Liczy 12 655 050 mieszkańców (stan na 2021 rok[3]), przy czym całaaglomeracja liczy 17,2 mln mieszkańców (2020). Jeden z najważniejszych ośrodków politycznych, gospodarczych, kulturowych, religijnych, finansowych, edukacyjnych, komunikacyjnych oraz turystycznych Rosji i świata.
Miasto jest obecnie jednym z najważniejszych ośrodków finansowych świata. W światowym rankingu pod względem kosztów życia Moskwa zajęła w 2006 pierwsze miejsce jako najdroższe miasto świata, w 2009 była trzecia[4]. W rankingu miast światowych miesięcznika „Forbes” Moskwa zajęła w 2011 po raz kolejny z rzędu pierwsze miejsce pod względem liczby zamieszkujących ją miliarderów (79 osób)[5]. Wcześniej, w 2009, w rankingu tym przejściowo z pierwszego spadła na trzecie miejsce[6].
W Moskwie panujeklimat kontynentalny wilgotny (Dfb) z krótkim, ciepłym latem i długą, mroźną zimą; średnia temperatura w lipcu wynosi +19,2 °C, a w styczniu –6,5 °C. Roczna suma opadów wynosi 600–800 mm z maksimum w okresie letnim.
Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Moskwy pochodzą zIV–III wieku p.n.e. W IX wieku osadamuromska, od ok. 862 w granicachRusi. Najstarszy zachowany zapis dotyczący Moskwy pochodzi z 1147, kiedy toJerzy Dołgoruki wydał rozkaz zbudowania na Wzgórzu Borowickim drewnianej baszty, dając tym samym początekkremlowi moskiewskiemu. W 1156 miasto zostało otoczone dębową palisadą. W 1237Moskwa została zdobyta i częściowo zniszczona przezBatu-chana. W 1263 wielki książę włodzimierskiAleksander Newski wydzielił w ramach swego państwaKsięstwo Moskiewskie, które zostało specjalnie utworzone dla jego najmłodszego syna –Daniela. Stolicą księstwa od początku jego istnienia była Moskwa odznaczająca się dogodnym położeniem geograficznym, z dala odZłotej Ordy, z której strony można się było spodziewać najazdów i umiejscowieniem na wewnątrzruskich szlakach handlowych, które dostarczały miastu poważnych środków finansowych. Dzięki długim okresom pokoju w początkowej historii Księstwa Moskiewskiego szybko wzrastała liczba ludności miasta.
Z walk o sukcesję poAleksandrze Newskim na Rusi zwycięsko wyszło niewielkie Księstwo Moskiewskie, w którym od 1263 na tronie zasiadał najmłodszy syn Aleksandra,Daniel, założyciel moskiewskiej liniiRurykowiczów. Za panowania Daniela wybudowano w Moskwie m.in.Monaster Daniłowski (1300) – obecnie jedną z rezydencji patriarchów Moskwy i Wszechrusi.
W 1325 metropolita RusiPiotr przeniósł swą siedzibę zWłodzimierza (dokąd wcześniej była przeniesiona zKijowa) do Moskwy. W 1328 wielki książę włodzimierski,Iwan I Kalita, przeniósł na stałe do rodzimej Moskwy także stolicęwielkiego księstwa, co dało początekWielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Prestiż miasta w owym czasie nieustannie wzrastał. Książęta moskiewscy jako spadkobiercy Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego posiadali zwierzchnictwo nad pozostałymi księstwami ruskimi. W mieście osiedlała się ruska inteligencja (duchowieństwo, bojarzy) m.in. z Kijowa i Włodzimierza. Iwan Kalita ufortyfikował Moskwę i otoczył kreml nową, dębową palisadą, a także ufundował m.in. kamiennySobór Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (1326). Do najznaczniejszych obiektów w Moskwie z tego okresu należą także:plac Czerwony,Monaster Czudowski (1365) i monaster Wniebowstąpienia Pańskiego (1389). Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca XIV wieku) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. W 1382miasto zostało zdobyte przez Tatarów i w znacznej mierze zniszczone. Odbudowa miasta trwała wiele lat.
Po upadkuKonstantynopola (1453) Moskwa zyskała na znaczeniu jako spadkobierczyni Bizancjum, co podkreślić miały małżeństwo Iwana III zZofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiegoKonstantyna XI Dragazesa, a także przejęcie bizantyjskiego dwugłowego orła jako herbu państwa oraz bizantyjskiego ceremoniału dworskiego. Aspiracje Wielkiego Księstwa Moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako „trzecim Rzymie”. Moskwa miała się stać nową stolicą prawosławnego świata.Kreml moskiewski został w latach 1485–1495 rozbudowany według projektu włoskich architektówrenesansowychPietra Solariego i Marco Ruffo, którzy nadali mu dzisiejszy wygląd. Cerkwie moskiewskie były często bogato zdobione freskami m.in. wSoborze Zwiastowania na Kremlu (1405) oraz licznymi ikonami autorstwaTeofana Greka,Andrieja Rublowa i Prochora z Gorodca. W latach 1475–1479 został przebudowany przez Aristotele’a Fioravantiego Sobór Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W latach 1555–1560 architekci Barma i Postnik Jakowlew zbudowali na placu Czerwonymcerkiew Wasyla Błogosławionego, która stała się symbolem miasta.
Miasto szybko przekształciło się w wielki ośrodek handlowy, rzemieślniczy, stało się centrum kultury ogólnoruskiej. W XVI w. kremlowską twierdzę otoczono murem, zachowanym do czasów współczesnych. Za czasówIwana IV Groźnego, panującego w Moskwie w latach 1533–1584, miasto otrzymało połączenie morskie z krajami Europy Zachodniej przezMorze Białe.
W czasiewielkiej smuty iwojny polsko-rosyjskiej 1609–1618, w 1610 po wcześniejszym zwycięstwie wbitwie pod Kłuszynem oddziały polskie pod wodząhetmanaStanisława Żółkiewskiego wkroczyły bez walki do stolicy Rosji, okupując ją do 1612. W sierpniu 1612 wybuchło w Moskwie powstanie mieszczan pod wodzą kupcaMinina skierowane przeciw Polakom, którzy zostali wyparci z miasta. 1 września 1612 rozpoczęła siębitwa pod Moskwą stoczona pomiędzy rosyjskim pospolitym ruszeniem i armią polsko-litewską, która zakończyła się zwycięstwem Rosjan. 7 listopada skapitulował ostatni polski garnizon przebywający naKremlu.
W 1613Sobór Ziemski, zwołany w Moskwie przez mieszczan i szlachtę rosyjską, wybrał na cara księciaMichała Romanowa. Dał on początek nowej dynastii Romanowów, panującej w Rosji do 1917 i zakończył okres Wielkiej Smuty.
W 1812 Moskwę okupowałaWielka Armia napoleońska. Przed tym ludność opuściła miasto i pozostało zaledwie 6,2 tys. mieszkańców – 2,3% populacji przedwojennej[9]. Moskwa straciła znaczną część historycznych budowli, zwłaszcza drewnianych – spłonęły budynek uniwersytetu, biblioteka Buturlina, teatry Pietrowski i Arbacki. W wyniku odcięcia znacznej części dostaw żywności przez rosyjskich powstańców oraz armię rosyjską, a także braku miejsca do zakwaterowania żołnierzy wynikłego z pożaru, w którym uległo spaleniu ponad 70% zabudowy, przy zbliżającej się zimie oraz braku nadziei na kapitulację Rosjan,Napoleon Bonaparte po 35 dniach okupacji nakazał odwrót. Miasto stosunkowo szybko odbudowano, zastępując drewnianą zabudowę kamienną i ceglaną. Zniszczenie całych drewnianych dzielnic umożliwiło szybką modernizację urbanistyki miasta. W lutym 1813 car Aleksander I powołał Komisję Budownictwa w Moskwie, która działała do 1843. Plan ogólny miasta został zatwierdzony w 1817. Wytyczono m.in. Sadowoje Kolco, obwodnicę wokół centrum miasta.
W 1856 została założona przez Pawła TrietiakowaGaleria Tretiakowska, gromadząca obecnie jedną z największych i najbardziej znaczących na świecie kolekcji dzieł sztuk pięknych, zwłaszcza z zakresu malarstwa. W 1898 rozpoczęto budowęMuzeum Sztuk Pięknych w Moskwie. Otwarcia dokonano 31 maja 1912 nadając muzeum nazwę Muzeum Sztuk Pięknych im.Aleksandra III. Instytucję przemianowano na Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w 1937 dla uczczenia setnej rocznicy śmierci poety. Od 1981 Muzeum Puszkina gości doroczny międzynarodowy festiwal muzyki Wieczory Grudniowe Swiatosława Richtera[10].
Po zniesieniu obowiązku pańszczyzny w 1861 rozpoczął się masowy napływ do miasta chłopów, powstawały liczne fabryki i zakłady przemysłowe. Obok nielicznej szlachty i burżuazji rosyjskiej, w mieście szybko rosła liczebność proletariatu.
W marcu 1918 utworzony przezbolszewików rząd przeniósł swą siedzibę do Moskwy. W 1919 aktor i reżyserWładimir Gardin otworzył w MoskwieInstytut Kinematografii – najstarszą uczelnię filmową na świecie. Podczas II wojny światowejbitwa moskiewska ocaliła miasto. Po rozpadzieZSRR ipuczu sierpniowym w 1991 Moskwa pozostała stolicą Rosji, która w tym czasie proklamowała niepodległość.
Obecnie Moskwa jest „najwyższym” miastem Europy – znajdują się tutaj najwyższe wieżowce na kontynencie, w tym obiekty w budowie.
23 października 2002 –Atak na moskiewski teatr na Dubrowce. Zginęło 130 z 916 zakładników i 40 terrorystów. Wielu zakładników odniosło różnego stopnia obrażenia.
25 listopada 2003 – Pożar w akademiku. 36 ofiar śmiertelnych, 180 rannych.
6 lutego 2004 – Eksplozja bomby wmoskiewskim metrze w pobliżu stacjiAwtozawodzkaja. 41 ofiar śmiertelnych, 102 rannych i ponad 100 z lekkimi obrażeniami.
31 sierpnia 2004 – Detonacja bomby przez dwóch zamachowców samobójców koło stacji metraRyska (Riżskaja). 10 ofiar śmiertelnych.
23 lutego 2006 – Zawaliła się hala targowa na Targowisku Basmannym w Moskwie. 58 osób zginęło. Podejrzewanym powodem jest niewłaściwa eksploatacja budynku lub wada konstrukcyjna.
9 grudnia 2006 – Pożar w szpitalu nr 17 w południowej części Moskwy. 45 ofiar śmiertelnych, 200 rannych.
Moskwa jest miastem wydzielonym Federacji Rosyjskiej i stanowi jej odrębny podmiot. Jest też stolicąobwodu moskiewskiego, chociaż sama do niego nie należy. Miejski kodOKATO to 45. Moskwa dzieli się w pierwszym rzędzie na 12okręgów, pierwsze 10 okręgów dzieli się na 125rejonów, ostatnie 2 podzielone są na 21 osiedli.
Muzeum Sztuk Pięknych im. A.S. Puszkina (Музей изобразительных искусств им. А.С. Пушкина) to największe muzeum sztuki europejskiej w MoskwieBrama miejska napl. Czerwonym (zbudowana w 1535, zburzona w 1931, zrekonstruowana w 1995)Plac Czerwony, z widocznymMauzoleum LeninaMoscow city –Москва-Сити
Według oficjalnych danych 1 stycznia 2021 w Moskwie zamieszkiwało 12 655 050 osób[3]. Liczba ta uwzględnia jedynie stałych mieszkańców miasta. Federalny Urząd Migracyjny podawał, iż w 2008 zarejestrowano przebywanie w mieście dodatkowo 1,8 mln przyjezdnych (ludzie przybywający z innych regionów w poszukiwaniu pracy, studenci i inni). Oceniano, że oprócz nich w mieście przebywa nielegalnie jeszcze około miliona osób, które nie zgłosiły swojego pobytu (szacunki z 2009)[14].
Pod koniec 2014 w Moskwie zatrudnionych było legalnie około 900 tys. migrantów[15].
Moskwa jest najbogatszym i najbardziej dynamicznie rozwijającym się miastem w całej Rosji, na które przypada ok. 15% krajowej wartości PKB. Wraz z deindustrializacją miasto przekształca się w wielkie centrum handlowo-usługowe z rozwiniętym sektorem bankowo-finansowym, rozbudowanym handlem hurtowo-detalicznym, pośrednictwem handlowym, przemysłem rozrywkowym i hotelarstwem. W Moskwie zarejestrowane są liczne tzw. monopole surowcowe (np.Gazprom,Transnieft,Rostelkom) oraz międzynarodowe przedsiębiorstwa działające w Rosji, co przekłada się na znaczące dochody miasta. Znaczącym źródłem pozyskania środków finansowych jest też budżet państwa. W rankingu miast światowych miesięcznika „Forbes” Moskwa zajęła w 2011 po raz kolejny pierwsze miejsce pod względem liczby mieszkających w nich miliarderów (79 osób)[5].
Rozwój gospodarczy miasta w ostatnich latach wiąże się z jego dynamiczną rozbudową i przebudową. Wiele starych budynków, w szczególności bloki mieszkalne z lat 50. i 60., tzn. „Chruszczowki”, czy też „Chruszczoby” jest systematycznie wyburzanych i zastępowanych przez nowoczesną architekturę. Niekiedy burzy się jednak także obiekty zabytkowe a zastępują je budynki kontrowersyjne z punktu widzenia architektonicznego. Przykładem takiego działania jest renowacja XIX-wiecznego kompleksu budynków„Sriednie Torgowyje Riady” przyplacu Czerwonym, naprzeciwCerkwi Wasyla Błogosławionego. Pod koniec 2006 wyburzono wewnętrzną część zabytkowego zespołu. W tym samym roku zburzono także położony nieopodal gigantycznyHotel Rossija z lat 60. Na jego miejscu ma powstać nowoczesne centrum handlowe. Z modernizacją architektury miasta wiąże się także kontrowersyjny proces wysiedlania uboższych mieszkańców z centralnych i prestiżowych dzielnic.[potrzebny przypis]
W Moskwie zarejestrowanych jest ok. 2,5 mln samochodów. Niedostosowana do takiej ilości pojazdów sieć drogowa miasta jest notorycznie przeciążona. Podstawą jej struktury są obwodnice: począwszy do okalającego ścisłe centrum „Pierścienia Bulwarowego” (Bulwarnoje Kolco), poprzez „Pierścień Sadowy” (Sadowoje Kolco) wyznaczający granice śródmieścia, następnie zakończony w 2004 „Trzeci Pierścień Transportowy” (Trietje Transportnoje Kolco) a skończywszy na wielkiej obwodnicy miasta znanej pod nazwąMKAD. W budowie znajduje się już „Czwarty Pierścień Transportowy”.
Systemem rozbudowanej naziemnej komunikacji miejskiej zarządza Mosgortrans (Мосгортранс), w skład którego wchodzą:
sieć linii tramwajowych (od 1899)
sieć linii autobusowych (od 1908)
Ponadto w latach 1933–2020 w Moskwie kursowałytrolejbusy.
Transport publiczny uzupełnia duża liczba mikrobusów znanych jakoMarszrutki kursujących wzdłuż linii autobusowych i tramwajowych. Największą liczbę pasażerów transportu autobusowego obsługujeCentralny Dworzec Autobusowy[22].
Ważnym środkiem transportu w Moskwie jestmetro. Pierwszą linięmoskiewskiego metra uruchomiono w 1935, a składają się na nie: 200 stacji, 12 linii i torowiska o łącznej długości 333 km.
Symbolem architektonicznego renesansu Moskwy są wznoszone w ostatnich latach nowoczesne wieżowce (między innymiWieża Federacji, w latach 2014–2017 najwyższy budynek w Europie). Oprócz realizacji nowoczesnych biurowców i apartamentowców po 1990 odbudowano szereg zabytków zburzonych w latach socjalistycznych, z których najbardziej znanym jestsobór Chrystusa Zbawiciela.
Wraz z rozwojem gospodarczym miasta i ciągłym napływem do niego inwestorów oraz nowych mieszkańców systematycznie rosną w Moskwie koszty życia. Ceny mieszkań od wielu lat mają tendencję wzrostową i osiągają w centrum miasta wysokości porównywalne z największymi metropoliami światowymi. W rankingu miast światowych pod względem kosztów życia cudzoziemców firmyMercer Human Resources Consulting z 2006 Moskwa zajęła pierwsze miejsce jako najdroższe miasto świata. Ocena ta jest jednak często krytykowana, a nie ulega jednocześnie wątpliwości, że koszty życia dla osób niekorzystających ze specjalnych instytucji dla nieznających języka rosyjskiego pracowników przedsiębiorstw zagranicznych są znacznie niższe.Hogg Robinson Group w swoim rankingu kosztów pokojów hotelowych umieściła w 2008 Moskwę także na pierwszym miejscu jako najdroższe w tym zakresie miasto świata[potrzebny przypis].
Moskwa jest najważniejszym ośrodkiem naukowym w Rosji. Tu swoją główną siedzibę maRosyjska Akademia Nauk i jej liczne instytuty. W Moskwie znajduje się także największe skupisko wyższych uczelni w kraju. Wśród 60 uczelni państwowych o statusie uniwersytetu do najważniejszych należą:
↑Alexander M. Martin. The Response of the Population of Moscow to the Napoleonic Occupation of 1812 // The military and society in Russia: 1450–1917. Edited by Eric Lohr and Marshall Poe. (History of warfare. – Vol. 14.). – Leiden: Brill, 2002. – PP. 469–489.
%2c_%25D0%25BE%25D0%25BA%25D1%2582%25D1%258F%25D0%25B1%25D1%2580%25D1%258C_2017_06.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
