Za zachodnią granicę Bałtyku Właściwego przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądkaGedser Odde(inne języki) (wyspaFalster) do przylądkaDarsser Ort(inne języki) (wyspaDarß); na wschód od tej linii znajduje się akwen Bałtyku Zachodniego o powierzchni ok. 8000 km² nazywany przezNiemców takżeOstsee (Morze Wschodnie); akwen ten obejmuje m.in. część wód Cieśnin Duńskich (oprócz Małego i Wielkiego Bełtu), a także mniejsze:Alsenbelt (płd. część Małego Bełtu),Fehmarnbelt,Langelandsbælt. Przynależność cieśnin duńskich i Kattegatu do Morza Bałtyckiego jest różnie ujmowana, w zależności od konwencji.
Nazwa Bałtyku, znanego również jakoMorze Scytyjskie, pojawia się po raz pierwszy u niemieckiego kronikarzaAdama z Bremy pod koniec XI wieku. Natomiast naMapie Morskiej (łac.Carta Marina) wydrukowanej w Wenecji w XVI wieku jest z koleiMorzem Gockim.
Bałtyk nazywany jest morzem śródlądowym północnejEuropy, ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefieklimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.
rozciągłość południkowa – ok. 1300 km
rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przezZatokę Fińską) – ok. 600 km
rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km
rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km
Powierzchnia Bałtyku wraz zKattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu Bałtyk zajmuje 392 979 km². Powierzchnia zlewni wynosi 1 721 233 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³[1].
Linia brzegowa Bałtyku o długości ok. 8100 km[2] jest mocno rozwinięta i urozmaicona. Składa się na to duża liczba zalewów, zatok, półwyspów oraz wysp i wysepek, szczególnie licznych przy wybrzeżach północnym i zachodnim.
Powszechnie za granicę Bałtyku uznaje się jednak linię międzySkagen (57°54'N, 10°38'E) aMarstrand (57°53'N, 11°34'E), przez co do Bałtyku włączone są Kattegat i mniejsze cieśniny duńskie, a nie jest włączony Skagerrak[3].
Podział Bałtyku Właściwego w tym ujęciu dzielił go na równoleżnikowe pasy[3]. Podział ten później ulegał przeglądowi[8]. Późniejszy podział na podbaseny przyjmowany przez tę komisję bardziej przypomina regionalizację naturalną, przy czym nadal granice w obrębie Bałtyku Właściwego są konwencjonalne i w znacznej mierze prostoliniowe[9]:
Kattegat
Zatoki Duńskie
Duży Bełt
Sund
Zatoka Kilońska
Zatoka Meklemburska
Bałtyk Właściwy
Basen Arkoński
Basen Bornholmski
Basen Gdański
Basen Wschodniogotlandzki
Basen Zachodniogotlandzki
Północny Bałtyk Właściwy
Zatoka Ryska
Zatoka Fińska
Morze Botnickie
Morze Alandzkie
Morze Botnickie
Zatoka Botnicka (Botnik Północny)
Kwark
Zatoka Botnicka.
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) wyróżnia obszary statystyczne. Morze Bałtyckie ma w tej regionalizacji numer 3, w tym: Skagerrak i Kattegat 3.a, Sund 3.b, Morze Bełtów 3.c, a Bałtyk Właściwy i północno-zachodnie zatoki 3d. Większe obszary dzielone są na mniejsze, które w obrębie Bałtyku Właściwego mają granice przebiegające południkowo i równoleżnikowo, przypominając regionalizację Komisji Helsińskiej (nie są wyróżniane obszary tak małe jak Morze Alandzkie czy Zatoka Gdańska)[10].
Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m[1]
Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52,3 m[1], maksymalna – 459 m (Głębia Landsort na północny zachód odGotlandii). Między Gotlandią a wybrzeżemłotewskim znajduje sięGłębia Gotlandzka o maksymalnej głębokości sięgającej 250 m[11]. W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski –Głębia Gdańska – liczy 118 m.
Oprócz głębi i rynien charakterystyczną cechą rzeźby dna Bałtyku jest występowanie znacznych pod względem obszaru płycizn, zwanychławicami. Zbudowane są one przeważnie z materiału piaszczysto-żwirowego i kamienistego, będącego pozostałością dawnychmoren polodowcowych[11]. Licząc od zachodu, są to ławice:Arkońska,Orla,Odrzańska,Słupska,Środkowa iHoburg na południe od Gotlandii.
Ze względu na niskiezasolenie Bałtyk zalicza się do wód słonawych (mezohalinowych) i określa morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7‰. Na ogół waha się w granicach od 2 do 12‰, choć zimą zasolenie nie przekracza 7,8‰ w Zatoce Gdańskiej. W Kattegacie i Skagerraku wynosi ok. 20‰, w Bełtach i Zatoce Kilońskiej ok. 15–17‰, przy polskich wybrzeżach ok. 7‰, w Zatoce Puckiej spada do 6,2‰, w Zalewie Wiślanym tylko 1–3‰, w Zatoce Fińskiej i Botnickiej spada do 2‰. Stosunkowo duże różnice zasolenia w Bałtyku występują w kierunku pionowym. Słona woda jako cięższa opada ku dnu basenu. Na przykład w Basenie Bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰, a przy dnie, na głębokości 100 m sięga 15–18‰.
Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek, z których największe to:Wisła,Odra,Newa,Kemi,Niemen,Lule,Gota,Ångerman iDźwina. Wody te parują w podobnym tempie jak woda akwenu, do którego należy zlewisko.
Niskie zasolenie Bałtyku spowodowane jest względnie niskimi temperaturami i związanym z tym mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych akwenu. Przykładem morza, w którym parowanie jest bardzo intensywne i zwiększa zasolenie do ok. 40‰, jest Morze Śródziemne, jak we wszystkich wodach tego zakresu szerokości geograficznej.
Ponieważ woda słona jest gęstsza od słodkiej, dno Morza Bałtyckiego jest bardziej zasolone niż jego powierzchnia. Powoduje to pionowe zróżnicowanie kolumny wodnej, czylihaloklinę, która stanowi barierę dla wymiany tlenu i składników odżywczych, sprzyjając powstaniu zupełnie odrębnych środowisk morskich[12].
Rozkład maksymalnych wysokościpływów w Morzu Bałtyckim w okresie 100 lat. Kolory segmentów wskazują względny udział energii dobowej (niebieskiej) i półdobowej (czerwonej) w całkowitej energii oscylacji pływowych[13]
Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż wOceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskieCieśniny Duńskie, aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. W cieśninach wody piętrzą się zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne w głąb Bałtyku, lub na odwrót – wypychają je z niego.
Przypływ, będący wynikiem przyciągania wód morskich przezKsiężyc iSłońce, jest na Bałtyku nieznaczny i wynosi: wKopenhadze 24 cm, wŚwinoujściu 8 cm, w Zatoce Gdańskiej 3 cm, wKłajpedzie 4 cm, zaś w Zatoce Fińskiej na skutek jej ciasnoty wzrasta znów do 6–8 cm.Sejsze, wywołane głównie różnicami ciśnienia atmosferycznego w różnych punktach basenu, mają amplitudę rzadko przekraczającą 30 cm. Spiętrzenia wody wywołane silnymi wiatrami sięgają od 50 cm na brzegach otwartego morza do 2 m i więcej w cieśninach i w głębi zatok. W listopadzie 1824 r. wody nagnane przez wiatr podniosły poziom morza wPetersburgu o 410 cm, natomiast w 1924 r. o 369 cm[2].
Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 m. W czasie silnych sztormów fale są gwałtowne, nieuporządkowane, często odbite i nadbiegające z różnych kierunków, a ich wysokość sięga prawie do 10 m. 23 grudnia 2004, w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku, zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Odległości między grzbietami fal są przy tym niewielkie, sięgają zaledwie 50 m[2].
Najsilniejsze falowania wywołane są przezcyklony (niże baryczne), nadciągające z zachodu lub ze wschodu. Morze jest najbardziej burzliwe w styczniu, najspokojniejsze w czerwcu. Na polskim wybrzeżu Bałtyku rocznie notuje się 20–25 dni sztormowych[2].
Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi. W ostatnich latach podczas sztormów zatonęły dużepromy: 14 stycznia 1993 polski „Jan Heweliusz”, 28 września 1994 estoński MS „Estonia”, a 1 listopada 2006 szwedzkirorowiec MS „Finnbirch”.
Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od -0,5 do +20 °C.
Temperatura wód przy polskim wybrzeżu jest uzależniona od wiatrów. Wiatry zachodnie ocieplają wodę, wschodnie – oziębiają ją[14].
Lód skuwa zatoki:Botnicką,Fińską iRyską oraz zalewy i mniejsze zatoki. Grubość lodu dochodzi do 70 cm w północnej części Zatoki Botnickiej. Pokrywa lodowa formuje się tam w wąskim pasie przybrzeżnym, ale w centralnych obszarach każdego z tych basenów zalega już jedynie odmiana gęstej kry, tzw.pak lodowy. Morze zaczyna zamarzać najpierw przy brzegu, najwcześniej w połowie listopada, a rozmarza w maju, co obserwowano także w ostatnich latach. Wyspy północnego Bałtyku, jakHiuma,Sarema i archipelag u wejścia do Zatoki Botnickiej uzyskują zimą połączenie z lądem stałym, jak np. na początku 2009 roku[a].
W źródłach historycznych opisano kilkakrotne zamarznięcieZatoki Meklemburskiej, dzięki czemu był możliwy transport saniami zRostocku iLubeki na wyspy duńskie[15]. Zlodzeniu akwenu wydaje się sprzyjać znacznie mniejsza głębokość zachodniej części Bałtyku niż obszarów rozciągających się bardziej na wschód i najwyraźniej z tego powodu zdecydowanie brak takich opisów dla wybrzeża polskiego. Kilkakrotnie opisano przeprawy po lodzie międzyGdańskiem aHelem[15], a współcześnie Zatoka Pucka zamarza każdej bardziej mroźnej zimy (np. co roku w latach 2009–2011). Jednak zasięg zlodzenia kończy się zawsze jedynie na Helu. Jeden tylko opis, powstały w roku 1423, relacjonuje wyprawę saniami z Gdańska na wyspy duńskie. W tym samym roku możliwe były podobno przeprawy po lodzie z Prus[15], które być może kronikarz utożsamił zBrandenburgią, do Lubeki oraz zMeklemburgii do Danii[15]. Wzmiankowana relacja powstała na samym początkuminimum Spörera, co wskazywałoby, jeżeli traktować tę dosłownie, na brak większego związku ze zmianami na Słońcu, których zresztą astronomowie nie byli w stanie wtedy rejestrować.
Wiadomo o innym, bardziej współczesnym opisie, w którym biskupAndrzej Chryzostom Załuski, opisując niezwykle mroźną zimę lat 1708/1709, zanotował, co następuje: „Morze Bałtyckie jak tylko okiem nawet uzbrojonem dosięgnąć można było, do dnia 8 kwietnia, grubym lodem było pokryte”[16]. Z cytowanej relacji nie wynika jednak czy był to lód stały, czy zwykła kra, jak również czy wzmiankowane pole lodowe obserwowano na otwartym morzu, a nie w obszarze często zlodzonegoZalewu Wiślanego.
Podobne do opisanych wcześniej raportów o przedostawaniu się po lodzie do Szwecji mogą natomiast dotyczyć jedynie obszaru często zamarzającej Zatoki Fińskiej, bo kiedyś kraj ten rozciągał się również na tereny Finlandii. Znany jest taki właśnie opis z roku 1460, kiedy to podróżowano zRewla wInflantach, położonego na południowym brzegu Zatoki Fińskiej, do Szwecji, ale podobno również do Danii[15]. Od roku 1406 do końca wieku w skład terytorialny Danii wchodziła takżeGotlandia, a sto lat wcześniej, w roku 1306, Bałtyk zamarzł właśnie międzyOlandią, Gotlandią iEstonią[15], podczas gdy południowe wybrzeże morza, poza Zatoką Meklemburską, pozostało najwyraźniej wolne od stałego lodu. Być może nieco podobnie należałoby tłumaczyć wzmiankowany wcześniej opis z roku 1423.
Od roku 1900 południowy Bałtyk nie zamarzł ani razu, natomiast często pojawia się kra, zwłaszcza w pobliżu Zatoki Meklemburskiej. Mimo dużego zasięgu zlodzenia, jaki można ustalić, korzystając z rysunku w publikacji Krzysztofa Kożuchowskiego, Morze Bałtyckie nie zamarzło całkowicie również w latach 1739–1740, 1753–1754, 1788–1789, 1798–1799, 1808–1809, 1829–1830, 1866–1867, 1870–1871, 1876–1877, 1880–1881, 1887–1888, 1892–1893, 1939–1940, 1941–1942, 1946–1947[17]. Ponadto okresy te nie pokrywają się z latami, gdy obserwowano duże pola kry w zachodniej części akwenu, co mogłoby świadczyć o bardzo mroźnych zimach naPółwyspie Jutlandzkim.
W roku 1987 ok. 96% powierzchni Bałtyku zajmowała kra, ale nie tworzyła jednolitej pokrywy, po której można by przemieszczać się saniami. Stały lód pojawił się wówczas, tak jak podczas innych mroźnych zim, jedynie w wąskim przybrzeżnym pasie zatok Botnickiej i Fińskiej, zaś na całej rozciągłości polskiego wybrzeża obserwowano mniej gęstą krę[a]. Luźna kra u zachodnich wybrzeży Polski, na odcinku odŚwinoujścia doKołobrzegu, pojawiła się również w lutym 2010[b]. Z lokalnej prasy wiadomo też, że pole lodowe rozciągało się po horyzont na wysokości Świnoujścia, zaś z zamieszczonej na stronie internetowej fotografii wynika, że podobnie morze wyglądało wJarosławcu[18], tworząc gdzieniegdzie w pobliżu brzegu piętrzące się zwały lodu (Trzęsacz,Rewal); patrz zdjęcia[19][20].
Duża czasowa rozciągłośćmałej epoki lodowcowej powoduje, że wszystkie opisy niezwykłych zjawisk lodowych znane z wieku XIV, XV, XVI i XVII powstały w czasie trwania jednego i tego samegoepizodu klimatycznego.
Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórzOceanu Atlantyckiego. Liczy około 12 tys. lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanegoFennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznejeoceńskiej rzekiEridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem.
Obecna nazwa morza w różnych językach jest albo określeniem zależnym od położenia –morze wschodnie lubmorze zachodnie, albo wariantem występującej również w języku polskim nazwybałtyckie:
wjęzyku fińskim nazwaItämeri również oznaczamorze wschodnie, mimo że Bałtyk znajduje się na zachód odFinlandii. W tym wypadku jest to tłumaczenie szwedzkiej nazwyÖstersjön – pozostałość z czasów, kiedy Finlandia była częściąSzwecji (do 1809 roku);
w językuestońskim nazwa morza pochodzi od położenia geograficznego i jest tomorze zachodnie (Läänemeri);
Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. W 1973 podpisano Konwencję Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. W 1974 siedem państw nadbałtyckich podpisało drugą Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach. Ciągle jednak Bałtyk pozostaje jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie.
Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku, są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady.
Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jesteutrofizacja. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunkiazotu ifosforu, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane[25]. Jako że wymiana wód z bardziej słonym i lepiej utlenionymMorzem Północnym jest ograniczona, opadająca na dno Bałtyku materia organiczna w trakcie swojego rozkładu powoduje zużycie dostępnego tlenu i wytwarzanie siarkowodoru, przez co tworzą się na dniestrefy martwych wód[26][27].
Po wkroczeniu wojsk alianckich i radzieckich na teren Niemiec odkryte zostały duże ilościamunicji chemicznej oraz zapasówbojowych środków trujących w pojemnikach. Na mocykonferencji poczdamskiej znalezionąbroń chemiczną postanowiono zatopić w Morzu Bałtyckim[28]. Głównymi miejscami jej zatopienia stały się: południowo-wschodnia część Głębi Gotlandzkiej, wschodnia część Głębi Bornholmskiej oraz cieśniny Mały Bełt i Skagerrak, jednak nie są to jedyne miejsca, w których zatopiona broń chemiczna może się znajdować (pojemniki były wyrzucane ze statków także na trasach transportu do wyznaczonych stref, a część mogła dryfować na znaczne odległości, w dodatku część dokumentacji dotycząca zatapiania broni chemicznej mogła nie zostać do tej pory ujawniona). Szacuje się, że zatopionych zostać mogło od 6000 do 13 000 samych bojowych środków trujących (przy założeniu, że stanowią one średnio 15% masy amunicji), głównie takich środków jakiperyt siarkowy,arsyny (difenylochloroarsyna,difenylocyjanoarsyna,adamsyt),tabun czyfosgen[29]. Jednym z zagrożeń stwarzanych przez zatopioną broń chemiczną jest możliwość wyłowienia środków trujących z morza przez załogi kutrów rybackich i skażenie sprzętu oraz ludzi (pierwsze takie przypadki odnotowano już w 1947 roku). Oddziaływanie broni chemicznej na środowisko morskie jest jednak słabo zbadane. W przypadku iperytu siarkowego prawdopodobnie nie istnieje istotne ryzyko dla flory i fauny[28], choć część organizmów wykazuje wyższą wrażliwość (np. niektóre odmiany glonów czy skorupiaków)[29]. Związki arsenu mogą jednak ulegaćbioakumulacji i po rozkładzie w środowisku mogą pozostać nieorganiczne związki arsenu o mniejszej toksyczności. W obu przypadkach najprawdopodobniej nie istnieje ryzyko dla konsumentów, zwłaszcza że wyłowione ryby podlegają kontroli[28].
Zlewisko Bałtyku rozciąga się odKarpat iSudetów po rejony znajdujące się zakołem podbiegunowym północnym. Charakterystyczną cechą zlewiska Bałtyku jest występowanie znacznej liczbyjezior, spośród których największe toŁadoga iOnega.
Do Morza Bałtyckiego uchodzi około 200 cieków. Spośród nich według danych z XX w. największy średni rocznyprzepływ, zbliżający się do 2 500 m³·s-1 maNewa. Przepływ powyżej 1000 m³·s-1 ma teżWisła, kolejne mają mniejszy. Następne sąDźwina,Niemen iOdra. Rzek o przepływie większym niż 50 m³·s-1 jest łącznie 32[30].
Zoogeograficznie Morze Bałtyckie tworzy oddzielną dzielnicę bałtycką. Ze względu na niskie zasolenie jest ona wyjątkowo uboga biologicznie. Dla porównania w sąsiednim Morzu Północnymbiomasa jest pięciokrotnie wyższa. Niskie zasolenie stanowi barierę nie do pokonania dla bardzo wielu zwierząt. Oprócz zachodnich krańców nie występuje ani jeden gatunekszkarłupni będącej ważnym składnikiem zwierzostanu innych mórz. Całkowicie brakchitonów,walconogów,głowonogów,ramienionogów i ściśle morskichślimaków. Mięczaki ściśle morskie są reprezentowane tylko przez sześć gatunkówmałżów. Bardzo skromnie reprezentowane sąjamochłony,wstężnice ipierścienice. Nieliczne zwierzęta słonowodne jak omułki, małgwie, chełbia, śledzie czy dorsze żyjące w Bałtyku są o połowę mniejsze niż w Morzu Północnym. Z drugiej strony niskie zasolenie umożliwia tu życie wielu rybom słodkowodnym.
Wlewające się do Bałtyku słone wody, z powodu większej gęstości, pozostają przy dnie i są izolowane od atmosfery warstwą mniej słonych wód powierzchniowych. Z tego powodu około 1/4 dna Bałtyku jest w strefie beztlenowej, gdzie rozwijające się bakterie wydzielająsiarkowodór.
↑abcdBronisław Siadek,Bałtyk od A do Z, „Poznaj Świat” R. VIII, nr 7 (92), lipiec 1960, s. 28–32.
↑abcdefAleksanderA.MajewskiAleksanderA.,Morze Bałtyckie, jego granice i podziały, [w:]AleksanderA.Majewski,ZbigniewZ.Lauer (red.),Atlas Morza Bałtyckiego, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1994, s. 11-18,ISBN 83-85176-21-7.
↑Igor P.I.P.MedvedevIgor P.I.P.,Alexander B.A.B.RabinovichAlexander B.A.B.,Evgueni A.E.A.KulikovEvgueni A.E.A.,Tides in Three Enclosed Basins: The Baltic, Black, and Caspian Seas, „Frontiers in Marine Science”, 3, 2016,DOI: 10.3389/fmars.2016.00046,ISSN2296-7745(ang.).
↑abcdefWyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, Ananiasz Rojecki (red.), Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1965.
↑Marek Żukow-Karczewski,Anomalie pogodowe w dawnej Polsce, „Aura”, nr 7/1990.
↑abcTadeuszT.KasperekTadeuszT.,Broń chemiczna zatopiona w Morzu Bałtyckim, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1999, s. 21–22, 82, 98–101,ISBN 83-7174-481-1.
↑abMieczysław S.M.S.OstojskiMieczysław S.M.S.,EugeniuszE.AndrulewiczEugeniuszE.,WłodzimierzW.KrzymińskiWłodzimierzW.,Broń chemiczna zatopiona w Morzu Bałtyckim w wyniku działań wojennych, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2010, s. 7, 9, 14, 23,ISBN 978-83-61102-28-1.
↑JerzyJ.CyberskiJerzyJ.,Hydrografia zlewiska, [w:]AleksanderA.Majewski,ZbigniewZ.Lauer (red.),Atlas Morza Bałtyckiego, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1994, s. 70-80,ISBN 83-85176-21-7.
↑Nele Kristin Meyer: Shipping in the baltic sea. Federal Maritime and Hydrographic Agency, 2016. s. 6-7. [dostęp 2023-07-12].
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
