Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Przejdź do zawartości
Wikipediawolna encyklopedia
Szukaj

Nałęczów

Na mapach:Ziemia51°17′16″N 22°12′54″E/51,287778 22,215000
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Nałęczów (ujednoznacznienie).
Nałęczów
miasto wgminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Sanatorium „Książę Józef” nad stawem w Parku Zdrojowym
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

puławski

Gmina

Nałęczów

Data założenia

1772

Prawa miejskie

1963

Burmistrz

Wiesław Pardyka (od 2018)

Powierzchnia

13,82[1] km²

Wysokość

212 m n.p.m.

Populacja (31 grudnia 2019)
• liczba ludności
• gęstość


3753[2]
271,6 os./km²

Strefa numeracyjna

81

Kod pocztowy

24-150

Tablice rejestracyjne

LPU

Położenie na mapie gminy Nałęczów
Mapa konturowa gminy Nałęczów, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nałęczów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Nałęczów”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Nałęczów”
Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa konturowa powiatu puławskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Nałęczów”
Ziemia51°17′16″N 22°12′54″E/51,287778 22,215000[3]
TERC (TERYT)

0614084

SIMC

0956454

Urząd miejski
ul. Lipowa 3
24-150 Nałęczów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Nałęczów (dawniej: Nałęczów-Zdrój) – miasto wwojewództwie lubelskim, wpowiecie puławskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Nałęczów. Historycznie położony jest wMałopolsce (początkowo wziemi sandomierskiej, a następnie wziemi lubelskiej). Według danychGUS z 31 grudnia 2019 r. Nałęczów liczył 3753 mieszkańców[2].

Nałęczów to jedyne w Polsceuzdrowisko o profilu wyłączniekardiologicznym[potrzebny przypis]. Leczy się tam przede wszystkim choroby:wieńcową,nadciśnienie tętnicze, nerwice serca i stany ogólnego wyczerpania psychofizycznego. W powrocie do zdrowia pomaga mikroklimat sprzyjający naturalnemu obniżeniu się ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszeniu dolegliwości serca. Nałęczów posiada również dobre warunki dlarehabilitacji pacjentów pozawale serca i operacjach kardiochirurgicznych.

W centrum miasta znajduje się 25-hektarowypark Zdrojowy ze stawem i z historyczną zabudową:pałacem Małachowskich,sanatorium „Książę Józef”,Starymi Łazienkami, Werandkami, Domkiem Gotyckim. Do nowszych budynków stojących w tej okolicy należą:Dom Zdrojowy, „Pawilon Angielski”, sanatoria uzdrowiskowe: „Rolnik”, „Atrium”, „Termy Pałacowe”.

Nałęczów jest siedzibąrzymskokatolickiej parafiiśw. Jana Chrzciciela[4].

Położenie geograficzne

[edytuj |edytuj kod]

Nałęczów leży naWyżynie Lubelskiej w środkowej częściPłaskowyżu Nałęczowskiego. Jest częścią trójkąta turystycznego:Puławy –Kazimierz Dolny – Nałęczów[5]. Położony jest nad rzekąBystrą, przy ujściu jej dopływuBochotniczanki. Obszar miasta jest silnie zróżnicowany pod względem wysokości, pofałdowany i poprzecinany głębokimi wąwozami. Najwyżej położone są południowe i północne wzniesienia doliny, osiągające odpowiednio wysokości 212,2 (Las Zakładowy) oraz 207,3 m n.p.m. Centrum miasta z Parkiem Zdrojowym wznosi się na wysokości 170–175 m n.p.m.[6]

Zarys historii Nałęczowa

[edytuj |edytuj kod]
 Osobne artykuły:kalendarium historii Nałęczowa i Bochotnica (Nałęczów).

Początki sięgają przełomu VIII i IX wieku, gdy na obecnej Górze Poniatowskiego, wzgórzu górującym nad okolicą, wzniesiono gród. Później centrum osady przeniesiono na wzgórze, gdzie dziś znajduje siękościół parafialny. W I połowie XIV w. powstała parafia. Również w tym samym stuleciu dokonano lokacji wsi na prawie niemieckim. Pierwotnie miejscowość była nazywanaBochotnicą.

23 czerwca 1751 tereny te należące do Aleksandra Gałęzowskiego zakupiłStanisław Małachowski (starosta wąwolnicki), nazywając w 1772 roku od noszonego przez swój ród herbuNałęcz całą posiadłość Nałęczowem. Po powstaniu styczniowym dobra nałęczowskie kupił Michał Górski.

Około 1800 odkryto lecznicze właściwości wód i złożaborowin, a po ich analizie chemicznej w 1817 roku potwierdził je prof. Piotr Celiński zUniwersytetu Warszawskiego. Wyniki te wykorzystali trzej lekarze-sybiracy:Fortunat Nowicki,Wacław Lasocki iKonrad Chmielewski, modernizując w końcu XIX w. funkcjonujące już uzdrowisko za pieniądze ówczesnego właściciela Nałęczowa – Michała Górskiego. Stworzył on uzdrowisko w dzisiejszym kształciemiasta ogrodu. To on uczynił z Nałęczowa liczący się ośrodek leczniczo-kulturalny. Kuracjuszami byli tutaj m.in.Stefan Żeromski,Bolesław Prus iHenryk Sienkiewicz.

3 grudnia 1961 roku otwarto Muzeum Bolesława Prusa[7].

W 1963 roku Nałęczów otrzymałprawa miejskie.W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do ówczesnegowojewództwa lubelskiego.

  • Nałęczów na dawnych pocztówkach

Ludność

[edytuj |edytuj kod]

Według danych z 30 czerwca 2010 liczba mieszkańców gminy miejskiej Nałęczów (osób faktycznie zamieszkałych w Nałęczowie) wynosiła 4250[8].Gęstość zaludnienia była stosunkowo niewielka – wynosiła przeciętnie 303 osoby na km² wobec 1048 na 1 km² przeciętnie w miastach województwa lubelskiego. Większość mieszkańców stanowiły kobiety: 2287 kobiet wobec 1897 mężczyzn –wskaźnik feminizacji wynosił więc aż 121.Wynikał on prawdopodobnie ze szczególnego profilu gospodarczego miasta, gdzie dominowały usługi generującepopyt głównie na kobiecąsiłę roboczą.[potrzebny przypis] Dane z 31 grudnia 2012 pokazywały wyraźny spadek liczby ludności do 3958. Struktura demografii według płci kształtowała się następująco – 2142 kobiety wobec 1816 mężczyzn[9].

Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku przedstawiała się następująco[10]:

Zatem na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 62 osoby w wieku nieprodukcyjnym.

Przyrost naturalny miał wartość –0,5‰ (–2 osoby).Saldo migracji kształtowało się ujemnie (-6,8‰) i wynosiło[10]. Piramida wieku mieszkańców Nałęczowa w 2014 roku[11]:

Ludzie związani z Nałęczowem

[edytuj |edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Nałęczowem.
 Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Nałęczowie.

Gospodarka

[edytuj |edytuj kod]

Ważną rolę w gospodarce Nałęczowa odgrywa rolnictwo. Świadczy o tym m.in. struktura użytkowania ziemi, według którejużytki rolne – glebyII i III klasy bonitacyjnej – stanowią 70,4% powierzchni miasta, a 85,3% – powierzchni gminy. Na jej obszarze znajduje się ok. 2000 gospodarstw rolnych o przeciętnej powierzchni niewiele ponad 2ha użytków rolnych. Przeważa produkcja roślinna, obok upraw zbożowych (ok. 50% w strukturze zasiewów) istotne znaczenie mają: sadownictwo, uprawy krzewów jagodowych,chmielu,buraków cukrowych (ok. 7% powierzchni upraw), warzyw (głównie ziemniaków – 9% struktury zasiewów) orazszkółkarstwo.

W 2008 w pozarolniczych działach gospodarki działało ponad 600 podmiotów (w tym w samym mieście – 400). Strukturę wedługformy prawnej podmiotów gospodarczych miasta i gminy Nałęczów w 2008 przedstawia poniższa tabela.

Podmioty gospodarki narodowej w powiecie puławskim, w gminie miejsko-wiejskiej Nałęczów w roku 2008[12]
Spółki cywilne[i]SpółkiSpółdzielnieOsoby fizyczne prowadzące działalność gosp.[ii]
OsoboweZ o.o.Akcyjne
Miasto Nałęczów3802617398
Inne miejscowości w gminie Nałęczów181603220
Ogółem56132110618
Uwagi
  1. ↑Spółki cywilne zostały w materiale źródłowym ujęte jako podmioty gospodarcze. Nie uznaje się ich jednak za podmioty prawa.
  2. ↑Do wymienionej kategorii nie wlicza się osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne.

Trzy największe przedsiębiorstwa w Nałęczowie to:

  1. Zakład LeczniczyUzdrowisko Nałęczów SA
  2. Nałęczowianka, sp. z o.o. w Bochotnicy
  3. Nałęczowska Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Nałęczowie

O charakterze gospodarczym miasta decydują podmioty zajmujące się obsługąkuracjuszy iturystów, korzystających z jego walorów krajobrazowych, klimatycznych i zdrojowych. W 2001 w Nałęczowie działało 50 przedsiębiorstw z branżyhotelarstwa igastronomii oraz 14 związanych zochroną zdrowia[13].

Transport

[edytuj |edytuj kod]
Dworzec kolejowy

Najbliższastacja kolejowa znajduje się we wsiDrzewce-Kolonia, 4 km na północ od centrum miasta Nałęczów. Od 2021 między dworcem a centrum Nałęczowa kursuje autobus elektryczny[14]. Przy stacji znajduje sięwąskotorowa stacja kolejowaNałęczów WąskotorowyNadwiślańskiej Kolejki Wąskotorowej. W 2021 uruchomiono system roweru miejskiego[15].

Przez miasto przebiega równoleżnikowodroga wojewódzka nr 830 łącząca go zKazimierzem Dolnym i Puławami oraz z odległym o 28 km Lublinem.Droga wojewódzka nr 826 relacji Nałęczów –Przybysławice łączy miejscowość zdrogą ekspresową S12/S17. W 2023 ma powstać obwodnica miasta, wyprowadzająca ruch drogi wojewódzkiej 830[16].

Charakterystyka uzdrowiska

[edytuj |edytuj kod]

Uwarunkowania klimatyczno-przyrodnicze

[edytuj |edytuj kod]

Nałęczów leży w najcieplejszym w kraju, V regionie bioklimatycznym „południowo-wschodnim”. Jest uzdrowiskiem nizinnym, równinnym i charakteryzuje się typem bioklimatu słabo bodźcowym[17]. Średnie roczneusłonecznienie wynosi 1593 godziny (od maja do sierpnia przekracza 200 h w miesiącu), zaś zachmurzenie, liczone z obserwacji południowych, – 69% (w sierpniu – 61%, w grudniu – 81%). Temperatura powietrza w Nałęczowie osiąga średnio w roku 7,4 °C (najcieplejszy miesiąc – lipiec 17,5 °C, najchłodniejszy – styczeń –3,2 °C). Średnia roczna względnawilgotność powietrza w godzinach około południowych to 69% (max grudzień 83% – powietrze umiarkowanie wilgotne, min kwiecień i maj 60% – powietrze umiarkowanie suche). Roczna suma opadów wynosi przeciętnie 540 mm (max opadów w czerwcu – 84 mm, min w lutym – 25 mm). Liczba dni z opadem w ciągu roku kształtuje się na poziomie 155 i jest mniejsza od normy przyjętej dla uzdrowisk (183 dni). W Nałęczowie występuje przewaga wiatrów wschodnich (13,8%) i zachodnich (11,8%) oraz z sektora południowego (SW, S, SE, w sumie 28,8%), zaś cisze stanowią 28,3%. Średnia prędkość wiatru to 3,4 m/s, największa – 4,1 m/s występuje w kwietniu (wiatr umiarkowany).

Zanieczyszczenie powietrza w Nałęczowie w latach 1990–2000[18]
RokOpad pyłu
(g/m² na rok)		Średniodobowe stężenie
Pyłu zawieszonego (μg/m³)SO2 (μg/m³)NO2 (μg/m³)
199068141112
199169141030
19926212631
19935810821
19945812516
1995537314
1996569311
19976110313
1998–8314
1999–7314
2000–11313
Norma dla uzdrowisk od 15 V 199840 (jak wcześniej)30 (wcześniej11)25 (wcześniej30)

Specyficzny mikroklimat Nałęczowa wytworzył się dzięki naturalnym warunkom klimatycznym. Jego właściwości lecznicze powodują samoczynne obniżanieciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszanie dolegliwości chorób serca. Wysoką jonizację powietrza wywołują czynniki takie jak:gleby lessowe, przepływające rzekiBystra iBochotniczanka, urozmaicona sieć wąwozów oraz bogataszata roślinna (ok. 72 gatunków drzew i krzewów). Wymienione walory zadecydowały o powstaniu jedynego tego typu w Polsce jednoprofilowego uzdrowiska klimatyczno-kardiologicznego[19]. Najlepsze warunki do lecznictwa klimatycznego panują od maja do września:

Ocena warunków biotermicznych do klimatoterapii, Nałęczów 1971–1989[20]
Rodzaj klimatoterapiiMiesiące
IIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII
Helioterapia************
Aeroterapia1***************
2************************
Kinezyterapia łagodna1*****************
2*******************************
Kinezyterapia intensywna1************************
2******************************

Objaśnienie oznaczeń

  • 1 – zwykła odzież letnia
  • 2 – odzież sezonów przejściowych
  • *** – okres przydatny bez ograniczeń
  • ** – okres przydatny z ograniczeniami
  • * – okres nieprzydatny

Ważny punkt oferty uzdrowiska stanowią źródławód mineralnych z przewagą wodorowęglanu wapnia i żelaza.Budowa geologicznaPłaskowyżu Nałęczowskiego charakteryzuje się dosyć grubą warstwąlessu. Głównympoziom wodonośny występuje w szczelinach węglanowych utworów kredy górnej.Mineralizacja oraz bardzo dobra jakość wody tego poziomu wodonośnego powoduje, że wykorzystuje się ją do produkcji wód mineralnych[21].

Rozlewnie wód mineralnych

[edytuj |edytuj kod]

Uzdrowisko Nałęczów S.A.

[edytuj |edytuj kod]

Uzdrowisko Nałęczów powstało 11 lutego 1878 r. jako dzieło lekarzy-sybiraków, aby w 2 lata później zostać zarejestrowane, stając się spółką użyteczności publicznej. PoII wojnie światowej zostałoupaństwowione, a w roku 1998, zgodnie z ustawą o prywatyzacji i komercjalizacji, przekształcone wjednoosobową spółkę skarbu państwa.

Od 1999 r.Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło działania mające na celuprywatyzację spółek uzdrowiskowych (w stosunku do 13 spółek). Przy opracowywaniu koncepcji prywatyzacyjnej przyjęto za główne cele: zachowanie profilu spółek uzdrowiskowych i pozyskanie środków na ich rozwój. Zakład Leczniczy „Uzdrowisko Nałęczów” S.A. był wtedy w dobrej sytuacji ekonomicznej – w dwóch poprzednich latach został odnotowany zysk[22]. W 2001 roku „Nałęczów” został sprywatyzowany przez sprzedaż 85%akcji firmie East Springs International NV zAmsterdamu. Według wyników kontroliNIK dotyczącej przekształceń własnościowych zakładów lecznictwa uzdrowiskowego z 2003 roku, kontynuację działalności uzdrowiskowej – w tym przypadku – zapewniono jedynie na 5 lat. Mimo początkowych obaw związanych z prywatyzacją, Uzdrowisko pozostało w dobrej sytuacji finansowej, inwestowało i rozwijało się. Dzięki temu otrzymuje nagrody i wyróżnienia. Przykładowo w 2007 otrzymało markęLubelskie[23], a w 2008 – tytułAmbasadora Lubelszczyzny w kategorii „firma”[24], nagrodęCent for Future w kategorii Produkt z przyszłością[25]. W obiektach uzdrowiska dostępne są zabiegi odnowy biologicznej, a Uzdrowisko zapewnia je m.in. zawodniczkom drużyny piłkarek ręcznychSPR Lublin.

Sanatoria, placówki medyczne, usługi lecznicze

[edytuj |edytuj kod]

W Nałęczowie działa[kiedy?] sześć sanatoriów:

  • Sanatorium „Książę Józef”, Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A.
  • Sanatorium „Stare Łazienki”, Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A.
  • Sanatorium Kardiologiczne „Fortunat”, Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów S.A.
  • Sanatorium Uzdrowiskowe Rolnik
  • Sanatorium Uzdrowiskowe ZNP w Nałęczowie
  • Sanatorium Ciche Wąwozy

Działa tu także Kolejowy Szpital Uzdrowiskowy oraz kilka niepublicznych placówek medycznych i prywatnychklinik.

Zabytki

[edytuj |edytuj kod]

Park Zdrojowy

[edytuj |edytuj kod]
 Osobny artykuł:Park Zdrojowy w Nałęczowie.

Założycielem i organizatorem Parku Zdrojowego, na którego terenie znajduje się część zabudowań uzdrowiska, byłStanisław Małachowski. Park istniał już w połowie XVIII w., zaś pod koniec XIX w. był powiększony dla potrzeb kuracjuszy. Przecina go szereg alei i ścieżek. Park podzielony jest na dwie części korytemBochotniczanki, która spiętrzonaśluzą rozlewa się w owalnystaw.

Drzewostan parku, starannie dobierany i pielęgnowany przez prawie 190 lat, jest chlubą nałęczowskiego uzdrowiska. Obok znanych krajowych gatunków drzew iglastych i liściastych spotyka się tu okazy flory zachodnioeuropejskiej, a nawet amerykańskiej (np. wysokie sosny-wejmutki). Na ponad 20 hektarach rosną m.in.kasztanowce,lipy,sosny idęby, ale takżetulipanowce amerykańskie,katalpy (inaczej surmie) i skrzydłoorzechy chińskie[26].

Odwiedzający mogą także skorzystać z urokówpalmiarni i ugasić pragnieniewodami mineralnymi. Park Zdrojowy, położony w centrum miasta, jest oazą ciszy i spokoju, gdzie spacerowicze mogą dokarmiaćoswojonełabędzie iwiewiórki.

28 kwietnia 2007 w jedną z parkowych alei wmurowano 16 zaimpregnowanych glinianych tablic z odciśniętymi dłońmi m.in. Tomasza Kawiaka, Tomasza Bachanka, Adama Faglio, Piotra Fąfrowicza, Ewy i Romana Fleszarów,Mieczysława Olszewskiego,Jana Kantego Pawluśkiewicza, Tadeusza Boruty i Andrzeja Antoniego Widelskiego, tworząc Aleję Artystów[27].

W 2022 podpisano umowę na rewitalizację parku. Do zaplanowanych zmian należą między innymi: wymiana oświetlenia, odtworzenie małej architektury, naprawa mostków, oczyszczenie rzeki i stawu. Inwestycja ma zakończyć się w 2024[28].

  • Park Zdrojowy
    Park Zdrojowy
  • Park Zdrojowy: Atrium, obiekt spa z zabiegami wodnymi
    Park Zdrojowy: Atrium, obiekt spa z zabiegami wodnymi
  • Park Zdrojowy: staw i Sanatorium „Książę Józef”
    Park Zdrojowy: staw i Sanatorium „Książę Józef”

Zabytkowe obiekty i placówki muzealne

[edytuj |edytuj kod]

Do rozwoju Nałęczowa wiele wniósłJan Witkiewicz Koszczyc, bratanekStanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego w architekturze i stryjeczny brat Stanisława Ignacego Witkiewicza –Witkacego. Witkiewicz przybył do Nałęczowa w 1905, aby zaprojektować i wybudować chatę-pracownię dla Stefana Żeromskiego. Tu poznał pasierbicę Żeromskiego, córkę Oktawii Żeromskiej Henrykę, z którą się ożenił. W 1918 Jan Witkiewicz Koszczyc założyłSzkołę Rzemiosł Budowlanych, którą po roku przeniósł do Kazimierza Dolnego.

Na miejscowym cmentarzu pochowana jest pisarkaEwa Szelburg-Zarembina, światowej sławy malarz, grafik i ilustrator książek –Michał Elwiro Andriolli. W pobliżu parku kilkanaście interesujących willi, wstylu szwajcarskim isecesyjnym oraz obiektów wstylu zakopiańskim, m.in. kaplica pod wezwaniem św. Karola Boromeusza i muzeumŻeromskiego. W Nałęczowie mieszkałGracjan Chmielewski (1840 – 17 maja 1930) powstaniec 1863 r., kawalerOrderu Virtuti Militari, polski botanik.

Zabytkowe wille

[edytuj |edytuj kod]

Nałęczów znany jest również z willowej zabudowy. Niektórewille powstały z początkiem Zakładu Leczniczego oraz w czasach, kiedy w Nałęczowie bywali i tworzyli m.in.:Zofia Nałkowska,Henryk Sienkiewicz,Stanisław Przybyszewski,Stanisław Witkiewicz,Stefan Żeromski,Bolesław Prus,Michał Elwiro Andriolli,Ewa Szelburg-Zarembina.

  • Ulica Armatnia Góra:
    • Borowianka – z początku XX w., styl szwajcarski. Drewniana zpoddaszem, bogato ornamentowanymiwerandami i dwuspadowym dachem.
    • Oktawia – z 1880, styl szwajcarski. Obszerne werandy, stylowo rzeźbionyszczyt, ornamentowane nadokienniki i balustrady. Należała do żony Stefana Żeromskiego – Oktawii z Radziwiłłowiczów primo voto Rodkiewicz.
    • Podgórze – z lat 1882–1885, styl szwajcarski. 4 części o różnej wysokości. Ornamentowane werandy i wysoka podmurówka, najwyższa część willi zakończonaloggią.
    • Ukraina – z 1894, w stylu włoskim. Do wybuchuII wojny światowej mieściła pensjonat, w którym urządzanobale i dancingi.
  • Ulica Głębocznica
    • Brzozy – projekt Jana Koszyca-Witkiewicza, wzniesiona w 1908. Otoczonaparkiem. Pierwszym właścicielem willi był Wacław Łypacewicz (1871–1951) znany warszawski adwokat i działacz społeczny, pierwszy prezes Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa.
  • Aleja Lipowa:
    • Aurelia (dawniej Julianówka) – z końca XIX wieku, styl szwajcarski, reprezentacyjna elewacja posiada w partii niższej werandę, opartą na trzech kolumnach, ozdobiona stylizowanym ornamentem roślinnym, wpisanym w koła, obecnie po odbudowie pełni funkcje hotelu
    • Aniela – z ok. 1925. Obecnie mieści Krajowy Ośrodek Apostolstwa Ruchu Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego. Przed willą – posąg świętego.
    • Doktorska – z 1914, projekt Stefana Stępkowskiego.
    • Mazowsze (dawniejPod Jesionem) – z końca XIX w., styl szwajcarski. Część piętrowa i parterowa, balkon,ganek i bogatoornamentowane werandy.
    • Nagórskich – z końca XIX w., projekt Adama Nagórskiego i Michała Górskiego.
    • Nagórze – z końca XIX w., kilka bogato zdobionych werand. 3 części: środkowa parterowa i boczne piętrowe (wszystkie zdwuspadowymi dachami).
    • Pod Kraszewskim W I poł. XX w. mieściła się w niej izba porodowa.
    • Pod Matką Boską – zbudowana prawdopodobnie w l. 1897–1900 przez Edmunda Raciborskiego. Murowana w stylu włoskim, składa się z kilku bloków o różnych wysokościach. W 1958. nieruchomość nabyła Ewelina Bartosiewicz, która założyła tu pensjonat, a następnie kawiarnię oraz restaurację (znane pod nazwą „Ewelina”)[29]. Przebywali w niej m.in. Bolesław Prus oraz (w l. 1975–1986)Tadeusz Staich[30], upamiętnieni odpowiednimi tablicami.
    • Raj (dawniejBabin) – z lat 20. XX w. Siedziba Państwowego Liceum Technik Plastycznych w latach 1950–1966, a do 1987 – internat męski tej szkoły.
    • Tolin – willa dr Józefa Talko z 1882. Piętrowa, podpiwniczona, otoczonaogrodem. Interesujące zwieńczenie fasady orazgzymsy – międzykondygnacyjny i dachowy.
    • Ustronie (dawniejRóża) – z 1893, styl szwajcarski. 2 części – parterowa i piętrowa, weranda ze stylizowanąbalustradą.
    • Zofijówka – z lat 1890–1893. Posiada 2 wieże ziglicami, część piętrową z balkonem i parterową – z werandą.
  • Ulica 1 Maja:
    • Gioia – z 1927, projekt architektoniczny Franciszka Papiewskiego iBohdana Kellesa-Krauzego. Przed II wojną światową była własnością Jadwigi z Salkowskich Beckowej, żony ministraJózefa Becka
  • Ulica Paderewskiego
    • Czekoladka – z 1926, wstylu zakopiańskim. Parterowa, na wysokiej podmurówce, z dwuspadowym dachem, poddaszem, 3balkonami, zabudowaną werandą i gankiem.
  • Ulica Poniatowskiego:
    • Marianówka – z przełomu XIX i XX w., projekt Edmunda Judyckiego. W latach 1950–1960 mieściłainternat Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych[31].
  • Domek Gotycki (Willa Angielska)
    Domek Gotycki (Willa Angielska)
  • Willa „Podgórze”
    Willa „Podgórze”
  • Willa „Ochronka”, obecnie Muzeum Bolesława Prusa
    Willa „Ochronka”, obecnieMuzeum Bolesława Prusa
  • Willa „Różana” (1893) A. Nagórskiego z herbem Trzywdar Burzyńskich[32]
    Willa „Różana” (1893) A. Nagórskiego
    z herbemTrzywdar Burzyńskich[32]
  • Willa „Pod Matką Boską”
    Willa „Pod Matką Boską”

Turystyka

[edytuj |edytuj kod]

Szlaki spacerowe i turystyczne, trasy rowerowe

[edytuj |edytuj kod]

Przewodnik dla leczących się i lekarzy z 1897 wymienia wiele tras spacerowych na cele bliższych i dalszych wycieczek dla kuracjuszy:

Przez Nałęczów przebiega czerwony znakowany szlak turystyczny „Szlak Wyżynny zachodni” o długości 60,8 km. Prowadzi on dolinamiCzechówki, Bystrej i Grodarza orazwierzchowinami, przecinając Płaskowyż Nałęczowski ze wschodu na zachód. Wokół Nałęczowa wyznaczony jest żółty szlak spacerowy o długości 10 km, wiodący m.in. przez wsie Charz i Cynków. Miasto znajduje się również na trasie samochodowych szlaków tematycznych: Szlaku Zespołów Pałacowo-Parkowych (dł.: 422 km; Lublin, Nałęczów,Kluczkowice,Opole Lubelskie,Puławy,Kozłówka,Lubartów,Kock,Radzyń Podlaski,Jabłoń,Sosnowica,Rejowiec,Wierzchowiska, Lublin) i Szlaku Muzeów Biograficznych Znanych Pisarzy (dł.: 276 km; Lublin, Nałęczów, Kazimierz Dolny,Wola Okrzejska,Romanów,Biała Podlaska)[34].

Nałęczów leży również na czerwonym Szlaku przezPłaskowyż Nałęczowski o długości 64 kilometrów. Jest to jeden z odcinków powstającego etapami regionalnego szlaku rowerowego naLubelszczyźnie. Szlak należy do ciekawych, wiedzie on zarówno po obszarach o dynamicznej rzeźbie lessowej, wśród której dominują dolinyCiemięgi iBystrej, wąwozy igłębocznice, jak i po bezleśnych wierzchowinach stanowiących dobre punkty widokowe[35].

Atrakcję stanowi także wąskotorowaNałęczowska Kolej Dojazdowa, wpisana na listę zabytków. Trasa tej kolei obejmuje 54 km stalowych szlaków wąskotorowych wiodących przez tereny Płaskowyżu Lubelskiego, doliny rzekChodelki iBystrej orazPowiśla Lubelskiego.

Baza noclegowa

[edytuj |edytuj kod]

Nałęczów dysponuje dużą ofertą miejsc noclegowych w zakładach uzdrowiskowych, kwater prywatnych ipensjonatów. Szczegółowe dane statystyczne prezentuje poniższa tabela.

Tabela 4. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w Nałęczowie (2006)[36]
WyszczególnienieCałoroczneKorzystający z noclegówUdzielone noclegiStopień wykorzystania miejsc noclegowych
ObiektyMiejsca noclegoweogółemturyści zagraniczni.ogółemturyści zagr.
Nałęczów766622 5651 202158 9212 60469,3%
Hotele––1824232418,3%
Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe2148806290613 030161826,2%
Zakłady uzdrowiskowe449913 984292144 26398284,1%
Pozostałe niesklasyfikowane119337–1396–20,1%

Na 2023 planowane jest otwarcie czterogwiazdkowego hotelu z prawie 300 pokojami i apartamentami, kinem, kręgielnią, centrum konferencyjnym, SPA i centrum rehabilitacyjnym[37]. Będzie on funkcjonował w budynku nieukończonego sanatorium MSWiA, wzniesionego w latach 80.[38]

Ponadto turyści mogą wybrać zakwaterowanie wgospodarstwach agroturystycznych w Nałęczowie i jego najbliższych okolicach. Mają oni wtedy zazwyczaj możliwość: korzystania z ogrodu ialtan, miejsca dogrillowania, posiłków przygotowywanych przez gospodynię. Często dodatkową atrakcją jest pomoc przy pracach w gospodarstwie, np. przy karmieniu zwierząt, uprawie ogrodu, zbiorze owoców i warzyw, robieniu przetworów.

Podział administracyjny miasta

[edytuj |edytuj kod]

W granicach miasta znajdują się trzy osiedla – Dulębów, Na Wzgórzu i Staromiejskie – stanowiącejednostki pomocniczegminy Nałęczów[39].

Lokalna prasa

[edytuj |edytuj kod]

Edukacja

[edytuj |edytuj kod]

W Nałęczowie działaszkoła podstawowa im. Stefana Żeromskiego. Edukacjęna poziomie ponadpodstawowym można kontynuować w trzech placówkach: Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im.Józefa Chełmońskiego,Liceum Ogólnokształcącym im.Stefana Żeromskiego i Zespole Szkół im.Zygmunta Chmielewskiego (liceum ogólnokształcące,technikum ekonomiczne,policealne studium zawodowe – dzienne oraz zaoczne).

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj |edytuj kod]

Miasta partnerskie

[edytuj |edytuj kod]
Wikipedia:Weryfikowalność
Ta sekcja od 2010-12 wymagazweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formieprzypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach:Encyklopedia PWN •Google Books • Google Scholar •BazHum •BazTech •RCIN • Internet Archive (texts /inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.

[42]

Przypisy

[edytuj |edytuj kod]
  1. ↑GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22.
  2. ↑abWyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .
  3. ↑Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG,Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikatorPRNG: 85856.
  4. ↑Opis parafii na stronie diecezji.
  5. ↑Trójkąt turystyczny Puławy – Kazimierz –Nałęczów. pulawy.powiat.pl. [zarchiwizowane ztego adresu (2010-01-23)]. na stronie Starostwa Powiatowego w Puławach.
  6. ↑Michał Tarka,Dzieje Nałęczowa, Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa, Nałęczów 1989, ss.172,173.
  7. ↑Władysław Kurkiewicz „25 lat Polski Ludowej” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, s. 235.
  8. ↑LucynaL. Nowak LucynaL.,JoannaJ. Stańczyk JoannaJ.,AgnieszkaA. Znajewska AgnieszkaA.,Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008),Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Statystycznych, 2009,ISSN1734-6118 (pol.).
  9. ↑Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r.,Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Statystycznych, 2013,ISSN2083-3342 .
  10. ↑abLudność, ruch naturalny i migracje w województwie lubelskim w 2007 r. [pdf], Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2008,ISSN1898-1100 .
  11. ↑Nałęczów w liczbach. Nałęczów – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
  12. ↑Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim w 2008 r. (informacje i opracowania statystyczne) [pdf], Lublin: Urząd Statystyczny w Lublinie, 2009, s. 30,ISSN1897-5941 .
  13. ↑DokumentStrategia rozwoju gminy miejskiej Nałęczów z dnia 28 grudnia 2001.
  14. ↑TomaszT. Kowalewicz TomaszT.,Fundusze europejskie zmieniają Nałęczów. Cieszą się kuracjusze i mieszkańcy [online], lublin.wyborcza.pl, 7 sierpnia 2021 [dostęp 2022-12-05] .
  15. ↑W Nałęczowie ruszył system roweru miejskiego [online], Lublin112.pl [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  16. ↑„Da oddech uzdrowisku”. Umowa na budowę obwodnicy Nałęczowa podpisana [online], Polskie Radio Lublin, 7 grudnia 2021 [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  17. ↑T. Kozłowska-Szczęsna, K. Błażejczyk, B. Krawczyk, D. Limanówka: Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie. Warszawa: PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, 2002, s. 314.
  18. ↑Bioklimat polskich uzdrowisk... poz. cyt., s. 319.
  19. ↑Nałęczów – klimat i roślinność. Nałęczów – Gmina Zdrowia Urody i Sportu. [dostęp 2009-03-05].
  20. ↑Bioklimat polskich uzdrowisk... poz. cyt., s. 327.
  21. ↑Nałęczowianka [online], wodadlazdrowia.pl [dostęp 2017-11-05] .
  22. ↑Oświadczenie złożone przez senatorów Stanisława Gogacza, Jerzego Masłowskiego, Wiesława Chrzanowskiego, Stefana Konarskiego, Stanisława Majdańskiego, Stanisława Jarosza, Krzysztofa Głuchowskiego, Adama Glapińskiego, Jerzego Chróścikowskiego oraz Adama Rychliczka. 30 marca 2001. [dostęp 2009-09-24]. [zarchiwizowane ztego adresu (28 września 2003)].
  23. ↑Marka „Lubelskie”. 15 listopada 2007.
  24. ↑Uzdrowisko Nałęczów Ambasadorem Lubelszczyzny. 31 marca 2008. [dostęp 2009-09-24]. [zarchiwizowane ztego adresu (3 kwietnia 2009)].
  25. ↑Grosz na szczęście dla Uzdrowiska Nałęczów za produkty Atrium oraz Termy Pałacowe. uzdrowisko-naleczow.com.pl, 22 kwietnia 2008. [dostęp 2009-09-24]. [zarchiwizowane ztego adresu (3 kwietnia 2009)].
  26. ↑H. Gawerski, J. Marszałek, T. Szczepanik, W. Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1979, s. 310.
  27. ↑Bije blask od 10 gwiazd. Kurier Lubelski, 31 sierpnia 2006.;Aleja gwiazd w Nałęczowie. Kurier Lubelski, 27 kwietnia 2007.
  28. ↑Nowe oświetlenie, czysty staw i mała architektura. Nałęczowski park zostanie zrewitalizowany [online], Polskie Radio Lublin, 14 listopada 2022 [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  29. ↑Według strony zabytek.pl[1].
  30. ↑(waw):Tablica poświęcona pamięci Tadeusza Staicha, w: „Wierchy” R. 57, 1988–1991, s. 233.
  31. ↑Zabytkowe wille nałęczowskie. naleczow.pl. [dostęp 2009-04-10].
  32. ↑Willa Różana. [dostęp 2025-05-28].
  33. ↑Nałęczów i jego okolice. Przewodnik informacyjny dla leczących się i lekarzy. (Z rysunkami). Warszawa: 1897 (przedruk z 1984).
  34. ↑S. Turski, M. Wyszkowski: Lubelszczyzna Przewodnik. Lublin: Wydawnictwo Bespol, 2006, s. 222, 307, 309.ISBN 978-83-923060-0-9.
  35. ↑S. Turski, M. Wyszkowski: Lubelszczyzna Przewodnik. Lublin: Wydawnictwo Bespol, 2006, s. 290.ISBN 978-83-923060-0-9.
  36. ↑Turystyka w województwie lubelskim... [pdf],, poz. cyt., s. 52 .
  37. ↑PTWP,Arche buduje hotel „Sanatorium Milicyjne Nałęczów” [online], propertynews.pl [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  38. ↑DziennikD. Wschodni DziennikD.,Największy pustostan w Lubelskiem się zmieni. Czar PRL-u w Nałęczowie [online], Dziennik Wschodni [dostęp 2022-12-05] (pol.).
  39. ↑Statut Gminy Nałęczów [online], BIP UM w Nałęczowie, 30 czerwca 2017, s. 4 [dostęp 2017-11-05] .
  40. ↑Dane wedługwyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowyjw.org [dostęp 2018-10-20] .
  41. ↑Kolejne partnerskie miasto Nałęczowa [online], naleczow.com.pl [dostęp 2022-05-25] .
  42. ↑Comité de Jumelage Européen Ville de Longueau [online], cjevl.fr [dostęp 2022-05-25] .

Bibliografia

[edytuj |edytuj kod]
Książki i przewodniki
  • Henryk Gawerski, Józef Marszałek, Tadeusz Szczepanik, Włodzimierz Wójcikowski: Lubelszczyzna. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1979.
  • Teresa Kozłowska-Szczęsna, Krzysztof Błażejczyk, Barbara Krawczyk, Danuta Limanówka: Bioklimat uzdrowisk polskich i możliwości jego wykorzystania w lecznictwie. Warszawa: PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, 2002.
  • Jerzy Michał Sołdek(inne języki): Osobliwości, zagadki i tajemnice Nałęczowa; Nałęczowscy powstańcy sybiracy 1863. Tow. Przyjaciół Nałęczowa, 2013.ISBN 978-83-929070-3-9.
  • Jerzy Michał Sołdek: Nałęczów. Jastrzębi Szlak. Urząd Miejski w Nałęczowie, 2022.ISBN 978-83-904858-3-6.
  • Nałęczów i jego okolice. Przewodnik informacyjny dla leczących się i lekarzy. (Z rysunkami). Warszawa: Druk K. Kowalewskiego, Mazowiecka 8, 1897 (przedruk w roku 1984, Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe).
  • Michał Tarka,Dzieje Nałęczowa, Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa, Nałęczów 1989
  • Stanisław Turski, Marek Wyszkowski: Lubelszczyzna Przewodnik. Lublin: Wydawnictwo Bespol, 2006.
Roczniki i publikacje statystyczne

Linki zewnętrzne

[edytuj |edytuj kod]
Gmina Nałęczów
Nałęczów
Części miasta wgTERYT
Dawniej w granicach Nałęczowa

Herb Nałęczowa

Miastawojewództwa lubelskiego
Miasta powiatowe
Miasta powiatów grodzkich
Miasta powiatów ziemskich
Miasta gminne

Herb województwa lubelskiego

Powiatpuławski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu puławskiego

Powiat nowoaleksandryjski / puławski (1867–1975)(► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–1972)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–1975)
Gromady
(1954–1972)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nałęczów&oldid=78006509”
Kategorie:
Ukryte kategorie:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp