| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||
Położenie na mapie Polski w 1939 r.  | |||
| 49,842550°N 24,029330°E/49,842550 24,029330 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
.jpg)
Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich weLwowie – placówka wystawienniczo-naukowa, zawierająca zbiory przyrodnicze, etnograficzne, prehistoryczne, pochodzące z całego obszaru dawnych ziem Polski, założona w przez hrabiegoWłodzimierza Dzieduszyckiego w połowie XIX wieku we Lwowie. W okresieII Rzeczypospolitej było to największe muzeum przyrodnicze w kraju. Obecnie jest muzeum prowadzonym przezNarodową Akademię Nauk Ukrainy, od 1994 r. pod nazwąДержавний природознавчий музей НАНУ (ukr.: Państwowe Muzeum Przyrodnicze).
W 1868 roku Włodzimierz Dzieduszycki kupił gmach przy ul. Teatralnej 18 we Lwowie. Przeniósł do niego swoje zbiory przyrodnicze,bibliotekę i zbiory obrazów. 10 września 1880 z okazji przyjazdu cesarzaFranciszka Józefa I do LwowaWłodzimierz Dzieduszycki ofiarował swoje muzeum na rzecz narodu polskiego i zabezpieczył istnienie placówki przez utworzenie w roku 1893Ordynacji Poturzyckiej. W okresie międzywojennym muzeum było głośne w Europie jako jeden z nielicznych przykładów wyczerpującego muzealnego przeglądu kraju pod względem przyrody, geologii i folkloru[1].
W 1880 Włodzimierz Dzieduszycki wydał książkęMuzeum imienia Dzieduszyckich we Lwowie[2], a w 1895 rokuPrzewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie[3].
Po śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego (18 września 1899) kuratorem Muzeum zostałTadeusz Dzieduszycki, od 1910 zarządzanie muzeum przejął syn Tadeusza i Anny Dzieduszyckich – Paweł, który w 1918 wstąpił do zakonu jezuitów, przekazując ordynację i kuratorstwo muzeum na rzecz swego młodszego brata,Włodzimierza Dzieduszyckiego juniora, który kierował muzeum i ordynacją aż do wybuchu II wojny światowej.
Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego generalnym kustoszem byłWładysław Zontak[4][5]. Od 1905 kustoszem muzeum byłMarian Łomnicki, a wdwudziestoleciu międzywojennym dyrektoremJarosław Łomnicki (1915–1931) orazJan Kinel. Pracował tutaj także m.in.Józef Dziędzielewicz orazWitold Albert Adolph. Kustoszem w dziale botanicznym był z koleiTadeusz Wilczyński.
Muzeum wydawało lub wydaje między innymi następującewydawnictwa ciągłe:
Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego w skład Muzeum wchodziło siedem działów:
Na początku XX wieku powstały nowe działy muzeum, w tym dział archeologiczny, którego kierownikiem był m.in.Karol Hadaczek.
Był on najbogatszy w eksponaty. W 1895 zawierał 8328 gatunków w 38 225 egzemplarzach, a do 1939 stan ten wzrósł blisko trzykrotnie. Zawierał szereg interesujących kolekcji:
Mieścił się w 4 salach na I piętrze i w sieni na parterze. W skład jego wchodziły zakupione przez Dzieduszyckiego zbiory profesorówUniwersytetu Lwowskiego Jacka Łobarzewskiego,Antoniego Rehmana,Mariana Raciborskidgo oraz uboższe kolekcje pozauniwersyteckich botaników lwowskich. Najbogatszy byłzielnik Łobarzewskiego składający się z 70 fascykułów, zawierających ponad 2000 gatunków roślin w 10 tysiącach okazów. W trzech pokojach były rozwieszone w ramach za szkłem kolekcje flory krajowej (ok. 30 tysięcy okazów roślin), ułożone według systemu Endlichera. Każda rodzina była reprezentowana przez najbardziej charakterystyczne dla niej gatunki. W ostatnim pokoju były złożone zielniki. Znajdowało się tam również wiele okazów paleobotanicznych zebranych przez Zejsznera i Raciborskiego orazflory górnokredowej z Potylicza, reprezentujących najważniejsze grupy flory kopalnej, a także zasuszone okazy i modele niektórych gatunkówgrzybów oraz zbiórporostów zebranych przez Władysława Boberskiego.
Na parterze, w obszernej sieni prowadzącej na dziedziniec, znajdowała się ekspozycjadendrologiczna imineralogiczna. Pod ścianami sieni na podwyższeniu znajdowały się przekroje dwóch bardzo starychdębów, jeden o średnicy 2 metrów, drugi – 1,6 metra, dalej przekrojelimby o 412 słojach w przekroju, przekrojemodrzewia,sosny, ogromny blok skalny z kryształówsoli kuchennej, drabinka górnicza okryta kryształami soli kuchennej w różnych kształtach,gipsy,alabastry iporfiry, bryławosku ziemnego,węgla kamiennego ibrunatnego. Na podwórzu zwanymwirydarzem pod ścianami murów znajdowały się dwa drzewa zrośnięte pniami z zachowaniem dwu kręgów słojów, dwa pniebuków połączone wspólną gałęzią, która wrastając w obydwa pnie tworzy literę N, pień skamieniałego drzewa szpilkowego, wyciągnięty zSanu sczerniały pień dębu, pień dwu zrośniętych topoli nadwiślańskich oraz różneskamieliny.
Był to najstarszy dział muzeum. Początki jego sięgały roku 1832, kiedy ojciec Włodzimierza, Józef Dzieduszycki, zakupił od młodego geologa krakowskiegoLudwika Zejsznera kolekcję skał i minerałów z okolicKrakowa,Nowego Sącza,Krzeszowic, Niziny Sandomierskiej, Lwowa,Złoczowa i kilku innych miejscowości podkarpackich. W skład tego zbioru wchodziło 280 gatunków minerałów i skał w 2 tysiącach okazów, a ponadto sto kilkadziesiąt kości zwierzątplejstoceńskich kości z tatrzańskiej groty pod Magurą, z brzegówDniestru iSanu, a także 460 minerałów, skał i kości nierozpoznanych bliżej zwierząt. Nieco później zakupił też zbiór skamielin z okolic Lwowa po radcy Nechaju, kolekcję Antoniego Rehmana, geologa Seweryna Płachetki i innych. Do tych zbiorów dołączono w dalszych okresach kolekcje z wycieczek pracowników Muzeum do różnych okolic kraju oraz darowizny różnych osób. Katalog bogatej kolekcjiramienionogów kopalnych zestawiłJózef Siemiradzki[8].
Wydobycie w 1907 z pokładów wosku ziemnego w Staruni kołoNadwórnej i naukowe opracowanie pod względem anatomicznym całego ciałanosorożca włochatego oraz szkieletumamuta przysporzyło Muzeum im. Dzieduszyckich światowego rozgłosu.Drugi nosorożec wydobyty w Staruni został złożony wKrakowskim Muzeum Przyrodniczym, natomiastpierwszy nosorożec ze Staruni (oraz wydobyty z nim mamut) po wojnie wraz z innymi trofeami muzeum pozostały we Lwowie, gdzie znajdują się do dziś (mamut jako główny eksponat).
Osobny artykuł:Nosorożec włochaty ze Staruni.Założony został najpóźniej, bo dopiero po Wystawie Światowej w Wiedniu w 1873 i Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1878 roku[1]. Zawierał oryginalne, piękne chałupnicze wyrobygalicyjskich chłopów, oparte na starych tradycjach ludowych. W latach późniejszych Włodzimierz Dzieduszycki kupował na jarmarkach, bądź też u chałupniczych wytwórców – artystów różne przedmioty, wzbogacając nimi kolekcję.
Muzeum sfinansowało nakład monografiiOskara Kolberga dotyczącą Przemyskiego[9].
W czasie działań wojennych, podczas zajmowania Lwowa w 1939 r. przez Rosjan, pocisk artyleryjski uszkodził budynek muzeum i częściowo zniszczył zbiory działu paleontologicznego.
Po zajęciu Lwowa przez Niemców dzięki staraniomMieczysława Gębarowicza najcenniejsze eksponaty przewieziono do Krakowa[1].
Po zakończeniu II wojny światowej iprzymusowym wysiedleniu Polaków ze Lwowa wszystkie eksponaty zgromadzone w muzeum zostały przekazane przez Rosjannarodowi ukraińskiemu i obecnie znajdują się pod zarządem Akademii Nauk Ukrainy jakoLwiwśkyj Naukowo Pryrodoznawczyj Muzej. Likwidowano ślady polskości, niszczono dokumenty i zbiory, usunięto napis Muzeum im. Dzieduszyckich znajdujący się na frontonie budynku[1].
Od 1995 do 2013 roku ekspozycja była nieczynna z powodu trwającego remontu gmachu muzealnego[12]. W 2013 roku Muzeum Przyrodnicze otrzymało grant na projektMuzeum Przyrodnicze: od teorii ewolucji życia do praktyki żywego muzeum. Nową wystawę otwarto w 2018 roku[13].
