Nil (arab. نهر النيل,Nahr an-Nīl;ang.Nile) – najdłuższarzeka naZiemi[1] (według niektórych źródeł najdłuższa jestAmazonka i ta wersja pojawia się coraz częściej w nowych opracowaniach[2]) w środkowej i północno-wschodniejAfryce, przecinająca wszystkie strefy klimatyczne kontynentu. Płynie na obydwu półkulach; współrzędne źródła: 2°16′55.92″ S, 29°19′52.32″ E, ujście – 31° N. Licząca prawie 3 mln km² powierzchniadorzecza ustępuje na kontynencie afrykańskim jedynie dorzeczu rzekiKongo.
Życie starożytnych Egipcjan skupiało się wokół delty i doliny dolnego Nilu. Pierwszą próbę odnalezienia źródeł rzeki podjęto wEgipcie już za czasówNerona w54-68 r. n.e. Zarówno ona jak i szereg prób podejmowanych później były tak bezowocne, że jeszcze wstarożytności narodziło się przysłowiecaput Nili quaerere (pol. szukać źródeł Nilu), oznaczające czynność z góry skazaną na niepowodzenie[3].
W latach 1836–1838 austriackigeolog i podróżnikJoseph Russegger kierował wyprawą naukową, która posuwając się w górę Nilu, dotarła aż doSudanu, do 10° szerokości geograficznej północnej, gdzie dotąd nie stanęła jeszcze stopa białego człowieka. W składzie tej wyprawy był m.in. urodzony wUstroniu austriacki botanikTheodor Kotschy, który w 1839 roku sam zorganizował wyprawę, mającą dotrzeć do źródeł Nilu. Cel nie został osiągnięty (głównie z powodu wycofania się sponsorów), chociaż ekspedycja dotarła do 4° szerokości geograficznej północnej, zaledwie 450 km odJeziora Wiktorii[4][5].
Pierwszymi podróżnikami, którzy dotarli w 1863 roku w okoliceJeziora Wiktorii byliRichard Burton iJohn Speke. Zaplanowali oni swoją ekspedycję od strony jezioraTanganika, odwrotnie niż robiono to dotychczas. Wyprawa narodziła hipotezę, iż Nil wypływa z Jeziora Wiktorii. Speke wysłał wówczas słynny, zwięzłytelegram doKrólewskiego Towarzystwa Geograficznego wLondynie o treści:The Nile is settled! (Nil ustalony!)[3]. Kolejnym podróżnikiem, który odkryłLualabę, początek Konga, mylnie uznawany za początek Nilu, byłDavid Livingstone. Rzeczywiste źródło Nilu odnalazłHenry Morton Stanley, który dzięki dokładnym badaniom wokół Jeziora Wiktorii, odnalazłKagerę.Polskim podróżnikiem związanym z Nilem byłLeon Cienkowski. W1847 r. dotarł do górnego bieguNilu Białego.
Źródłową rzeką Nilu jest licząca około 420 km długości Kagera, mająca swój początek w miejscu połączenia się rzekNyawarongu, mającej początek wRwandzie iRuvuvu, wypływającej wBurundi. Kagera przecina wyżynne obrzeża Wielkiego Rowu Zachodniego. Płynie na podłożu wulkanicznym i napotykając liczne progi skalne, tworzywodospady. Po pokonaniu 400 km uchodzi do Jeziora Wiktorii, kilkadziesiąt kilometrów na północ od miastaBukoba, z którego na północ wypływa jakoNil Wiktorii. Rozpoczyna swój bieg w północnej części cieśniny Rosebery, oddzielającej wyspęBuvuma od ugandyjskiego brzegu jeziora, a następnie płynie na północny zachód po krystalicznym podłożu, tworząc imponujące kaskady wodne. Dwie z nich mają postać potężnych wodospadów – Ripon i Owena. Po 200 km Nil Wiktorii wpływa do błotnistego jezioraKioga. Następnie płynie doJeziora Alberta, przed którym tworzyWodospad Murchisona. Wypływając z jeziora, nosi nazwę Nilu Alberta. Dalej opuszcza obszar Wyżyny Afrykańskiej i kieruje się na północ.
Nil Alberta kieruje się niemal prosto na północ wąską dolinąNimule. Po kilkuset kilometrach zatacza łuk i zaczyna płynąć na północny zachód. W tym miejscu wpada do niego jako prawy dopływAswa. Rzeka zaczyna płynąć na północ pod nazwąNil Górski (Bahr al-Dżabal). Na tym odcinku koryto rzeki jest żeglowne dla większych statków. Poniżej miejscowościDżuba wpływa na terenKotliny Sudanu Wschodniego, a następnie pomiędzy 7 a 9°N wpada do kompleksu bagienAs-Sudd i rozgałęzia się na liczne odnogi. Wysoka temperatura powietrza w porze suchej sprawia, że Nil Górski niemal całkowicie znika z powierzchni ziemi jako samodzielna rzeka. Na tym odcinku Nil Górski traci około 2/3 zasobów wody. WSudanie Południowym przyjmuje duży lewy dopływBahr al-Ghazal. Dzięki niemu staje się potężną rzeką i od tego momentu nosi nazwę Nil Biały (Al-Bahr al-Abjad). Początkowo płynie on równoleżnikowo na wschód. Dopiero po wchłonięciu prawego dopływuSobat, zaczyna płynąć na północ. Następnie podąża przez wyschniętą równinę stanowiącą wschodni skrajSahary i dociera do stolicySudanu,Chartumu. W Chartumie łączy się ze swoim największym dopływem –Nilem Błękitnym (Al-Bahr al-Azraq). Poniżej ujścia Nilu Błękitnego rzeka aż do ujścia płynie jako Nil. Wkracza na obszar wyżynyBajuda, gdzie przyjmuje kształt przypominający literę „S”. W miejscu, w którym napotyka skałytarczy saharyjskiej, tworzykatarakty. Na tym odcinku występuje ich sześć, oznaczonych cyframi rzymskimi w porządku rosnącym w górę rzeki. Są one spławne tylko w okresie wysokiego poziomu wody. Ostatnim większym dopływem Nilu jestAtbara. W dalszej części Nil pokonuje ponad 2500 km przez pustynną część Sahary. W dolnym biegu rozszerza się, a przy ujściu doMorza Śródziemnego tworzy rozległądeltę.
Nil wpływa doMorza Śródziemnego rozległądeltą o powierzchni 22 000 km². Zaczyna się ona na przedmieściachKairu, które od morza oddziela 175 km utworzonego przez rzekę lądu. Wzdłuż wybrzeża delta osiąga szerokość 220 km. Nil rozdziela się na dwa ramiona:
Delta Nilu jest silnie zaludniona i zagospodarowana. Dzięki namułom użyźniającym glebę, dużą powierzchnię zajmują uprawy trzciny cukrowej, bawełny, pszenicy oraz ryżu.
W roku 2021 zapowiedziano budowę Nowej Delty Nilu[6]. Koszt przedsięwzięcia wynosi ok. 5,2 miliarda dolarów[7].
August Emil Fieldorf – polski wojskowy, który swój wojenny pseudonim konspiracyjny „Nil” przybrał po tym, jak doświadczył w Afryce przelotu nad rzeką[8]
↑abRyszard Zawadzki. Kisumu, czyli u źródeł Nilu. „Poznaj Świat”. R. XXIX (nr 4 (341)), s. 14-18, kwiecień 1981. Polskie Towarzystwo Geograficzne. ISSN0032-6143. (pol.).
↑Józef Golec, Stefania Bojda:Kotschy Teodor (1813-1866), w:Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej t. 2, Cieszyn 1995, s. 106-107,ISBN 83-901-007-07
↑Jan Broda:Z Ustronia do źródeł Nilu, w: „Kalendarz Śląski” 1979, R. XVIII, s. 59-62
