Nebbiolo –odmiana uprawnawinorośli właściwej (Vitis vinifera) o ciemnej skórce, pochodząca z północnychWłoch, uprawiana obecnie przede wszystkim wPiemoncie.
Współczesnaampelografia uważa, że szczep 'Nebbiolo' został wyhodowany na terenie Piemontu, choć badaniaDNA mogą wskazywać również naLombardię jako miejsce pochodzenia kultywaru. Nazwa pochodzi odpiemonckiegonebbia (mgła)[1]. Podczas następujących wpaździerniku zbiorówwinnice Piemontu (zwłaszcza w rejonieLanghe) często okryte są gęstą mgłą. Alternatywna wersjaetymologii wywodzi nazwę szczepu od zniekształconego włoskiegonobile (szlachetny)[2]. Wspomniane badania DNA wskazały na bliskie pokrewieństwo genetyczne pomiędzy 'Nebbiolo' a białym szczepemviognier[3]. 'Nebbiolo' było także odmianą rodzicielską dla szeregu włoskich szczepów czerwonych:freisa,bubbierasco,nebbiolo rosé,vespolina,negrera irossola nera[1].
Pliniusz Starszy wHistorii naturalnej wspomina o znakomitej jakości winach zPollenzo. Jakkolwiek autor nie identyfikuje szczepu, to jednak charakterystyka win zbliżona jest do późniejszych opisów win produkowanych ze szczepu nebbiolo. Także i samo Pollenzo leży w pobliżu obecnego obszaru uprawy tego kultywaru.
Pierwsza wzmianka, która wymienia szczep rosnący w pobliżuRivoli z nazwy (jakonibiol) pochodzi z 1266[1] (wielokrotnie podawany 1268[4] został obalony)[1]. Inne wczesne wersje zapisu nazwy tonubiola względnienebiolo. Szczep ten wspomina (i chwali) włoski prawnikPietro Crescenzi, autor pracyRuralia Commoda z1305 roku. Piętnastowieczne statuty piemonckie przewidywały srogie kary za karczowanie krzewów tego szczepu.
Wina produkowane z tego szczepu pozostawały stosunkowo nieznane aż do końcaXVIII wieku, kiedy to angielscy kupcy zainteresowali się potencjalnymi alternatywami dla trudnych do pozyskania z uwagi na ówczesne konflikty angielsko-francuskiewinami z Bordeaux. Kłopoty z transportem i szybkie wpadnięcie Piemontu w orbitę francuskich wpływów spowodowało, że wyścig o miejsce na angielskich stołach wygrały łatwiej dostępnesherry iporto.
Uprawa 'Nebbiolo' załamała się w drugiej połowieXIX wieku pod wpływem inwazjifiloksery. Po opanowaniu epidemii (poprzez wprowadzenie szczepienia na odpornych podkładkach) zastępowano nebbiolo innymi szczepami, główniebarbera.
Szczep znajduje zastosowanie w produkcji bardzo aromatycznychwin czerwonych o jasnej barwie i wysokiej zawartościtanin. Wina zazwyczaj wymagają długiego okresu dojrzewania, niezbędnego dla złagodzenia smaku.
Podobnie jakpinot noir, 'Nebbiolo' jest szczepem mało stabilnym genetycznie i podatnym na mutacje. Znane jest około 40 klonów 'Nebbiolo', z czego najbardziej popularne są trzy – Lampia, Michet i Bolla. Najpopularniejszym klonem jest Lampia[1]. Michet jest efektem porażenia krzewów nebbiolowirusemGFLV(inne języki) ma ograniczone plony i wzrost[1]. Bolla cieszył się kiedyś dużą popularnością, ale jest coraz rzadziej spotykany[1].Nebbiolo rosé okazał się odrębny genetycznie i jest traktowany jako osobny szczep[1].
W północnejLombardii 'Nebbiolo' znane jest pod nazwąchiavennasca, od miastaChiavenna[1], wDolinie Aosty zaś jakopicotendro lubpicoutener[1]. W niektórych rejonachPiemontu używana jest nazwaspanna[1].
'Nebbiolo' jest szczepem o długim okresie wegetacji - jako jeden z pierwszych kultywarów rozwija pąki, a dojrzewa po połowie października, jako jeden z ostatnich. Z tego względu bywa sadzony na najkorzystniejszych klimatycznie częściach winnic, na stanowiskach osłoniętych od wiatru a jednocześnie silnie nasłonecznionych. Szczep, zwłaszcza w warunkach deszczowego końca maja i czerwca ma tendencje do tworzenia luźnych gron, o nierównomiernej wielkości owocach (fr.millerandage). 'Nebbiolo' bardzo źle znosi również deszczową jesień. Najlepiej udaje się w lata ciepłe i suche, kiedy rośliny mogą wytworzyć dostateczną ilość cukrów w gronach dla zbalansowania wysokiej kwasowości i wysokiego stężenia tanin.
Nebbiolo rośnie najlepiej na podglebiu wapiennomarglowym, choć udaje się również na glebach piaszczystych,porfirowych,granitowych iłupkowych.
W swojej ojczyźnie szczep wchodzi w skład win produkowanych we wielu apelacjachDOC iDOCG. Najbardziej znane z nich toBarolo,Barbaresco,Gattinara,Carema,Ghemme iRoero. Obecnie szczep uprawia się na około 3%[5] powierzchni winnic Piemontu, czyli około 5000 ha.
Niewielkie ilości 'Nebbiolo' uprawia się wLombardii (apelacja DOCValtellina wymaga min. 90% nebbiolo dla win czerwonych[6])[1] iDolinie Aosty (apelacja DOCCarema)[7].
W rejonieMittelburgenland istniały na przełomie XX i XXI wieku eksperymentalne nasadzenia nebbiolo.
Szczep trafił doStanów Zjednoczonych wraz z włoskimi imigrantami w XIX wieku, lecz został wyparty przezmerlota icabernet sauvignon. Obecnie uprawiany jest na niedużą skalę wstanie Waszyngton iDolinie Kalifornijskiej (61 ha)[1], a także w kilku innych stanach[1]. Trwają próby znalezienia odpowiednich siedlisk dla nebbiolo wAustralii (nasadzenia od lat 80. XX wieku, pierwsze wina w 1990)[1]. W 2008 w Australii było 106 ha obsadzonych nebbiolo[1].
Mariusz Kapczyński: Narodzone we mgle (Nebbiolo). 4 sierpnia 2009. [dostęp 2009-02-24]. (pol.).