Nirwana (dosłowniezgaśnięcie) – wygaśnięcie cierpienia[1], termin używany wreligiach dharmicznych na określenie bardzo zaawansowanego poziomu urzeczywistnienia. Zdarzało się, że niektórzy widzieli w tym stanie całkowitą anihilację świadomości[2].
Wbuddyzmie nirwana to nieuwarunkowany stan (skt asamskṛta dharma) wyzwolenia od cyklu narodzin i śmierci, czylisamsary. Nirwana jako słowo składa się z przedrostka ni[r]- (ni, nis, nih) oznaczającego "na zewnątrz, z dala od, bez" i rdzenia vâ[na] (palivâti), który można przetłumaczyć jako "powiew"[3]. Osoba, która osiągnęła stan nirwany, ma być wyzwolona od cierpienia i przyczyncierpienia (patrzCztery szlachetne prawdy), ponieważ usunęłaniewiedzę, która jest źródłemcierpienia tak, że nie powstająsplamienia i odpowiadająca imkarma, a po jej śmierci nie dochodzi do kolejnego wcielenia (patrzdwanaście ogniw współzależnego powstawania). W buddyzmie pojęcie nirwany ma różne znaczenia i można je odnieść do nauk nieistniejących już szkółhinajany, gdzie osiąga się stanśrawaki, oraz do naukmahajany, gdzie opisuje się stanbuddy jakotrzy ciała Buddy.
Pojęcie nirwany w naukach buddyjskich szkółhinajany odnosi się do rzeczywistości zrealizowania "pustości" (Siunjata) tożsamości "ja". Zrealizowanie tego rodzaju "pustości" umożliwia przekroczeniesplamień umysłu, tj. osiągnięcia stanuśrawaki, który zdolny jest do wyzwolenia samego siebie. Pomimo że obecnie szkoły hinajany nie istnieją, wielu mistrzów buddyjskich powiada, że są one podobne do nauk ówczesnej tradycjitheravady.
Pojęcie nirwany w buddyjskich naukachmahajany można rozpatrywać zgodnie z poglądemmadhjamaki, najwyższej doktryny oSiunjacie wbuddyzmie oraz z poglądem onaturze Buddy.
Nauki madhjamaki opisują, że wszystko jest współzależnie przejawiające się i dotyczy to zarówno przejawień nirwany isamsary. Na poziomie konwencjonalnego rozumienia, wszystkie zjawiska tworzą się i zanikają pod wpływem odpowiednich dla nich przyczyn i warunków, ale ostatecznie według analizy jednak nie można w tych zjawiskach odnaleźć ich inherentnej, wrodzonej i niezależnej egzystencji. Zjawiska jednak wydają się tak pojawiać i zanikać, nie ma dlatego również totalnej pustości, jako nicości. Nie istnieje więcnihilizm (że nic nie przejawia się i nie podlega się dlatego żadnym konsekwencjom swoich czynów) orazeternalizm (że wszystko istnieje, tak jak się wydaje tylko przejawiać, niby z góry ustalone, realne w sposób inherentny i niezmienny oraz nie ma możliwości dlatego osiągnięcia "transcendencji np. wyobrażenie doskonałości jako nieosiągalnego absolutu, boskości, nirwany). Madhjamaka jest więc to „Środkowa Ścieżka” przybliżająca ku bezpośredniemu rozpoznaniu natury rzeczywistości przez wyeliminowanie wszystkich niewłaściwych „skrajnych” poglądów, kierując się głównie analitycznym wnioskowaniem. Nauki o „naturze buddy” pomagają za to opisać naturę rzeczywistości taką jaką powinna ona być, jako tathagatagarbha bądź sugatagarbha, choć należy to doświadczyć bezpośrednio „poza słowami” przez praktykę (tak jak zaleca madhjamaka).
Jamgon Kongtrul Lodrö Thaye, badacz współczesnegobuddyzmu tybetańskiego, podsumowuje to, że "to co nazwane jest "samsarą" i "nirwaną" jest jedynie z perspektywy zjawisk wydających się (tylko) przejawiać (patrz pogląd madhjamaki). Inherentna, wrodzona natura ich obu toPrzejrzyste Światło wolne od (konceptualnych) wytworów, które powiada się, że jestnaturą buddy (wylie. bde bar gshegs pa'i snying po,sanskryt. sugatagarbha)"[4].
Błędem jest uważanie nirwany – stanuTathagaty po śmierci – za unicestwienie. Wiążą się z tym następujące terminy: upadhiśesza (skt. upadhiśeṣa), nirupadhiśesza i parinirwana:
- upadhiśesza nirwana (zwana także sopadhiśesza nirwana;pali savupadisesa nibbana): jest całkowitym przerwaniem niewiedzy i namiętności, tzw.splamień, chociaż jest kontynuacja lecz bez oddziaływania owych splamień. Doskonałym przykładem jest tuŚakjamuni po swoim oświeceniu tak jak to opisywały szkoły hinajany.
- nirupadhiśesza nirwana (parinirwana); pali anupadisesa-nibbana; jest stanem Doskonałego Oświecenia, gdzie przekroczone sąskandhy,splamienia, ale i również wszystkie bardziej subtelne (według nauk mahajany) zaciemnienianiewiedzy. Mahajana podkreśla, że zanim zrealizuje się stan Buddy, określany jakotrzy ciała Buddy, udoskonala się stanbodhisattwy dla pożytku czujących istot kolejno na dziesięciu jego stopniach (skt.bhumi).
Nirupadhiśesza nirwana lub parinirwana (ten drugi termin jest czasem używany tylko dla określenia odejścia mnicha, podczas gdy Mahaparinirwana to synonim odejścia Buddy Śakjamuniego) nigdy nie były uważane przez wczesne szkoły buddyjskie za NIC, lecz zaasamskṛtadharma – dharmę nieuwarunkowaną, pewien rodzajnoumenalnej, nieuwarunkowanej rzeczywistości za całą grąfenomenów. Jest niewyrażalna; nie jest to bhawa (skt. bhāva – istnienie), gdyż jakoasamskṛta nie jest podległa narodzinom, schyłkowi czy śmierci, jak inne empiryczne rzeczy. Nie jest również abhawą (nieistnieniem), ani nie jest po prostu całkowitym unicestwieniem, mimo obrazowania nirwany przykładem zdmuchnięcia świecy czy wygaśnięcia lampy. Później często używano terminu asamskṛta jako synonimu nirwany, a terminu samskṛta (uwarunkowane) – jako synonimusamsary.
Buddyzm zawsze utrzymywał, że chociaż stan nirwany jest niewyrażalny słowami, to jest rzeczywisty. Zwykle określa się go terminami negatywnymi (np.Sutra Serca), ale znajdujemy również i określenia pozytywne: rzeczywistość poza wszystkimi cierpieniami i zmianami, trwałe, spokojne, niezepsute, nieskażone, itp. Nirwana jest wyspą, schronieniem, ucieczką i celem.
- tanhakkhaya – Ustanie pragnień
- virāga – Nieobecność pragnień
- nirodha – Ustanie
- śiva – Pomyślne, Dobre
- khema – Bezpieczeństwo
- śuddhi – Czystość
- dipa – Wyspa
- sarana – Schronienie
- tāna – Ochrona
- pāra – Przeciwległy brzeg, Druga strona
- śanti – Spokój, Uspokojenie
- Red. Stephan Schuhmacher i Gert Woerner.The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala. Boston, 1989ISBN 0-87773-433-X
- Heinrich Dumoulin.Zen Buddhism: A History. India and China. Macmillan Publishing Company. Nowy Jork, 1990.ISBN 0-02-908220-X
- Paul L. Swanson.Foundations of T'ien-t'ai Philosophy. Asian Humanities Press. [Brak miejsca wydania], 1989ISBN 0-89581-919-8
- David Snellgrove.Indo-Tibetan Buddhism. Shambala. Boston, 1987.ISBN 0-87773-311-2 (tom I);ISBN 0-87773-379-1 (tom 2)
- Paul Williams.Mahayana Buddhism. The Doctrinal Foundations. Routledge. Londyn i Nowy Jork, 1989.ISBN 0-415-02537-0
- Sangharakshita.A Survey of Buddhism. Tharpa Publications. Londyn, 1987.ISBN 0-948006-01-3
- Joanna Macy.Mutual Casuality in Buddhism and General Systems Theory. The Dharma of Natural Systems. State University of New York Press. Albany, 1991ISBN 0-7914-0637-7
Wybranetradycje iguru hinduistyczni (historyczni i współcześni) stosują to określenie. Uważa się je[5] za zapożyczone z filozofii buddyjskiej i odmienne od znaczeńmoksza,mukti,kaiwalja.
Termin nirwana pojawia się w późnychupaniszadach kilkakrotnie[6].
EposMahabharata zawiera sporadyczne wystąpienianirvāṇa jedynie w jej późniejszych fragmentach[7].
Adi Śankara jest autoremhymnów :
- Sześć strof o nirwanie
- Bukiet nirwany
Autorka polskiego ich tłumaczenia[8] definiuje nirwanę u Śankary jakopogrążenie się w stanieBrahmana.
Gorakhnath nauczał onirwanaćakrze (trl.nirvanaćakra), znajdującej się wewnątrz ćakrybrahmarandhra, sytuowanej w fizjologii nathasampradaji na szczycie głowy, jako miejsce osiąganiamokszy[9].
Nirwanadiksza to końcowa inicjacja, prowadząca do osiągnięcia uwolnienia w systemieśajwasiddhanty[10].
W tejgicie występuje złożeniebrahmanirwana dwukrotnie (2.72, 5.26[11]).
- Spotyka się użycie tego terminu w objaśnieniach współczesnych przewodników duchowych z kręgujogi, jako dobrze znanego zachodnim turystom.
- Nirwana definiowana jest jako stanŚiwy w śaktyzmie[12].
- ↑Nirwana, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .
- ↑Buddyzm - Biblioteczka Buddyjska "Przekroczyc prog madrosci" [online], www.buddyzm.edu.pl [dostęp 2018-04-02] .
- ↑Welcome to akshin.net [online], www.akshin.net [dostęp 2018-02-27] .
- ↑Jamgön Kongtrul Lodrö Tayé: "THE TREASURY OF KNOWLEDGE, Book Eight, Part Four: Esoteric Instructions, A Detailed Presentation of the Process of Meditation in Vajrayana", strona 211, Snow Lion Publications,ISBN 1-55939-284-3
- ↑Georg Feuerstein: Joga - Encyklopedia. Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo BRAMA, 2004.ISBN 83-914652-5-X. Brak numerów stron w książce
- ↑"Brahmanirvāṇa versusnirvāṇa (nibbāna). Some remarks on the polemics with Buddhism in theBhadavadgītā", Szczurek Przemysław, Cracow Indological Studies, vol. IV-V (2002/2003) (Proceedings of the 2nd International Conference on Indian Studies), red. R. Czekalska, H. Marlewicz, Kraków 2003, s.564
- ↑"Brahmanirvāṇa versusnirvāṇa (nibbāna). Some remarks on the polemics with Buddhism in theBhadavadgītā", Szczurek Przemysław, Cracow Indological Studies, vol. IV-V (2002/2003) (Proceedings of the 2nd International Conference on Indian Studies), red. R. Czekalska, H. Marlewicz, Kraków 2003, s. 564, przypis 56
- ↑Adi Śankara: Hymny Siankary. Anna Rucińska (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Miniatura, 2006, s. 189.ISBN 83-7081-710-6.
- ↑Akshaya Kumar Banerjea: Philosophy of Gorakhnath with "Goraksha-Vacana-Sangraha". s. 180. (ang.).
- ↑Śaiwasiddhanta Paśupatowie. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel(tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 172, seria: Ex Oriente.ISBN 978-83-233-2517-8.
- ↑"Brahmanirvāṇa versusnirvāṇa (nibbāna). Some remarks on the polemics with Buddhism in theBhadavadgītā", Szczurek Przemysław, Cracow Indological Studies, vol. IV-V (2002/2003) (Proceedings of the 2nd International Conference on Indian Studies), red. R. Czekalska, H. Marlewicz, Kraków 2003, ss. 547-575
- ↑Okrąg sansary i rozpiętość wszechświata. W: Gopinath Kawiradż: Pogląd siaktyjski w literaturze tantrycznej. (przełożyła z języka hindi) Anna Rucińska. Wyd. 1. Warszawa: Fundacja Vivaswan, 2014, s. 221.ISBN 978-83-938477-3-0.
