Nepal, oficjalnieFederalna Demokratyczna Republika Nepalu (nep.नेपालtrl.Nepāl,trb.Nepal) – demokratycznarepublika federalna wAzji Południowej, położona w środkowej częściHimalajów, granicząca na północy zChinami, a na południu, wschodzie i zachodzie zIndiami, bez dostępu do morza.
Ponad 80% powierzchni kraju pokrywają góry o średniej wysokości ok. 6000 mn.p.m. W północnej części panuje klimat górski, a w południowej zwrotnikowy monsunowy. Południową część kraju zajmują wyżyny i tereny pagórkowate pokryte dżunglą oraz północny skraj Niziny Hindustańskiej (tzw.Teraj). Na północy rozciąga się główny łańcuchHimalajów (Himalaje Wysokie) z najwyższym szczytem świata,Czomolungmą (Mount Everest) – 8848 m n.p.m. oraz siedem innychośmiotysięczników –Kanczendzonga,Lhotse,Makalu,Czo Oju,Dhaulagiri,Manaslu,Annapurna. W środkowej części kraju leżąHimalaje Małe o średniej wysokości 2400–4300 m n.p.m. z licznymi kotlinami (Dolina Katmandu jest wśród nich największa). W północno-wschodnim rejonie kraju leży wysokogórskiPark Narodowy Sagarmatha, zaś wokół masywuAnnapurny utworzonoObszar Chroniony Annapurny. Większość rzek Nepalu płynie z północy na południe i wpada doGangesu. Trzy główne rzeki to:Karnali,Kosi iNarayani.
Ze względu na warunki naturalne Nepal jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw na świecie. Liczba ludności przekracza 28 milionów. Średnia gęstość zaludnienia kraju to 198 osoby/km², choć w Dolinie Katmandu sięga ona 600 osób/km². Oprócz stolicyKatmandu innymi dużymi miastami sąPatan (inaczej Lalitpur),Biratnagar,Bhaktapur,Pokhara iDharan. Całkowita długość granic Nepalu to 2926 km, z czego 42% stanowi granica zChinami, a 58% zIndiami. Wzdłuż granic rozciągają się wysokie pasma górskie, skutecznie izolujące kraj od wpływów zewnętrznych. Himalaje izolują Nepal od Tybetu i Chin, a góryMahabharat od Indii.
Zgodnie zkonstytucją, wprowadzoną 20 września 2015 roku, Nepal jest krajem federalnym podzielonym na 7prowincji składających się z 8 do 15 dystryktów.
Świątynia ChanguNarayan
Wcześniej Nepal dzielił się na 5regionów rozwojowych (nep.विकास क्षेत्र –wikas kszetr), które podzielone były na 14 stref (nep.अञ्चल –ańćal) i 75dystryktów (जिल्ला).
Pierwszymi grupami ludności zamieszkującej kraj były plemionaindyjskie itybetańskie. W trzecim wieku p.n.e. kraj podbiłAśoka z dynastii indyjskichMaurjów. Po upadku Maurjów kraj znalazł się w stanie zależności od sąsiadów, a w szczególnościTybetu. Od wieku XIII władze sprawowała miejscowaMalla (dynastia), której najwybitniejszym przedstawicielem byłDźajasthiti. W okresie rządów dynastii wprowadzono surowo przestrzegany podział kastowy. Pod koniec wieku XV kraj rozpadł się na cztery mniejsze państwa. W XVIII wieku władzę w Nepalu objęła dynastiaSzah. Nepal prowadził politykę ekspansjonizmu w stronę Tybetu, którą przerwała interwencjachińska pod koniec XVIII wieku. W 1846 roku rzeczywistą władzę objął premierJung Bahadur z roduRana, który ograniczył władzę królewską i zapewnił rzeczywistą władzę swojemu rodowi. W przeciągu stulecia w kraju pojawiły siękolonialne wpływybrytyjskie. W latach 1814–1816 miała miejsce przegrana przez Nepal wojna z Wielką Brytanią, w wyniku którego kraj stracił 1/3 swojego obszaru. W 1923 roku rząd Nepalu zawarł z Wielką Brytanią porozumienie, na mocy którego Brytyjczycy uznali suwerenność Nepalu; w praktyce jednak Wielka Brytania zachowała duże wpływy w kraju. W latach 1950–1951 doszło do powstania, które obaliło dynastię Ranów i władzę przywróciło królowiTribhuwanowi. W 1951 roku kraj ogłoszono monarchią konstytucyjną. W 1955 roku Nepal wstąpił doONZ. W 1959 roku odbyły się pierwsze wybory parlamentarne, które wygrałKongres Nepalski, jednak już rok późniejmonarcha zdymisjonował rząd i rozwiązałparlament, w kolejnym roku zdelegalizował wszystkie partie polityczne. Autorytarna polityka monarchy doprowadziła w latach 60. i 70. do ciągłych niepokojów społecznych, walk z nielegalnym Kongresem Nepalskim oraz napięć w relacjach z Indiami, które w 1962 roku wprowadziły blokadę gospodarczą Nepalu. Równocześnie kraj otrzymywał dużą pomoc ekonomiczną ze strony Chin,RFN,USA,Szwajcarii,ZSRR oraz organizacji międzynarodowych. W 1971 roku urząd królewski objąłBirendra Bir Bikram Shah Dev. Pod jego rządami w latach 1978–1981 doszło do wystąpień antyrządowych pod hasłami demokratyzacji – w odpowiedzi król zgodził się na pewną liberalizację systemu, jednak dopiero po krwawych rozruchach z lat 1989–1990 zdecydował się na legalizację partii politycznych[2].
13 lutego 1996 roku wybuchła w Nepaluwojna domowa między rządem amaoistami. Sytuację w kraju jeszcze bardziej zdestabilizowałamasakra, do której doszło 1 czerwca2001 roku w pałacu królewskim. W masakrze zginął ówczesny król Birendra wraz z większością członków swojej najbliższej rodziny. Zabójcą był królewiczDipendra, który rzekomo zemścił się w ten sposób za odmówienie mu przez rodziców prawa do wyboru własnej żony. Brat króla – biznesmenGyanendra – odziedziczył wówczas koronę[3]. 1 lutego 2005 roku królGyanendra Bir Bikram Shah Dev wprowadził w Nepalu stan wyjątkowy i objął władzę absolutną, zawieszając prawa obywatelskie i aresztując przeciwników politycznych, co spotkało się z negatywnym przyjęciem zarówno przez opozycję w Nepalu, jak i na arenie międzynarodowej[4].
22 listopada 2005 lider rebeliantów,Prachanda i Sojusz 7 Partii (koalicja tworząca rząd po wyborach w 1999) zawarli „12-punktowe porozumienie”. Przedstawiało ono zbieżne postulaty obu grup. Zadeklarowano, iż główną przeszkodą w rozwoju Nepalu jestmonarchia ikrólGyanendra Bir Bikram Shah Dev. Maoiści zobowiązali się do poszanowaniawolności prasy, praw człowieka i demokracji parlamentarnej. Od czasu rozpoczęcia wojny domowej zawieszenia broni zawierane były kilkakrotnie. 26 kwietnia2006 Prachanda ogłosił 90-dniowe zawieszenie broni ze strony rebeliantów. Parlament i nowy rządGiriji Prasad Koirali poparli ten krok i rozpoczął negocjacje z maoistami, mając za podstawę porozumienie z2005. Prachanda spotkał się z premierem Koiralą 16 czerwca 2006 i była to jego pierwsza wizyta wKatmandu od ponad dekady. Rozmowy przyniosły ostateczne porozumienie pokojowe, podpisane 21 listopada 2006, które kończyło trwającą kilka lat wojnę domową. Na mocy porozumienia w Nepalu miała zostać przyjęta nowa tymczasowa konstytucja, maoiści mieli wejść w skład rządu oraz rozwiązać swoje bojówki wojskowe, a 20 czerwca 2007 miały odbyć się demokratyczne wybory. Wybory zostały ostatecznie przeniesione na kwiecień 2008. 15 stycznia 2007 Zgromadzenie Narodowe, wybrane w 1999, przekształciło się w Tymczasowy Parlament, w skład którego obok dotychczasowych deputowanych weszli przedstawiciele partii maoistowskiej[5]. Tego samego dnia Tymczasowy Parlament przyjął tymczasową konstytucję.
28 grudnia 2007 roku nepalski parlament zatwierdził wniosek o zniesieniemonarchii i proklamowanierepubliki, ale ostateczna decyzja miała zapaść dopiero powyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego, którego zadaniem było opracowanie ustawy zasadniczej tego kraju[6]. Wybory odbyły się 10 kwietnia 2008. W liczącym 601 deputowanych zgromadzeniu najwięcej mandatów zdobyły:Komunistyczna Partia Nepalu (Maoistowska) – 229,Kongres Nepalski – 115,Komunistyczna Partia Nepalu (Zjednoczenie Marksistowsko-Leninowskie) – 108. 28 maja 2008 roku Zgromadzenie Narodowe oficjalnie zniosło monarchię i proklamowało federalną republikę demokratyczną. Z 564 deputowanych Zgromadzenia Narodowego za utrzymaniem monarchii opowiedziało się zaledwie 4. Po głosowaniu w parlamencie królowi i jego rodzinie nakazano opuszczenie pałacu królewskiego w ciągu 15 dni. Do czasu utworzenia urzędu prezydenta republiki obowiązki króla przejął premierGirija Prasad Koirala. Zgromadzenie Konstytucyjne wybrane w 2008 roku nie zdołało uchwalić konstytucji Nepalu. Najbardziej kontrowersyjnymi tematami były wybór ustroju prezydenckiego lub parlamentarnego oraz sposób wyznaczenia granic administracyjnych wewnątrz kraju. 19 listopada 2013 odbyły się wybory do nowego Zgromadzenia Konstytucyjnego[7]. W nowym zgromadzeniu wyraźnie zmniejszyło się znaczenie maoistów. Najwięcej mandatów zdobyły partie: Kongres Nepalski – 196, Komunistyczna Partia Nepalu (Zjednoczenie Marksistowsko-Leninowskie) – 175, Komunistyczna Partia Nepalu (Maoistowska) – 80[8]. Konstytucja Nepalu została ostatecznie przyjęta 20 września 2015 roku[9].
25 kwietnia 2015 roku Nepal ucierpiał wskutek największego od 80 lat trzęsienia ziemi o sile 7,8 stopnia wskali Richtera. Liczba zabitych w wyniku katastrofy przekroczyła 7000 osób[10], a straty materialne wyniosły ponad 10 miliardów dolarów.
9 września 2025 po zablokowaniu wielu popularnych serwisów społecznościowych (w tym Facebook czy YouTube) w Nepalu wybuchła fala protestów i zamieszek antyrządowych, której skutkiem stało się ustąpienieKhadgy Prasada Sharmy Oliego ze stanowiska premiera[11][12].
Nepal, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwomarodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi orazsiłami powietrznymi[13]. Uzbrojenie sił lądowych Nepalu składało się w 2014 roku z: 1,2 tys. opancerzonych pojazdów bojowych oraz 120 zestawówartylerii holowanej[13]. Nepalskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 20samolotów transportowych oraz 16śmigłowców[13].
Wojska nepalskie w 2014 roku liczyły 95 tys. żołnierzy zawodowych oraz 62 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) nepalskie siły zbrojne stanowią 77. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 210 mln dolarów (USD)[13].
W 1951 r. w Nepalu nie było chrześcijan, a w 1961 było ich tylko 458. Według spisu z 2011 roku było ich prawie 376 tys., a według spisu z 2021 roku liczba wzrosła do 545 tys. Nepal należy do krajów z najwyższym przyrostem chrześcijan, a za większość pracy odpowiedzialne są misjekoreańskie[16].
Nepalczycy żyją właściwie w warunkach gospodarki naturalnej. Około 75% dochodu naturalnego płynie z rolnictwa (17% terenów to użytki rolne). Kraj posiada dość znaczne, ale słabo zbadane bogactwa mineralne. Dopiero w latach trzydziestych XX wieku pojawiły się pierwsze ośrodki przemysłowe (gł. to przemysł drzewny, tytoniowy i cukrowniczy).
Pod koniec XX wieku, a w szczególności od początku wieku XXI, na szeroką skalę rozwinęły się tu usługi turystyczne związane z szeroko rozumianą turystykąhimalajską.Katmandu iPokhara to główne ośrodki większości wyprawtrekkingowych i wspinaczkowych wHimalaje. Udostępnionych do wspinaczki jest 414 szczytów o wysokości przekraczającej 5800 m n.p.m. 381 to tzw. szczyty wyprawowe, na wejście na które wymagane jest uzyskanie płatnego pozwolenia od rządu Nepalu, kolejne 33 to tzw. szczyty trekkingowe, na które konieczne jest uzyskanie płatnego pozwolenia od Nepalskiego Stowarzyszenia Wspinaczkowego (Nepal Mountaineering Association (NMA)).
Państwo to jest popularnym kierunkiem odwiedzin dla wieluwspinaczy wysokogórskich pragnących zmierzyć się z najwyższymi szczytami świata. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 555 tys. turystów (29,7% mniej niż w roku poprzednim - największy spadek w Azji), generując dla niego przychody na poziomie 481 mlndolarów[18].
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.svg)
