Nomina sacra – skróty imion świętych wgreckich iłacińskich rękopisachbiblijnych.
Zwyczaj skracania imion świętych – odnoszących się doBoga – wypływa z dwu źródeł. Pierwszym jest mocno zakorzeniony w późnymjudaizmie – podobnie jak w wielu innych dawnych religiach – nakaz zachowywania w tajemnicy prawdziwego imienia Boga. W księgachStarego Testamentu: np. wKsiędze Rodzaju równolegle do imienia Bożego występują też zastępcze określenia BogaAdonai iElohim. Zakaz używania imienia Bożego „nadaremno” znajduje się również wDekalogu. Imię Boże –Jahwe – z racji braku w alfabecie hebrajskim znaków oznaczających samogłoski, zapisywano w formietetragramu – JHWH.
Zapewne właśnie tradycja czci okazywanej imieniu Boga skłoniła tłumaczy Biblii na język grecki (przekład zwanySeptuagintą), do stosowania skróconej formy zapisu. W ślad za pisarzami greckimi poszli również łacińscy. Chrześcijańscy kopiści ksiąg Starego iNowego Testamentu zasadą skracania objęli imiona dwóch pierwszych osóbTrójcy Świętej[a] oraz najczęściej występujących terminów.
Imiona święte zapisywane były pierwszą i ostatnią literą (nad skrótami zawsze umieszczano poziomą kreskę u góry):
Inne skróty oddawane były większą liczbą liter. Np. skrót zawierał dwie pierwsze i ostatnią literę:
Pierwsza litera, druga/przedostatnia i ostatnia:
Pierwsza litera i dwie ostatnie:
Dwie pierwsze i dwie ostatnie litery:
Pierwsza litera i ostatnia sylaba:
Zdarzały się również i inne formy zapisu wymienionych wyżej skrótów. Skrótami zapisywano nieraz liczby (np.Kodeks Synajski), zawsze miały „podkreślenie górne”.Kodeks Watykański lubił skracać słowa kończące linijkę i zaznaczał to poziomą górną kreską.
Kodeks Augiensis wielokrotnie i z wielkim upodobaniem stosuje skrót dus ner ihc xpc (Pan nasz Jezus Chrystus).
Skrót IHS odczytywano nie tylko jako imięChrystusa:majuskułową grecką „etę” czytano zazwyczaj jako „h” i próbując wyjaśnić skrót stworzono nawet karkołomną teorię, jakoby oryginalny zapis imienia Chrystusa miał formę „Jhesus”. W XV wieku słynnyfranciszkański kaznodzieja św. Bernardyn ze Sieny zasugerował, aby cały skrót traktowano jako inicjał sentencji:Iesus Hominum Salvator –Jezus zbawca ludzi. Później pojawiły inne interpretacje:In Hoc Salus –w tym (krzyżu) zbawienie – lub teżIn Hoc Signo (vinces) –w tym znaku (zwyciężysz). Ta ostatnia wersja opiera się na motywie zaczerpniętym zlegendy o śnieKonstantyna Wielkiego. W1541 roku św.Ignacy Loyola, założyciel zakonujezuitów, umieścił monogram IHS na swej pieczęci generała zakonu. Odtąd stał się on emblematem jezuitów.
Głównym powodem była chęć zaoszczędzenia na materiale rękopiśmiennym (skracano nie tylko imiona święte, ale wszelkie często powtarzające się słowa). Za dobry przykład może służyć Mk 1, 1, składający się z sześciu słów, ale aż cztery z nich – od trzeciego do szóstego – zapisywano skrótami. Wyglądało to mniej więcej w taki sposób: ΙΥΧΥΥΥΘΥ (i cztery poziome kreski u góry). PapirusyChester Beatty I –Chester Beatty III stosują około dwudziestu skrótów.
Drugim powodem skracania imion świętych była chęć zachowania tajemnicy, ukrycia prawdziwego znaczenia znaków przy jednoczesnym zachowaniu zdolności przenoszenia informacji. Takie skróty mogły być używane w czasach prześladowań chrześcijan w cesarskim Rzymie. Szczególnym przykładem połączenia symbolu graficznego zabrewiacją jest znany i do dziś używany w chrześcijaństwie znak ryby. Kryje się w nim całe wyznanie wiary (w języku greckim:Ἰησοῦς Χριστὸς Θεοῦ Υἱὸς Σωτήρ, w transkrypcji łacińskiej:Iesous Christos Theu ‘Yios Soter), czyliJezus Chrystus Syn Boży Zbawiciel. Pierwsze litery tego zdania tworzą słowoΙΧΘΥΣ –ICHTHYS, po grecku„ryba”.
Zapewne prześladowania chrześcijan były powodem rozpowszechniania się w tekstach kościelnych kontrakcji. Skracano już nie tylko imiona święte, lecz także inne słowa: eps – episcopus, pbr – presbiter, eccla – ecclesia, apls – apostolus, dns – dominus, scs – sanctus.
Oboknomina sacra w piśmie łacińskim funkcjonowały jeszcze inne abrewiacje tworzone przez kontrakcje. Ponieważ używano ich głównie w tekstach prawniczych, zwane sąnotae iuris.
Wiele skrótów w piśmie łacińskim wywodzi się również znot tyrońskich.
Tradycję skrótów zachowano także w tekstachcerkiewnosłowiańskich wykorzystywanych wKościele prawosławnym[1].
 | Zobacz multimedia związane z tematem:Nomina sacra |