjskaIzba Lordów (dzisiejszy SN Zjednoczonego Królestwa), wyraźnie dąży on jednak do zachowania konsekwencji w orzekaniu. Również język prawniczy jest u Norwegów bardziej potoczny aniżeli wyspecjalizowany, jak ma to miejsce w kontynentalnych systemach prawnych. W Norwegii tak jak w krajach anglosaskich brak jestTrybunału Konstytucyjnego, a badaniem zgodności ustaw z „formalną” Konstytucją zajmuje się SN w związku z rozpoznawaniem konkretnych spraw sądowych (tj.in concreto, a niein abstracto)[14].
Wojska norweskie w 2020 roku liczyły 24 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 40 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2024) norweskie siły zbrojne stanowią 41. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 8,3 mld dolarów (USD)[15].
Ta sekcja od 2015-05 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując wprzypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Eksport i import
Norwegia jest wysoko rozwiniętym krajem. NorweskiPKB wynosił w 2006 roku nominalnie 335,2 mlddolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 191,7 mld dolarów amerykańskich. PKB per capita wynosił nominalnie 72 306 dolarów (2. miejsce poLuksemburgu), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 43 574 dolarów (3. miejsce na świecie). Podatki stanowią 46% PKB, przy czym dużą część dochodów budżetowych stanowią dochody z państwowych firm wydobywczych.Współczynnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 0,26 i należy do najniższych na świecie. W 1993 norweskierezerwy złota wynosiły: 1,20 mln uncji, dewizowe 11,9 mld dolarów. W pierwszej połowie lat 80. przyrost produktu krajowego brutto wynosił średnio rocznie 3,4%, w drugiej połowie obniżał się średnio rocznie o 2,2%. Wskutek ograniczenia inwestycji nastąpił wzrost inflacji ibezrobocia, szczególnie wyraźnie zaznaczyła się stagnacja w budownictwie i produkcji rolnej, której wskaźnik przyrostu 1986-1990 wynosił zaledwie 0,9%. Stopniowy rozwój następował w usługach,transporcie i łączności i w mniejszym stopniu wprzemyśle. W 1992 przemysł łącznie zgórnictwem ienergetyką wytworzył 30,8% produktu krajowego brutto,budownictwo – 3,9%,transport iłączność – 10,5%,handel i usługi – 15,9%, finanse i ubezpieczenia – 13,7%,rolnictwo,leśnictwo irybołówstwo – 2,9%.
Głównymi gałęziami przemysłu przetwórczego są: przemysł elektrochemiczny z produkcją m.in.ciężkiej wody,amoniaku, chloru ikarbidu, środków transportowych, zwłaszcza stocznie (w tym także budowa platform wiertniczych do wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego), tradycyjny, oparty na bogatych zasobach leśnych, przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy, hutnictwo żelaza,aluminium i cynku, rafinacja miedzi oraz przemysł:maszynowy,metalurgiczny,włókienniczy, elektrotechniczny,spożywczy (zwłaszczarybny), porcelanowy i rafineryjny.
Ośrodki przemysłowe skupione są w południowej części kraju oraz na jego wybrzeżach, a największym jest Oslo.
Norwegia ma dobrze rozwiniętąenergetykę. Produkcja energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosła w 1995 roku 27 562 kWh i była najwyższa na świecie.Moc zainstalowana welektrowniach wynosi netto 27 281 MW. Według danych z 2005 roku, roczna produkcja energii w tym kraju wynosiła 137,8TWh z czego 136 TWh pochodziło z elektrowni wodnych. Jednocześnie zużycie energii w tym czasie kształtowało się na poziomie 125,8 TWh[16].
Ważnym działem gospodarki Norwegii pozostaje, między innymi dzięki obfitości ryb w wodach przybrzeżnych, rybołówstwo, mimo rzeczywistego zmniejszania się połowów. 1980 – 2409 tys. t, 1985 – 2119 tys. t, 1989 – 1909 tys. t, 1991 – 2096 tys. t. W przeliczeniu na 1 mieszkańca – 488 kg (2000), co daje Norwegii 2. miejsce na świecie (poIslandii). Łowi się głównieśledzie,makrele idorsze (do 1987 równieżwieloryby). Wyporność floty rybackiej 1991 wynosiła 281 tys. BRT. Największymi portami rybackimi są Bergen i Stavanger. Norwegia jest największym producentem i odpowiada za ponad 50% światowej produkcjiłososia[17].
Norwegia ma jeden z najniższych w Europie odsetek użytków rolnych – 3% ogólnej powierzchni kraju. Grunty orne i sady zajmują 0,9 mln ha, łąki i pastwiska – 0,1 mln ha. Rolnictwo charakteryzuje wysoki stopień mechanizacji (1 ciągnik przypada na 6,3 ha użytków) oraz zużycia nawozów sztucznych – 199 kg na 1 ha (2000). Podstawą produkcji rolnej jest hodowla bydła (1011 tysięcy sztuk – 1992), głównie typu mlecznego, iowiec (2,3 mln sztuk), a na północyreniferów. Powszechna była hodowla zwierząt futerkowych, zwłaszcza lisów. W 2018 roku norweski parlament podjął decyzję o wprowadzeniu zakazu hodowli zwierząt na futra wskazując, że jest to działalność sprzeczna z dobrostanem zwierząt. Hodowcy mieli zakończyć działalność do 2025 roku. Stało się to jednak dwa lata wcześniej –z początkiem 2023 roku zamknięte zostały dwie ostatnie aktywne fermy w Norwegii. Ze względu na krótki okres wegetacyjny w Norwegii uprawia się: ze zbóż główniejęczmień (zbiory 2000) – 590 tys. t orazowies – 450 tys. t, poza tymziemniaki – 450 tys. t i rośliny pastewne. Coraz większe znaczenie gospodarcze zyskuje uprawa warzyw i drzew owocowych, głównie w południowej części kraju.
Duże znaczenie w gospodarce odgrywaleśnictwo. Lasy i grunty zadrzewione zajmują około 119 000 km², tj. 37% powierzchni kontynentalnej Norwegii. Z tego około 86 600 km² uważa się za lasy produkcyjne. Lasy produkcyjne są podzielone na 125 tys. jednostek leśnych. Około 79% produkcyjnych obszarów leśnych jest własnością osób prywatnych. W 1994 r. stan zasobów drewna wynosił 616 mln m³, z czego 46% stanowiłświerk, 33%sosna i 21% drzewa liściaste. W sumie Norwegia ma dziś prawie 11 miliardów drzew o średnicy pięciu i więcej centymetrów. Pomimo długiego okresu pozyskiwania drewna na stabilnym, wysokim poziomie, ilość drewna w norweskich lasach wzrosła w ciągu ostatnich 100 lat z 300 milionów m³ w 1919 roku do około 900 milionów m³ obecnie. Roczny przyrost masy drewna w lasach norweskich wynosi średnio około 25 milionów m³. Za połowę tego przyrostu odpowiada świerk. Ukierunkowany wzrost produkcji drewna odbywa się jednak częściowo kosztemróżnorodności biologicznej. Większość obecnych lasów uprawiana jest w formie monokultur, zwykle równowiekowych. Każdego roku w kraju pozyskuje się około dziesięciu milionów m³ drewna. W przypadku pozyskiwania drewna właściciele lasów w Norwegii są zobowiązani do wspierania zadrzewień poprzez sadzenie nowych lasów lub pozostawianie drzew nasiennych, aby zapewnić naturalne odnowienia[18].W leśnictwie i branżach pokrewnych jest zatrudnionych ok. 25 tys. osób. Norweska Federacja Właścicieli Lasów wraz z licznymi spółdzielniami regionalnymi jest główną organizacją gospodarczą właścicieli lasów. Zrzesza 40 tys. członków i właścicieli z 80% udziałem w rynku handlu drewnem. Pozyskana masa drewna jest użytkowana w postaci materiału budowlanego (drewno okrągłe,tarcica, kantówka itp.) oraz przetwarzana napapier itektury,płyty pilśniowe iwiórowe,sklejki,watę celulozową, a także na biochemikalia, takie jaketanol,celuloza ilignina. Duża część produkowanej masy wykorzystywana jest jako paliwo[18].
Ważną rolę w życiu kraju stanowi sport. Położona na północy Europy Norwegia ma przedstawicieli przede wszystkim w sportach zimowych, jak również wiele ośrodków i obiektów zarówno rekreacyjnych, nastawionych na turystów, jak i specjalistycznych, przeznaczonych dla profesjonalistów. Norwegia jest jednym z niewielu krajów świata, w którym najpopularniejszymi dyscyplinami sportu są sporty zimowe. Z przeprowadzonych pod koniec 2011 roku badań wynika, że sportem numer jeden są biegi narciarskie, drugą pozycję zajął biathlon, a uchodząca za najpopularniejszy sport w Europie i zarazem na świecie piłka nożna uplasowała się na trzecim miejscu. Wielkie tradycje i ogromna popularność zimowych dyscyplin sportu sprawiają, że niemal co roku w Norwegii odbywają się zawody najwyższej rangi. Głównie w biegach narciarskich i biathlonie, ale również w narciarstwie alpejskim. Także w sportach letnich sportowcy i zespoły tego kraju osiągają wartościowe wyniki zarówno na arenach europejskich, jak i światowych. Do norweskich sportowców należą:Ole Einar Bjørndalen,Marit Bjoergen,Petter Northug,Emil Hegle Svendsen,Tarjei Bø,Aksel Lund Svindal,Thor Hushovd,Edvald Boasson Hagen,Tom Hilde,Anders Bardal,Therese Johaug,Ole Gunnar Solskjær iErling Håland. Między innymi dzięki nim, Norwegia zajmuje pierwsze miejsce w medalowej klasyfikacji wszech czasów nazimowych igrzyskach olimpijskich, mając 329 medali na koncie.
↑Jest to łączna powierzchnia całego Królestwa Norwegii, wraz z wyspamiSvalbard iJan Mayen. Powierzchnia obszaru kontynentalnego (łącznie ze słodkimi wodami śródlądowymi) wynosi 323 772 km².
↑Współczesny język norweski nie posiada ujednoliconegostandardu wymowy; wszystkie dialekty uchodzą za równorzędne. Do zapisu wykorzystywane są dwastandardy piśmiennicze:bokmål (dosł. „język książkowy”) oraznynorsk (dosł. „nowonorweski”). Ponadto w użyciu są dodatkowo języki regionalne (język sami,kweński,skandoromani iromski).
↑Norwegia 2008 – broszura wydana przez Innowation Norway, s. 13.
↑Zob. Maciej Koszowski,Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z polską praktyką orzeczniczą, Warszawa 2009, s. 145–148, Maciej Koszowski, Norweska doktryna precedensu w zarysie, Zeszyty Naukowe Sadownictwa Administracyjnego, z. 3/2012.
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.svg)
