Namibia (afr.Namibië),Republika Namibii (ang.Republic of Namibia,afr.Republiek van Namibië,niem.Republik Namibia) – państwo w południowo-zachodniejAfryce. Zajmuje powierzchnię 824 292 km²[2], a zamieszkane jest przez 3 022 401 osób (2023)[3].
Większość powierzchni Namibii zajmuje rozległy wewnętrznypłaskowyż, położony na wysokości 700–1500 m n.p.m. Jego najwyższym punktem jest szczytBrandberg 2574 m n.p.m. Płaskowyż opada na zachodzie stromym progiem ku wąskiej nadbrzeżnej nizinie, gdzie ciągnie siępustyniaNamib. Na południu płaskowyż ogranicza dolina rzekiOranje, a od wschodukotlinaKalahari.
Klimat Namibii toklimat zwrotnikowy. Na wybrzeżu, gdzie zaznacza się wpływ chłodnegoPrądu Benguelskiego, opady nie przekraczają 50 mm na rok. W głębi lądu wzrastają i dochodzą do 500 mm na rok we wschodniej części kraju. Z tego względusieć rzeczna jest bardzo uboga, poza rzekami granicznymi:Oranje na południu,Kunene na północy orazOkawango iZambezi w północno-wschodniej części kraju, gdzie Namibia wcina się wąskim pasem zwanymCaprivi między terytoria Angoli, Zambii i Botswany.
Tereny współczesnej Namibii były pierwotnie zamieszkiwane przezBuszmenów. Plemiona te przybyły tu prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. W I tysiącleciu naszej ery osiedlił się tu pokrewny Buszmenom lud Sana. Z czasem Buszmeni zostali zepchnięci przezKhoikhoi. Przez wiele lat Namibia była pomijana przez europejskich badaczy i odkrywców z powodu trudno dostępnego wybrzeża oraz pustynnych i skalistych terenów. W XV wieku przybyli tu żeglarzeportugalscy, a późniejHolendrzy. W latach 60. i 70. XVIII wieku ekspedycje holenderskie, podejmowane na zlecenieHolenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, torowały drogę myśliwym, kupcom i poszukiwaczom złota zKolonii Przylądkowej. Pod koniec XVIII wieku Holendrzy opanowaliZatokę Wielorybią i wyspęHalifax(inne języki), które wkrótce zostały im odebrane przezBrytyjczyków. Od drugiej połowy XVII wieku miał miejsce masowy napływ ludówBantu (Owambo,Herero i inne). Na początku XIX wieku imigrował tu lud Orlam, władający bronią palną. W latach 60. XIX wieku wybuchły wojny plemienne. W XIX wieku rozpoczęła się też rywalizacjaNiemców iWielkiej Brytanii o panowanie nad wybrzeżem Namibii. W 1884 roku Niemcy ustanowili protektorat nad południową częścią kraju, a rok później nad północną. W 1886 roku utworzona zostałaNiemiecka Afryka Południowo-Zachodnia[7].
Od 1882 roku miał miejsce napływ osadników niemieckich. Bezwzględne metody niemieckich kolonizatorów wywołały powstania tubylców w latach 1894, 1896, 1897 i 1904-07. Bunty były krwawo tłumione. W wyniku polityki kolonialnej liczba ludności Herero zmniejszyła się o około 75%. W 1908 roku odkryto tu złoża diamentów, co zwiększyło napływ ludności europejskiej. W 1915 roku w trakcieI wojny światowej nastąpiła okupacja kraju przezZwiązek Południowej Afryki. W 1920 roku kraj stał sięterytorium mandatowymLigi Narodów o nazwieAfryka Południowo-Zachodnia, administrowanym przez ZPA. W 1945 roku obszar został przekształcony wterytorium powiernicze ONZ. W 1949 roku doszło do faktycznejaneksji Namibii przez ZPA, które rozciągnęło na ten teren ustawodawstwoapartheidu[7].
W 1957 roku powstała pierwsza organizacja ludności afrykańskiej – Kongres Ludu Ovambo, przekształcony w 1960 roku wOrganizację Ludu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO). Na czele organizacji stanąłSam Nujoma. W 1966 roku SWAPO rozpoczęłowojnę o niepodległość, a w tym samym rokuONZ odebrała RPA mandat i ustanowiła urząd Komisarza ONZ do spraw Afryki Południowo-Zachodniej (1968 wprowadzono nazwę Namibia). Od 1968 władze RPA realizowały politykę tzw. bantustanizacji kraju – utworzono 10 autonomicznych jednostek plemiennych (na wzórbantustanów w RPA). W 1973 ONZ iOrganizacja Jedności Afrykańskiej uznały SWAPO za jedynego przedstawiciela ludności Namibii. W 1975 RPA zapoczątkowała politykę porozumienia z afrykańską arystokracją plemienną i umiarkowanymi działaczami, dążąc do zachowania kontroli nad bogactwami naturalnymi kraju i zapewnienia decydującego wpływu białej mniejszości osadniczej na życie polityczne. Polityka ta doprowadziła do konferencji konstytucyjnej wTurnhalle bez udziału SWAPO i do założenia w 1977Demokratycznego Sojuszu Turnhalle (DTA), centroprawicowej koalicji występującej przeciw SWAPO[7].
Od 1976 działała tzw. grupa kontaktowa Zachodu (USA, Wielka Brytania,Francja,RFN iKanada) jako mediator między RPA, ONZ i SWAPO. SWAPO kontynuowała walkę zbrojną, korzystając z pomocy m.in.ZSRR i państw frontowychAfryki Południowej, zwłaszczaAngoli (bazy wojskowe)[8][9][7]. W odwecie wojska RPA dokonywałynajazdów na terytorium Angoli. W 1978 roku odbyły się wybory parlamentarne, zbojkotowane przez najliczniejsze organizacje zrzeszające ludność tubylczą. W 1982 rząd RPA podjął bezpośrednie rokowania ze SWAPO, w wyniku których uzyskano zawieszenie broni między walczącymi stronami. Opracowano projekt rozwiązania konfliktu namibijskiego, przewidujący przeprowadzenie wyborów nadzorowanych przez ONZ[7]. W 1985 roku w Namibii powołano nowe Zgromadzenie Narodowe, Radę Konstytucyjną i rząd tymczasowy[7].
W 1988 roku nastąpił przełom w rokowaniach. Zgodzono się na przeprowadzenie w 1989 roku wyborów powszechnych pod nadzorem ONZ. W nowo wybranym Zgromadzeniu Konstytucyjnym większość miejsc uzyskała SWAPO, następną pozycję zdobył DTA (opozycyjny wobec SWAPO). Utworzono rząd koalicyjny. W 1990 Zgromadzenie przyjęło konstytucję gwarantującą system wielopartyjny i wybrało Sama Nujomę na prezydenta (reelekcja w 1994 i 1999). 21 marca 1990 proklamował on niepodległą Republikę Namibii, a niepodległe państwo weszło do brytyjskiejWspólnoty Narodów i ONZ. W 1992 Namibia zawarła z RPA porozumienie dotyczące wspólnej granicy, w wyniku czego RPA przekazała w 1994 kontrolę nad swoją eksklawą,Walvis Bay[7]. Na podstawieRezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 652 z 17 kwietnia 1990 Namibia została członkiem ONZ[10].
W 1994 roku powstała nieliczna Armia Wyzwoleńcza Caprivi – grupa separatystyczna dążąca do odłączenia od reszty kraju regionuCaprivi[11]. W sierpniu 1999 roku oddziały separatystów dokonały ataków na posterunki policji i stanowiska wojskowe w Caprivi. Doprowadziło to do wprowadzenia na tych obszarachstanu wyjątkowego i wzmożonej akcji wojsk Namibii i Angoli (Angola włączyła się w kampanię, gdyż separatyści byli wspierani przezUNITA) przeciwko separatystom. Organizacja została rozbita do końca 1999 roku[12][13].
W wyborach w 1994 i 1999 Nujoma ponownie został wybrany prezydentem. Także wybory parlamentarne z 2002 i 2004 roku okazały się zwycięstwem SWAPO. Obserwatorzy nie zanotowali w trakcie ich trwania poważniejszych nadużyć[7]. Od 2005 roku prezydentem byłHifikepunye Pohamba. W 2009 roku Pohamba uzyskał reelekcję wwyborach prezydenckich[14]. W latach 2015–2024 prezydentem byłHage Geingob[15][16]. Po jego śmierci tymczasowym prezydentem zostałNangolo Mbumba. Od 2025 prezydentem jestNdemupelila Netumbo Nandi-Ndaitwah, pierwsza kobieta w historii, która objęła urząd prezydenta Namibii[17].
Namibia jest republiką, członkiemWspólnoty Narodów. Zgodnie zkonstytucją z 9 lutego 1990 głową państwa oraz szefem rządu jestprezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Prezydent powołuje rząd z premierem na czele spośród członków niższej izbyparlamentu – Zgromadzenia Narodowego. Parlament jest dwuizbowy. W izbie wyższej – Radzie Narodowej zasiada 26 członków, po 2 z każdego regionu, wybieranych przez Rady Regionalne spośród swoich członków na 6-letnią kadencję. W izbie niższej – Zgromadzeniu Narodowym, zasiada 72 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Prezydent może delegować do 6 przedstawicieli do Zgromadzenia Narodowego, jednak mają oni jedynie status obserwatorów z głosem doradczym.
Namibia charakteryzuje się wysokim jak na Afrykę odsetkiem ludności białej – 6%, tyleżMulatów. Połowa obywateli Namibii należy do jednego z trzech Kościołów Ewangelicko-Luterańskich, będących obecnie w trakcie jednoczenia struktur kościelnych. Językami używanymi na co dzień przez białych sąjęzyk afrikaans (ok. 70%) ijęzyk niemiecki (ok. 30%). Połowa ludności kraju posługuje się jako drugim afrikaans.
Zmiany liczby ludności w latach 1960–2010, w tysiącach
Choć urzędowym językiem jest angielski, Namibia jest krajem wielojęzycznym – informacje na znaku zapisane są po angielsku, niemiecku, w afrikaans oraz ovambo.
Urzędowym językiem jestangielski. Do 1990 roku były niminiemiecki orazafrikaans. Na długo przed wyzwoleniem kraju spod władzy RPA, SWAPO zadecydowało, iż Namibia będzie jednojęzyczna, świadomie przedkładając tę drogę nad wybory sąsiadów, które postrzegało jako „zamierzoną politykę fragmentacji etnolingwistycznej”[20]. Na tej podstawie angielski zyskał status języka oficjalnego, zaś niemiecki, afrikaans i ovambo języków regionalnych.
Językami z grupyowambo posługuje się 48% ludności, 11% używajęzyka nama, kolejne 11% mówi wafrikaans, 10% używajęzyka herero;angielski, oficjalny język republiki, jest mową ojczystą dla zaledwie 1% populacji. Wśród białych 60% używa afrikaans, 32%niemieckiego, 7% angielskiego i 1%portugalskiego.
9 lutego będące w Namibii Świętem Konstytucji oraz24 października będące DniemONZ nie są oficjalnymi świętami państwowymi, ale zwykle są obchodzone uroczyście.
Gospodarka Namibii jest ściśle powiązana z gospodarką RPA, co wynika ze wspólnej historii. Na całość składają się przede wszystkim zarobki zgórnictwa (12,4% pkb w 2007 r.),rolnictwa (9,5%) oraz produkcji (15,4%)[22]. W kwestii przychodu, górnictwo jest głównym kontrybutorem, przynosząc 25% dochodu narodowego[23]. Namibia jest czwartym eksporterem minerałów nieopałowych w Afryce oraz piątym na świecie producentemuranu.Kraj posiada także liczne aluwialne złożadiamentów[24],ołowiu,cynku,cyny,srebra orazwolframu.
Namibia ma dość wysoką stopę bezrobocia, która wyniosła 20,2% w 2000 roku, 21,9% w 2004 i 29,4% w 2008. Około połowy społeczeństwa żyje poniżej poziomu nędzy (ok. 1,25$ dziennie[25]). Namibia jest krajem o najwyższymwspółczynniku nierówności społecznej na świecie, sięgającym 70,7 wedługThe World Factbook[26] lub nawet 74,3 według raportuONZ[27]. Średnie dochody w grupie 10% najwięcej zarabiających są prawie 50 razy większe niż w grupie 10% najmniej zarabiających[28].
W Namibii istnieje dobrze rozbudowana sieć transportowa. W sumie, na terenie państwa znajduje się 44138 km dróg, w tym ok. 80% jest nieutwardzona, co stawia Namibię na 81. miejscu na świecie[29]. Jedynie drogi krajowe, drogi główne i kilka głównych dróg miejskich (około 6700 km) są wybrukowane. W Namibii istnieje, podobnie jak we wszystkich krajach z nią sąsiadujących (z wyjątkiemRepubliki Angoli)ruch lewostronny. Z maksymalną liczbą 700 ofiar śmiertelnych rocznie, Namibia znajduje się na pierwszym miejscu wśród krajów, w których ginie najwięcej osób w wypadkach na drogach w przeliczeniu na liczbę mieszkańców (45 osób na 100 tys. mieszkańców)[30].
Przy budowie linii kolejowych w Namibii podobnie jak w innych krajach południowej Afryki zastosowanorozstaw przylądkowy wynoszący 1067 mm. Sieć w roku 2011 miała około 2626 km[31] i łączyła wszystkie większe miejscowości Namibii. Większość szlaków nie była modernizowana od czasów kolonialnych, jednak obecnie kolejne trasy są poddawane modernizacji. Sieć kolejowa jest obsługiwana przez państwowegoprzewoźnika kolejowegoTransNamib. Transport kolejowy odgrywa rolę zwłaszcza w przewozie towarów;transport pasażerski ma niewielkie znaczenie. Po każdej z obsługiwanych tras najwyżej raz dziennie uruchamiany jest pociąg pasażerski, a jego przejazd odbywa się zazwyczaj w nocy, zatem oferta szczególnie dla turystów nie jest zbyt atrakcyjna.
Namibia posiada dobrze rozwiniętą regionalną sieć połączeń lotniczych obsługiwanych niegdyś przez państwowe linie lotniczeAir Namibia. Głównym portem lotniczym jestport lotniczy im. Hosea Kutako w Windhuk. Istnieje także jedno lotnicze połączenie do Europy (Frankfurt nad Menem) obsługiwane przez linie lotniczeCondor Airlines.
W Namibii istnieją dwa porty morskie w Walvis Bay i Lüderitz. Planowana jest budowa trzech nowych portów, również w Walvis Bay i Lüderitz oraz w Cape Fria[32].
↑Martin Pütz: Official Monolingualism in Africa: A sociolinguistic assessment of linguistic and cultural pluralism in Africa.. W: Mouton de Gruyter: Discrimination through language in Africa? Perspectives on the Namibian Experience. Berlin: 1995, s. 155.
_-_NAM_-_UNOCHA.svg)
_in_Namibia.png)
