 Most fordoński – Widok w stronę Fordonu | |||
| Długość całkowita | 1001 m | ||
|---|---|---|---|
| Państwo | |||
| Miejscowość | |||
| Miejscowość | |||
| Podstawowe dane | |||
| Przeszkoda | |||
| Długość | 1005 m | ||
| Szerokość: • całkowita • jezdni • chodników |
| ||
| Liczba torów | 1 | ||
| Liczba przęseł | 14 | ||
| Rozpiętość przęseł | 100, 62 | ||
| Data budowy | |||
| Data zburzenia | |||
| Data odbudowy | |||
| Projektant | prof. Georg Christoph Mehrtens (1891), mgr inż. Jerzy Szaniawski (1950) | ||
Położenie na mapie Bydgoszczy  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||
 53°08′38,40″N 18°10′18,08″E/53,144000 18,171690 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego –most kolejowo-drogowy, o konstrukcji kratowej, na rzeceWiśle wBydgoszczy, w dzielnicyFordon. Długość mostu wynosi 1005 m, a szerokość 16,8 m. Kolejnym przejazdem przez Wisłę na północy jestmost w Chełmnie, na południuMost drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu.
Most znajduje się na wschodnich rubieżachBydgoszczy, w połowie miejskiego odcinka rzekiWisły. Przebiega przez niegodroga krajowa nr 80 Bydgoszcz –Toruń orazlinia kolejowa nr 209 Bydgoszcz –Chełmża –Kowalewo Pomorskie.
Most w połowie swojej długości przebiega nad korytemWisły, które ma szerokość ok. 500 m, zaś w połowie nad terenem zalewowym. W bezpośrednim sąsiedztwie mostu znajduje sięrezerwat przyrody „Wielka Kępa Ostromecka”.
Lokalizacja mostu przypada w miejscu, gdzie znajdowała się starodawna przeprawa przezWisłę. Warunki naturalne sprzyjały jej lokalizacji, gdyż koryto rzeki nie było tu szersze niż 500 m i nie dzieliło się na pomniejsze odnogi[1].
W XV–XIX w. pobierano tu opłaty celne i kontrolowano ruch statków. Od pobieranego podatku wodnego „fordon”, zwanego także czwartym groszem pochodzi nazwamiasta, które powstało w sąsiedztwie przeprawy w XIV wieku. W XV wieku zlokalizowano tu lokalną komorę celną, a od 1594 r. komorę królewskąZygmunta III Wazy. Każdy przepływający statek na Wiśle miał obowiązek przybić do brzegu i dokonać opłat celnych, stosownie do wartości przewożonego towaru. W tym czasie przystań wodna zapewniała połączenieFordonu zOstromeckiem. Na wschodnim brzegu Wisły, tuż przy przeprawie, w XVII i XVIII wieku znajdowała się karczma oraz na brzegu rzeki tzw. „Vogelsang”. W 1771 r. obszar ten został nadany w dzierżawę osadnikomolęderskim[2].
Przyczynkiem do powstania mostu wFordonie były względy strategiczne. Nowa przeprawa przez Wisłę miała duże znaczenie, gdyż łączyłaRzeszę zPrusami Wschodnimi, obchodząc od północy zagrożoną potencjalnym atakiem ze stronyRosjitwierdzę Toruń. Do przeprawy wiodłalinia kolejowaBydgoszcz-Fordon (1885 r.), przedłużona następnie naZiemię Chełmińską.
Decyzja o budowie zapadła 20 czerwca 1891 r. Projektantem mostu był rządowy radca budowlany, zatrudniony w tym okresie wDyrekcji Kolei Wschodniej w Bydgoszczy, profesor Georg Christoph Mehrtens. Naczelnym budowniczym obiektu został tajny radca Suche. Na miejscu pracami kierował rządowy inspektor budownictwa kolejowego Maties oraz trzej budowniczowie odpowiedzialni za poszczególne odcinki robót: Ortmans (odcinek rzeczny), Anthes (odcinek lądowy) i Lemcke (stalowa konstrukcja przęseł).
Do pierwszych prac przystąpiono już w tym samym roku. Początkowo projektowano wykonać most składający się 13 przęseł każde o długości 100 m. Jednak ograniczenia finansowe i materiałowe skłoniły niemieckie władze kolejowe do zrezygnowania z tej koncepcji.Ograniczono się do budowy 5 przęseł o długości 100 m ponad korytemWisły, zaś nad terenem zalewowym od stronyOstromecka postanowiono wybudować 13 mniejszych przęseł o rozpiętości 62 m.Wykonanie konstrukcji stalowej zlecono hucie wOberhausen (5 przęseł rzecznych) oraz firmie Harkot zDuisburga (13 przęseł zalewowych).1 listopada 1893 r. oddano do użytku część kolejową mostu umożliwiając tym samym połączenie kolejowe zBydgoszczy przezFordon doUnisławia iChełmży. Część drogowa mostu została udostępniona dwa tygodnie później – 15 listopada. Uroczystego otwarcia mostu dokonał osobiście cesarz NiemiecWilhelm II[3].
Most o długości 1,325 km i szerokości 10,8 m (z tego 4,2 m część kolejowa i 6,6 m drogowa) składał się z 18 przęseł stalowych o konstrukcji kratownicowej z jezdnią dołem. Na kratownicach zainstalowano stalowe wózki kontrolno-konserwacyjne w formie suwnic. Natomiast przy przyczółkach mostowych wykonano ozdobne sterczyny, według projektu prof. Jacobsthala zCharlottenburga.Ogólny koszt budowy wyniósł 8,5 mln marek w złocie, z czego 2 mln wydano na fundamenty, 1 mln na prace murarskie (filary, przyczółki), 4,25 mln na konstrukcję stalową przęseł i 1,15 mln marek na urządzenia dodatkowe.
Był to najdłuższy most wNiemczech i pierwszy zbudowany na świecie ze stali zlewnej. Jezdnia wraz z poboczami, jak i ciągi piesze miały nawierzchnię drewnianą. Jako sztuczne oświetlenie zastosowanolampy naftowe. Ówczesna prasa podkreślała, że długość mostu jest taka sama, jak berlińskiej aleiUnter den Linden.
Na zakończeniu przyczółków mostowych zostały wybudowane wojskowe wartownie w formie wież. W latach 1898–1899 na prawym brzeguWisły wzniesiono baterię z obetonowanymi stanowiskami dla 4 dział 90 mm, przekształconą później w szaniec piechoty z dwoma stanowiskami dział 50 mm.Wjazdy na most były strzeżone i zabezpieczone stalowymi bramami, osobnymi dla części drogowej mostu, dla torowiska oraz przejść dla pieszych.
Po przyłączeniu w końcu stycznia 1920 r.Bydgoszczy iFordonu do Polski, częściowy zarząd nad mostem z rąk kolei niemieckiej przejęła Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych wGdańsku.W 1924 r. ustalono, że 80% kosztów utrzymania mostu pokrywawojewództwo pomorskie, a 20% –województwo poznańskie. W 1928 r. poprowadzono przez most linię przesyłową wysokiego napięcia.
Most w tej formie został zniszczony 2 września 1939 r. w wyniku odpalenia min, założonych na moście w sierpniu 1939 r. Podczas bombardowania przez lotnictwo niemieckie, doszło do odpalenia ładunku wybuchowego i zawalenia jednego z przęseł, zaś cofające się wojsko polskie dokonało następnych zniszczeń. Ostatecznie zawaleniu uległy 4 przęsła rzeczne, a zniszczeniu 2 filary. Nienaruszona pozostała natomiast część mostu nad terenem zalewowym.
Po zajęciuFordonu przez oddziały niemieckie, został wybudowany poniżej zniszczonego prowizoryczny, wojskowy most pontonowy tzw. „Herbertbrücke”.Do odbudowy zniszczonej przeprawy władze hitlerowskie przystąpiły jesienią 1940 r. Prowadziła je firma Carl Spaeter GmbH zHamburga.Ponieważ konstrukcja stalowa przęseł rzecznych w większości nie nadawała się do ponownego użycia, postanowiono zastąpić ją nową.Prace związane z odbudową trwały do jesieni 1941 r., ale otwarcie przeprawy nastąpiło już 16 czerwca1941 r. Generalnie odtworzono zniszczone dwa filary i pięć przęseł rzecznych z zachowaniem ich poprzedniej formy. Jedyną zmianą była nawierzchnia z kostki kamiennej na odcinku rzecznym.
26 stycznia 1945 r. most został ponownie wysadzony przez wycofujące się wojska niemieckie. Zniszczeniu uległy podobnie jak w 1939 r. cztery przęsła rzeczne, dwa filary w nurcie rzeki oraz przyczółek od strony Fordonu. Analogicznie jak na początkuII wojny światowej ocalał cały odcinek mostu przebiegający ponad terenem zalewowym, dwa skrajne filary i ostatnie przęsło rzeczne.
W lutym 1945 r. wojska radzieckie na zniszczonej i leżącej w wodzie stalowej konstrukcji mostu wykonały drewnianą jezdnię. Podtrzymujące ją słupy drewniane wbito częściowo w grunt, częściowo zaś oparto na zerwanej i zawalonej kratownicy. Taka prowizoryczna forma przeprawy nie mogła trwać długo z powodu osiadania w rzece zniszczonej konstrukcji oraz podmywania jej przez wody Wisły.Nocą 13 czerwca 1946 roku runęło do rzeki piąte przęsło, uniemożliwiając jakąkolwiek żeglugę. Saperzy i płetwonurkowie po założeniu ładunków wybuchowych wysadzili je przywracając ruch na Wiśle 25 czerwca.W 1946 r. Państwowe Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych rozebrało tymczasową przeprawę, zdemontowało i przekazało na złom stalowe dźwigary zniszczonych przęseł oraz odbudowało zniszczone filary. Przeprawa przez rzekę została przerwana na okres 10 lat.
Do opracowania projektu odbudowy mostu przystąpiono w 1949 r. Projekt powstał w gdańskim oddziale Biura Projektów Dróg i Mostów pod kier. mgr. inż. Jerzego Szaniawskiego.Początkowo zamierzano wykonać konstrukcję analogiczną domostu w Grudziądzu, zachowując przy tym nienaruszoną część mostu nad terenem zalewowym.W wyniku badań stwierdzono jednak zmęczenie materiału kratownic i uszkodzenia filarów.Ostatecznie zadecydowano o całkowitej rozbiórce i odbudowie mostu łącznie z filarami.Jednakże celem zmniejszenia kosztów odbudowy, powstała myśl skrócenia ogólnej długości mostu. Przeprowadzono w związku z tym badania rozmycia dna koryta rzeki, które potwierdziły taką możliwość. Zaproponowano zatem skrócenie długości mostu o 5 przęseł od stronyOstromecka, tj. 310 m, co też zostało zatwierdzone.
Projekt przewidywał zachowanie rytmu rozpiętości przęseł znanego z końcaXIX w., ale nad terenem zalewowym zamiast 13 starych, miało powstać 8 przęseł o rozpiętości 60,8 m. Do oparcia mostu wykorzystano istniejące filary w nurcie rzeki, natomiast odbudowano od podstaw filary na terenie zalewowym. Na odcinku „ostromeckim”, gdzie planowano nasyp ziemny, zdemontowano przęsła, filary oraz przyczółek mostowy wraz z wieżami.Zdemontowane stare przęsła zalewowe wykorzystano do budowy kilku mniejszych mostów (głównie we wschodniej części kraju): wZosinie nadBugiem (na trasie doWłodzimierza),Dorohusku kołoChełma,Jarosławiu nadSanem iPloskach (do budowy wiaduktu drogowego na trasieBiałystok-Bielsk Podlaski), a także wCzarnkowie naNoteci orazBrzegu w nowymMoście Piastowskim naOdrze[4].
Prace przy budowie mostu rozpoczęto w marcu 1950 r. Kolejne etapy prac przedstawiały się następująco:
Próba obciążeniowa mostu odbyła się 19 lipca 1956 roku, a oddanie do użytku – 22 lipca 1956 roku.
1 stycznia 1973 r.Fordon stał się dzielnicą miastaBydgoszczy, które tym samym swą wschodnią granicę oparło naWiśle[5]. W związku z tym most znalazł się na obszarze Bydgoszczy.
Z uwagi na pogarszający się stan techniczny obiektu, planowany jest jego remont generalny. Analizie poddano trzy warianty inwestycji: remont istniejącej przeprawy, remont połączony z budową ciągu pieszo-rowerowego i przebudową dojazdów oraz budowę nowego mostu w sąsiedztwie obecnego wraz z jego modernizacją. Koszt prac – w zależności od wariantu – szacuje się od 100 do ponad 300 milionów złotych[6].
Most fordoński jest podobny pod względem konstrukcyjnym dogrudziądzkiego.Podobnie jak poprzednik z końcaXIX wieku jest mostem kolejowo-drogowym, szerszym o 1,3 m, lecz krótszym o 300 m.
Konstrukcja stalowa została wykonana ze stali zwykłej (ST 37). Całość stanowi:
Szerokość jezdni wynosi 6 m (nawierzchnia z kostki granitowej wymieniona następnie została na asfaltową w 1977 r.), torowiska 4,4 m, chodników o nawierzchni asfaltowej 1,7 m.Całość konstrukcji calowej waży 9750 ton, co stanowi 93% ciężaru poprzedniego mostu (poszczególne przęsła ważą jednak więcej: rzeczne o 12% i lądowe o 4%).
Z pierwotnego założenia mostowego zachowało się dzisiaj bardzo niewiele. Przy zjeździe z mostu od stronyOstromecka ocalały resztki betonowych stanowisk szańca piechoty, zaś na nasypie kolejowym są ślady pozwalające określić pierwotną długość mostu.Na filarach rzecznych (z wyjątkiem filara nr III) i lądowych widoczna jest oryginalna bazaltowa końcówka w formie boniowanych ciosów, która została wtórnie użyta podczas odbudowy.
Osobny artykuł:Rudolf Modrzejewski.16 maja 2008 roku w obecności władz miejskich i wojewódzkich nadano uroczyście mostowi Fordońskiemu imięRudolfa Modrzejewskiego – polskiego konstruktora, budowniczego ok. 50 mostów wUSA i wKanadzie[7]Na północno-zachodnim przyczółku mostu znajduje się tablica okolicznościowa (po polsku i angielsku) upamiętniająca to wydarzenie.
| nadBrdą | |
|---|---|
| nadKanałem Bydgoskim | |
| nadWisłą | |
| nadMłynówką | |
| nad innymi ciekami | |
| nieistniejące |
