Muszkieterzy (Muszkieterowie), krypt. „Mu”, „Nurki”, „Regimenty Mu”, „Żupany” – polska organizacja konspiracyjna o charakterze wywiadowczym, działająca w okresieII wojny światowej.
Muszkieterzy byli głęboko zakonspirowaną organizacją, o której niewiele obecnie wiadomo. Wobec skromnego materiału źródłowego i niewielu wspomnień byłych członków, badacze zmuszeni są do tworzenia licznych hipotez, które trudno zweryfikować. Wiadomo, że organizacja utworzona została na początku października lub listopada 1939 r.[a] wWarszawie z inicjatywy inż. kpt.Stefana Witkowskiego ps. „Kapitan”, „Doktor Zet”, „Dyrektor”, „Inżynier”, „Tęczyński”, „Kaniewski”. Jedna z hipotez dotyczących nazwy organizacji mówi, że pochodzi ona z końcowego okresu walk podczaswojny obronnej 1939 r., kiedy kpt. S. Witkowski dowodził dywersyjnym oddziałem uzbrojonym m.in. wkarabiny przeciwpancerne wz. 35. DowódcaSamodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, gen.Franciszek Kleeberg, miał nazwać ów oddział „muszkieterami” od długości karabinów, wynoszącej 1760 mm. S. Witkowski podczas tworzenia swojej organizacji powoływał się na dyspozycje przekazane mu przez gen.Władysława Sikorskiego.
Do Muszkieterów należeli przede wszystkim młodzi oficerowie służby czynnej i rezerwy oraz osoby wywodzące się ze środowisk technicznych (znajomości przedwojenne inż. S. Witkowskiego) i innych organizacji konspiracyjnych. W organizacji tej między innymi działali inż.Antoni Kocjan (przedwojenny konstruktor szybowców) iTadeusz Derengowski (instr. szybowcowy i pilot samolotowy). W 1940 r. Muszkieterowie wchodzili w składCentralnego Komitetu Organizacji Niepodległościowych, od którego otrzymywali środki finansowe. Prowadzili głównie działalność wywiadowczą, w tym także na obszarzeRzeszy i polskich obszarach zajętych po 17 września 1939 r. przezZSRR, oraz kontrwywiadowczą. Silna placówka wywiadowcza, tzw. baza, znajdowała się też wBudapeszcie.
W okresie od połowy 1940 r. do wiosny 1941 r. struktura organizacyjna kierownictwa Muszkieterów wyglądała następująco:
1 maja 1941 r. komenda główna została przemianowana na kapitanat.Siatka wywiadowcza w terenie składała się z 8 rejonów wywiadowczych, a te z grup. W celu jej wizytacji kpt. S. Witkowski potrafił podróżować po Niemczech przebrany za wysokiego rangą oficeraSS pod fałszywym nazwiskiem Artur (August) von Tierbach.
Muszkieterzy mieli bezpośredni kontakt z brytyjskim wywiademIntelligence Service, któremu przekazywali regularnie meldunki wywiadowcze, dzięki czemu mogli się cieszyć niezależnością od innych organizacji podziemnych, głównieZWZ-AK. Prowadzili jednak z nimi współpracę. Na przełomie 1940 i 1941 r. komórka kontrwywiadu Muszkieterów z jej szefami S. Dembińskim iKazimierzem Leskim została podporządkowana KG ZWZ.
Niektórzy badacze wysuwają hipotezy, że Muszkieterzy na przełomie 1941 i 1942 r. prowadzili bardzo tajemniczą grę w celu porozumienia się z Niemcami[1]. Nawiązali oni kontakt z przebywającym naWęgrzech marszałkiemEdwardem Śmigłym-Rydzem oraz byłym premieremLeonem Kozłowskim. Prawdopodobnie w związku z tą sprawą płkMarian Steifer sondował za pośrednictwem węgierskim zainteresowanie Niemców ewentualnym utworzeniem polskiego rządu współpracującego zRzeszą. W październiku 1941 r. marszałek Śmigły-Rydz powrócił do okupowanejPolski. W grudniu tego roku kpt. S. Witkowski, za wiedzą Niemców, wysłał swoich bliskich współpracowników rtm.Czesława Szadkowskiego, ppor. Czesława Wasilewskiego, por. Kazimierza Rutkowskiego i pchor. Antoniego Pohoskiego z tajną misją do gen.Władysława Andersa przebywającego wBuzułuku w ZSRR. Mieli oni przekazać rozkaz podjęcia współpracy z Niemcami przeciwko Sowietom (przejście na drugą stronę frontu wraz z całą armią), rzekomo wydany przez marszałka E. Rydza-Śmigłego. Istnieją niezweryfikowane przypuszczenia, że kpt. S. Witkowski wspólnie z marszałkiem E. Rydzem-Śmigłym i L. Kozłowskim podjęli próbę jakiegoś porozumienia się z Niemcami. Potwierdza to niepublikowany raport z grudnia 1941 r. autorstwa mjr. Stanisława Sławińskiego, który był oficerem kontrwywiadu ZWZ, według którego kpt. S. Witkowski miał w październiku lub listopadzie 1941 r. jeździć doBerlina na rokowania z dostojnikami hitlerowskimi.
6 grudnia 1941 r. podpisane zostały dokumenty scaleniowe ZWZ i Muszkieterów. Kilka miesięcy później wobec niezgody kpt. S. Witkowskiego na ujawnienie agentów głębokiego wywiadu na terenie Rzeszy, z rozkazu gen.Stefana Roweckiego ps. „Grot”, został on pozbawiony dowództwa Muszkieterów. W sierpniu 1942 r. KG AK oskarżyła go o niesubordynację i współpracę zAbwehrą iGestapo.Wojskowy Sąd Specjalny skazał go na karę śmierci. Wyrok wykonała komórka egzekucyjna AK 18 września tego roku. Wcześniej Muszkieterzy zostali rozwiązani rozkazem komendanta głównego AK, gen. S. Roweckiego z 27 sierpnia 1942 r. Większość członków organizacji przeszła do AK, część do innych organizacji podziemnych[2].
Zobacz też kategorię:Członkowie organizacji Muszkieterów.