 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Miejsce spoczynku | |||
| |||
| |||
Nachum Goldmann,Nahum Goldmann (hebr. נחום גולדמן; ur.10 lipca1895 wWiszniewie, zm.29 sierpnia1982 wBad Reichenhall) –litewskiprawnik ifilozof pochodzeniażydowskiego, założyciel i długoletni prezesŚwiatowego Kongresu Żydów. W latach 1956–1968 prezydentŚwiatowej Organizacji Syjonistycznej.
Urodził się w 1895 roku w miejscowościWiszniew wImperium Rosyjskim (obecnie terytoriumBiałorusi). Urodził się w rodzinielitewskichŻydów. Jego ojciec byłnauczycielem i zagorzałymsyjonistą. W wieku 6. lat przeniósł się wraz z rodzicami doFrankfurtu nad Menem wCesarstwie Niemieckim, gdzie ojciec pracował w środowisku lokalnych syjonistycznych intelektualistów. W 1911 roku ojciec zabrał młodego Nahuma ze sobą naDziesiąty Kongres Syjonistyczny, który wywarł na nim silne wrażenie. W 1913 roku na cztery miesiące odwiedziłPalestynę. W następnym roku opublikował swoje wrażenia z podróży w książce zatytułowanejZiemia Izraela. Listy z podróży do Palestyny (niem.Erec Israel, Reisebriefe aus Palästina). Edycja tej książki została później wznowiona[1]. Studiowałprawo,historię ifilozofię naUniwersytecie w Marburgu,Uniwersytecie w Heidelbergu iUniwersytecie w Berlinie[2].
PodczasI wojny światowej Goldmann został zatrudniony przezMinisterstwo Spraw Zagranicznych Niemiec. W okresie tym próbował przekonać cesarzaWilhelma II do idei ruchu syjonistycznego[3]. W 1922 roku założył wydawnictwoEschkol-Publikations-Gesellschaft i był zaangażowany w publikację czasopism syjonistycznych. W 1929 roku razem zJakobem Klatzkinem rozpoczął projektEncyclopaedia Judaica. Encyklopedia prezentowała prace wszystkich ówczesnych czołowych żydowskich myślicieli i uczonych. Opublikowano dziesięć tomów w języku niemieckim i dwa tomy wjęzyku hebrajskim. Zaraz popuczu monachijskim w 1923 rokunaziści fałszywie oskarżyli Goldmanna, że jest tajnymagentem wywiadukomunistycznego[4]. Jego dalsza działalność wydawnicza została przerwana z powodu dojścia w 1933 roku nazistów do władzy wRepublice Weimarskiej[5]. Zdołał uniknąć aresztowania przezGestapo, ponieważ był wBrytyjskim Mandacie Palestyny na pogrzebie ojca[6]. W listopadzie 1934 roku zwrócił się do włoskiego dyktatoraBenito Mussoliniego z prośbą o wsparcie w obronie praw Żydów naTerytorium Saary, o przyłączenie którego doIII Rzeszy starali się naziści[7][8]. W 1935 roku został pozbawionyobywatelstwa niemieckiego. Dzięki interwencji francuskiego ministraLouis Barthou, uzyskał prawo wjazdu i zamieszkania wHondurasie i został obywatelem tego państwa[9]. Pod koniec 1935 roku poślubił Alice Gottschalk.
Nahum Goldmann zdawał sobie sprawę z wielkiego niebezpieczeństwa, jakie wynikało z faktu dojścia do władzy nazistów w Niemczech. Osobiście bardzo boleśnie odczułantysemicką politykę nazistów. Gdy w 1935 roku przyjętoUstawy norymberskie, na mocy których pozbawiano Żydów obywatelstwa niemieckiego, Goldmann zrozumiał, że istnieje pilna potrzeba podjęcia działań na rzecz ratowania niemieckich Żydów. Jako jeden z pierwszych przewidział zagrożenie stworzone przez niemieckiego dyktatora,Adolfa Hitlera. W 1936 roku, razem z rabinemStephenem Wise, założyłŚwiatowy Kongres Żydów; był pierwszym przewodniczącym Rady Dyrektorów Kongresu. Usiłował zbudowaćkonsensus między różnymi żydowskimi grupami o odmiennych poglądach politycznych i orientacjach religijnych, pełniąc rolęambasadora ogólnoświatowej społeczności żydowskiej[10]. W kolejnych latach Goldmann pracował jako przedstawicielŚwiatowej Organizacji Syjonistycznej wSzwajcarii. Konsekwentnie nie zmieniał zdania, żewywierając presję polityczną w domu, należy zawsze być ostrożnym i taktownym, gdyż istnieje ryzyko pobudzenia wrogości wpływowych figur dyplomatycznych[11]. Z tego powodu nigdy nie uruchomił publicznej kampanii przeciwkoamerykańskiej politycewizowej, która ograniczała wielkość żydowskiejimigracji. Było to niezwykle tragiczne w skutkach, gdyż europejscy Żydzi bezskutecznie poszukiwali na całym świecie możliwości ucieczki przed nazistami i zbliżającym sięHolocaustem. Zaostrzenie problemu żydowskich uchodźców nastąpiło na wiosnę 1938 roku, po dokonanym przez NiemcówAnschlussie Austrii. Pod wpływem rosnącej krytyki publicznej amerykański prezydentFranklin Delano Roosevelt zwołał w lipcu 1938 rokuKonferencję Évian, która odbyła się wÉvian-les-Bains weFrancji. Celem konferencji było znalezienie schronienia dla setek tysięcy wysiedlonych Żydów. Goldmann uczestniczył w niej jako obserwator z ramienia Światowego Kongresu Żydów[12]. Spośród 32. uczestniczących w konferencji państw tylkoDominikana zgodziła się przyjąć ograniczoną liczbę nowych uchodźców[13].
Po wybuchuII wojny światowej Goldmann wyjechał do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał wNowym Jorku, gdzie dołączył do Komitetu Awaryjnego Światowej Organizacji Syjonistycznej. Przez kilka lat był także przedstawicielemAgencji Żydowskiej. Przyjeżdżając do Ameryki zastał żydowskich liderów podzielonych, bez spójnej polityki i jednolitej wizji działania. Było to dla niego bardzo frustrujące, gdyż w jego zrozumieniu świadomość wydarzeń toczących się wEuropie wymagała od amerykańskich Żydów zachowania jedności „intencji i celów”[2]. Powiedział:
Przez wszystkie lata mojej żydowskiej polityki nigdy nie czułem się tak bezsilny, tak ponuro gorzko jak wtedy. Wszyscy z nas, którzy w tamtych czasach mówili do Żydów – i zdecydowanie to ja – mieliśmy udział w winie[2].
Goldmann zawsze był zwolennikiemdemokratyzacji życia żydowskiego i jego działalność była jawna publicznie, ale w ówczesnych warunkach wojennych podjął decyzję o rozpoczęciu cichej, zakulisowej dyplomacji. Zwłaszcza w przededniu wyborów prezydenckich w 1940 roku uznał ją za najbardziej skuteczny środek do realizacji celów. W takich okolicznościach rozpoczął starania o międzynarodowe uznanieosadnictwa żydowskiego w Palestynie. Na nadzwyczajnej konferencji syjonistycznej w 1942 roku wezwał do stworzenia spójnej strategii działań na rzecz złagodzenia skutków nazistowskiej polityki wobec europejskich Żydów. Jej wynikiem byłaKonferencja Biltmore, na której wezwano do nieograniczonej emigracji żydowskiej do Palestyny[14]. W swoim wystąpieniu na konferencji Goldmann ostrzegł, że rasistowską politykę nazistów należy traktować poważnie, gdyż może ona skutkowaćludobójstwem Żydów:
Kto może przewidzieć co zrobi nazistowski reżim, który raz zajmie pozycję masowego mordercy, czy będzie tak działał do końca, aż odczuje wstyd?[15].
Po wysłuchaniu w październiku 1942 roku sprawozdania o Holokauście żalił się:
Nasze pokolenie jest w tragicznej sytuacji, jedna połowa naszego pokolenia jest mordowana na naszych oczach, a druga połowa siedzi i nie może zapobiec katastrofie[16].
W maju 1943 roku Goldmann zajął stanowisko, że walka z brytyjskąbiałą księgą z 1939 roku jest uzasadniona i będzie kolejnym krokiem prowadzącym do utworzenia państwa żydowskiego wZiemi Izraela[17]. W styczniu 1945 roku walnie przyczynił się do utworzenia specjalnej komisjiAmerican Jewish Joint Distribution Committee w celu ratowania ocalonych europejskich Żydów z Holocaustu[18]. Goldmann uczestniczył w negocjacjach zbrytyjskimi władzami Mandatu Palestyny na temat realizacji obietnic zawartych wDeklaracji Balfoura (z 1917 roku). Poparł ideę podziału Palestyny na dwa odrębne państwa: żydowskie iarabskie. Jego zdaniem przetrwanie narodowe było ważniejsze od wielkości przyznanej powierzchni własnego państwa. Goldmann był przekonany, że powstanie państwa żydowskiego będzie uzależnione od poparcia Żydów zdiaspory iopinii publicznej. Za te poglądy był mocno krytykowany[19].
Od końca wojny Goldmann aktywnie współpracował zDawidem Ben Gurionem na rzecz utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Po przyjęciu w listopadzie 1947 rokurezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181 w sprawie podziału Palestyny, był zaniepokojony możliwością wybuchuwojny izraelsko-arabskiej. Razem zMosze Szaretem doradził Ben Gurionowi, aby opóźnićproklamację niepodległości Izraela, dając więcej czasu na osiągnięcie przezAliantów porozumienia dyplomatycznego z Arabami. Ben Gurion nie wysłuchał ich rady i w dniu 14 maja 1948 roku ogłosiłDeklarację Niepodległości Izraela[20][21][22].
W latach 1948–1977 Goldmann pełnił funkcję prezesa Światowego Kongresu Żydów, koordynując działania wielu organizacji syjonistycznych na całym świecie na rzecz poparcia dlaIzraela. Pomimo że często mocno krytykował politykęizraelskiego rządu, zawsze popierał państwo żydowskie i działał na jego korzyść. Od 1951 roku był przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Agencji Żydowskiej. W tym samym roku zwołał w Nowym Jorku spotkanie 23. najważniejszych krajowych i międzynarodowych organizacji żydowskich w celu przedyskutowania tematureparacji wojennych od rządu niemieckiego. Z toku dyskusji wyłoniła się organizacja nazwanaClaims Conference. W dniu 10 września 1952 roku – po sześciu miesiącach negocjacji – osiągnięto porozumienie z rządemKonrada Adenauera. Dawid Ben Gurion powiedział wówczas do Nachuma Goldmanna:Po raz pierwszy w historii żydowskiego narodu, po setkach lat ucisku i grabieży (...) uciskający i grabieżcy mają zwrócić z powrotem co zagrabili i zapłacić zbiorowe odszkodowanie za część strat materialnych. W 1954 roku podobne porozumienie podpisano zAustrią. Goldmann równocześnie działał na rzecz rozwoju edukacji i kultury żydowskiej. Wasymilacji widział zagrożenie dla dalszego istnienia narodu żydowskiego w świecie, dlatego przywiązywał dużą wagę do utrzymywania silnych więzów społeczności istniejących w diasporze z Izraelem. W latach 1956–1968 był prezydentem Światowej Organizacji Syjonistycznej. W tym charakterze otwarcie skrytykował izraelski rząd za uprowadzenieAdolfa Eichmanna i wezwał do osądzenia tego nazistowskiegozbrodniarza wojennego przez międzynarodowy sąd. W 1962 roku otrzymał izraelskie obywatelstwo, ale nigdy nie zamieszkał na stałe w Izraelu. W 1969 roku otrzymał obywatelstwo Szwajcarii.
Powojnie sześciodniowej w 1967 roku Goldmann skrytykował izraelski rząd za nadmierne poleganie na potędze militarnej i brak ustępstw wobec Arabów. Propagował stanowisko, że jedyną szansą na długoterminowe przetrwanie państwa żydowskiego jest zaakceptowanie wszystkich prawPalestyńczyków[23][24]. W październiku 1967 roku spotkał się z jugosłowiańskim przywódcąJosipem Tito i poprosił go, aby poinformował pozostałych komunistycznych oraz arabskich przywódców o jego pokojowych propozycjach[25]. Na początku 1970 roku został zaproszony na rozmowy przez egipskiego prezydentaGamala Nasera, został jednak powstrzymany przez izraelski rząd[26][27]. Jego próby skontaktowania się w 1974 roku z palestyńskim lideremJasirem Arafatem były postrzegane jako zdrada. Goldmann uważał takie zachowanie za nierozsądne. W 1982 roku zaapelował o zakończeniewojny libańskiej, aby nie pobudzać antysemityzmu iantysyjonizmu[28].
Nachum Goldmann zmarł 29 sierpnia 1982 roku w niemieckim kurorcieBad Reichenhall. Został pochowany naWzgórzu Herzla wJerozolimie.
W jego wizji Izrael miał być duchowym i moralnym centrum dla wszystkich Żydów, pozostającpaństwem neutralnym na wzór Szwajcarii, z międzynarodowymi gwarancjami bezpieczeństwa istnienia i nienaruszalności granic. Dopuszczał przy tym nawet stałą obecność międzynarodowych sił pokojowych. Choć był zdecydowanym zwolennikiem syjonizmu, popierał także zachowanie społeczności żydowskich w diasporze; zachowywał w tym zdrowy rozsądek uważając, że diaspora będzie zapewniać Izraelowi stałe i nieustanne poparcie międzynarodowe. Równocześnie czuł, że państwo żydowskie nie będzie w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb Żydów. Widząc silne tendencje asymilacyjne wyrażał swoje zaniepokojenie i walczył o wzmocnienie nakładów na edukację, kulturę i instytucje żydowskie działające poza granicami Izraela[29].
Goldmann odegrał bardzo ważną rolę w rozwoju światowego ruchu syjonistycznego, wpływając na proces tworzenia państwa Izrael. Na jego cześć nadano jego imię utworzonemu przez niegoMuzeum Diaspory[30][31].
|
