W tradycjibiblijnej –chrześcijańskiej,żydowskiej jest dniem pierwszym[3]. Taka rachuba obowiązuje w niektórych krajach, szczególnie anglosaskich. W niektórych językach jej pozostałością są nazwy większości lub niektórych dni tygodnia (wjęzykach słowiańskich –środy).
ros.вoскресенье (waskriesien´je) oznacza ‛zmartwychwstanie’;
w pozostałychjęzykach słowiańskich nazwa nawiązuje do obowiązku powstrzymania się od pracy (który uważany jest za ważny wyznacznik niedzieli) i pochodzi odpsł.ne dělatĭ ‛nie działać = nie pracować’[4]: np.niedziela,cz.neděle,serb.-chorw.nedjelja/недеља,ukr.неділя,biał.нядзеля.
Niedziela wraz zsobotą tworzy współcześnie tak zwanyweekend (z ang. week – tydzień, end – koniec), czyli koniec tygodnia.
Przez pierwsze trzysta lat istnienia chrześcijaństwa niedziela była pierwszym i głównym jego świętem, jako cotygodniowe wspomnieniemisterium paschalnego, swego rodzaju chrześcijańskapascha tygodnia[5].
Europejska tradycja pozachrześcijańska, równieżrzymska, łączyła ten dzień z kultemSłońca lubMitry, czego liczne pozostałości znajdują się po dziś dzień w wielu językach. ‛Dzień Słońca’: np.łac.dies Solis,ang.Sunday,niem.Sonntag. Podobne pozostałości dotyczą również innych dni tygodnia np. sobota była nazywana dniemSaturna, poniedziałek dniem księżyca. Chrześcijanom żyjącym wImperium rzymskim świętowanie Chrystusa jako światłości świata pozwoliło nadać chrześcijański sens łacińskiej nazwie tego dnia: „dies solis”[5]. RównieżHieronim ze Strydonu (+420) wyjaśniał, dlaczego rzymska nazwa dnia dobrze zgadza się z rozumieniem tego dnia przez chrześcijan:
Dzień Pański, dzień Zmartwychwstania, dzień chrześcijan, jest naszym dniem. Jest on nazywany dniem Pańskim, ponieważ właśnie w tym dniu zwycięski Chrystus wstąpił do Ojca. Jeżeli poganie nazywają go dniem słońca, to chętnie się na to godzimy, ponieważ dziś zajaśniało światło świata, dziś ukazało się słońce sprawiedliwości, którego blask przynosi zbawienie[6][7].
Św. Justyn (+150) w swejApologii pierwszej wyjaśniał cesarzowiAntoninusowi Piusowi (138-161), jak chrześcijanie obchodzą niedzielę – dzień słońca:
W dniu zwanym dniem Słońca odbywa się w oznaczonym miejscu zebranie wszystkich nas, zarówno z miast jak i ze wsi. Czyta się wtedy pisma apostolskie lub prorockie, jak długo na to czas pozwala. Gdy lektor skończy, przewodniczący zabiera głos, upominając i zachęcając do naśladowania tych wzniosłych nauk. Następnie wszyscy powstajemy z miejsc i modlimy się za nas samych... oraz za wszystkich, w jakimkolwiek znajdują się miejscu, by otrzymali łaskę pełnienia w życiu dobrych uczynków i przestrzegania przykazań, a w końcu dostąpili zbawienia wiecznego. Po zakończeniu modlitw przekazujemy sobie nawzajem pocałunek pokoju. Z kolei bracia przynoszą przewodniczącemu chleb i kielich napełniony wodą zmieszaną z winem. Przewodniczący bierze je, wielbi Ojca wszechrzeczy przez imię Syna i Ducha Świętego oraz składa długie dziękczynienie (po grecku: eucharistian) za dary, jakich nam Bóg raczył udzielić. Modlitwy oraz dziękczynienie przewodniczącego kończy cały lud odpowiadając: Amen.Gdy przewodniczący zakończył dziękczynienie i cały lud odpowiedział, wtedy tak zwani u nas diakoni rozdzielają obecnym Eucharystię, czyli Chleb, oraz Wino z wodą, nad którymi odprawiano modlitwy dziękczynne, a nieobecnym zanoszą ją do domów (Apologia pierwsza n. 65 i 67)[8].
Niedziela, jako dzień wolny od pracy i święto chrześcijańskie została ustanowiona świętem państwowym w 321 roku n.e. przez cesarzaKonstantyna[9]. WedługJana Pawła II nie było to dla Kościołaprzypadkową okolicznością historyczną, do której nie przywiązywał on wagi. Także po upadku cesarstwaSobory wzywały do zachowania niedzielnego odpoczynku (por.Dies Domini 64 oraz 62). Papież zwrócił też uwagę, że chociaż chrześcijanie wiedzieli, że przestały ich obowiązywaćżydowskie formy świętowaniaszabatu, jednakpozostają w mocy istotne motywy nakazujące świętowanie «dnia Pańskiego», utrwalone w uroczystych słowach Dekalogu (Pwt 5,12-15), które należy odczytywać także w świetleteologii i duchowości niedzieli[10].
W treściDekalogu znajduje się przykazanie obchodzenia szabatu jako siódmego dnia, w którym Bóg odpoczął po pracy tworzenia, który Bóg poświęcił oraz pobłogosławił.
Dla głównego nurtuchrześcijaństwa[a] po dziś dzień niedziela jest dniem świątecznym upamiętniającymzmartwychwstanieJezusa Chrystusa, który w ten właśnie dzień – pierwszy dzień poszabacie – po swoim zmartwychwstaniu dwukrotnie ukazał się uczniom (Ewangelia Jana 20:19 i 26) oraz łamał z nimi chleb, dzięki czemu został przez nich rozpoznany (Ewangelia Łukasza 24:30 i 35). W tym też dniu gromadziły się pierwsze gminy chrześcijańskie na nabożeństwa oraz łamanie chleba (Dzieje Apostolskie 20:7).
W 2017 roku Sejm przyjął ustawę ograniczającą handel w niedzielę, której projekt był inicjatywą obywatelską Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej (m.in.NSZZ „Solidarność”)[13][14]. Od 1 marca do 31 grudnia 2018 roku handel był dozwolony jedynie w pierwszą i ostatnią niedzielę miesiąca[15], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą[16]. W 2019 roku – jedynie w ostatnią niedzielę miesiąca[17], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od 2020 roku – w ostatnią niedzielę w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu, dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od zakazu handlu w niedziele przewidziano ponad 30 wyjątków[18].
↑Niektórzy chrześcijanie nie obchodzą żadnych dni świątecznych, uważając, że podNowym Przymierzem wszystkie dni są równie święte i nie istnieje potrzeba wyróżniania żadnego z nich (m.in. wielekościołów ewangelikalnych). Inna część chrześcijan, tzw. sabatarianie, świętująsobotę (szabat), jako ich zdaniem jedyne uniwersalne święto upamiętniające Boga jako stworzyciela świata, odrzucając święcenie niedzieli jako późniejszy, niebiblijny dodatek do pierwotnego apostolskiego chrześcijaństwa (np.adwentyści dnia siódmego).Świadkowie Jehowy uważają, że chrześcijanie nie mają obowiązku świętować cotygodniowego dnia odpoczynku, a niedziela nie jestDniem Pańskim ((źródła: nr 1;nr 2)
↑Carsten Peter Thiede; Matthew D’ancona,W poszukiwaniu świętego Krzyża, Warszawa 2006, s. 39. Edykt ów ogłaszał „czcigodny dzień słońca” (venerabili die solis) dniem wolnym od pracy dla wszystkich sędziów, rzemieślników i innych grup ludu miejskiego (plebs urbana), zarządzając jednocześnie, aby mieszkańcy wsi także w tym dniu „swobodnie i bez ograniczeń oddawali się pracy na roli” (agrorum culturae libere licenterque inserviant) –Kodeks Justyniana3, 12, 2.
JarosławJ.WojcieskiJarosławJ.,Od szabatu do niedzieli: studium historyczne, egzegetyczne i teologiczne, Górna Grupa: Verbinum, 2014 (Lingua Sacra. Monografie 4), s. 341,ISBN 978-83-7192-480-4.
