Modernizm:M. Ginzburg, apartamentowiec Narkomfin w Moskwie (1930).Blok mieszkalny unoszący się nad ziemią na słupach (fr.pilotis), wyposażony w dwupoziomowe i dwustronne mieszkania oraz dwupoziomowy taras widokowy na dachu płaskim.Modernizm: elewacja zachodnia apartamentowcaNarkomfin w Moskwie, M. Ginzburg (1930)
Architekci modernistyczni zakładali, że o pięknie budynku stanowi głównie jego funkcjonalność, a w każdym razie, iż przede wszystkim muszą zostać spełnione wymogi funkcji, którą ma pełnić obiekt. Jednym z naczelnych haseł modernizmu była maksymaSullivanaForm follows function, co tłumaczy się jakoforma wynika z funkcji (lub teżforma następuje po funkcji).
Duże znaczenie miały także nawołujące do minimalizmu sentencjeMiesa van der RoheLess is more (tłumaczone jakoMniej znaczy więcej) orazAdolfa Loosaornament to zbrodnia. Budynek stanowić miał dzieło abstrakcyjne. Wszelkiornament był odrzucany.
Najbardziej znanymi manifestami modernizmu sąPięć punktów nowoczesnej architekturyLe Corbusiera iKarta Ateńska.
Ruch nowoczesny w architekturze nie był zjawiskiem jednolitym i nie posiadał jednoznacznej ideologii. W obrębie modernizmu wyróżnić można kilkadziesiąt prądów, kierunków i szkół architektonicznych. Rozgraniczenie pomiędzy poszczególnymi prądami modernizmu jest niejasne, różni krytycy stosują np. wobec głównego nurtu ruchu nowoczesnego określeniefunkcjonalizm bądźracjonalizm, mając jednak na myśli tylko różne ujęcia tego samego zjawiska. Nazwafunkcjonalizm, często nadużywana, posiada przy tym negatywną konotację ztechnokratyzmem. Modernizm, jako pojęcie szersze, obejmuje czasem pozaobiektywnym modernizmem równieżromantyczny modernizm, czyli architekturę związaną ściśle z indywidualnością twórcy. W obrębie ideologii architektury szeroko rozumianego modernizmu mieści się zarówno sceptyczny humanizm (np.Miesa van der Rohe), jak i radykalnykomunizm (np.H. Meyera). Komuniści jednak potępili architekturę modernizmu już przed II wojną światową kiedyStalin odrzucił konstruktywistyczny projekt Pałacu Rad w Moskwie autorstwa Le Corbusiera i propagowano tamsocrealizm[2].
Nazwamodernizm wywodzi się zfrancuskiego (a pośrednio z łacińskiego) wyrazumoderne, oznaczającego nowoczesność, określa stosowny do współczesnych okoliczności sposób działania i formę bytu. Jako określenie prądu w architekturze konkurowała z określeniamifunkcjonalizm, dziś mającym zwykle węższe znaczenie, orazracjonalizm, który może jednak określać również całą racjonalistyczną tradycję w architekturze od XIX wieku począwszy. Dawniej stosowało się również terminarchitektura nowoczesna, który w szerszym znaczeniu obejmuje jednak równieżpostmodernizm. Precyzyjnym, lecz rzadko stosowanym synonimem modernizmu, jestruch nowoczesny w architekturze.
Modernizm w architekturze nie jest tożsamy z wcześniejszym czasowo i skrajnie różnym ideowomodernizmem w sztuce i literaturze, któremu w architekturze odpowiadasecesja. Natomiast wjęzyku hiszpańskim zwykło się jakomodernismo określać właśnie secesję w architekturze.
Ruch modernistyczny w architekturze nie miał jednego źródła, rozwijał się wpierw niezależnie i bardzo zróżnicowanymi drogami w poszczególnych krajach Europy i w Ameryce.
XIX wiek przyniósł wielki rozwój sztukiinżynierskiej, związany głównie z wprowadzeniem i opanowaniem nowych materiałów –żeliwa istali. Od lat 30. XIX wieku powstawały nowoczesne obiekty budowlane (mosty,hale fabryczne, szklarnie), których forma uwarunkowana była ścisłą koniecznością. Choć ich projektanci nie mieli zwykle ambicji architektonicznych, zostały później docenione jako prawdziwie postępowe dzieła. Sztandarowym przykładem jestCrystal palaceJosepha Paxtona (1851). Architektura, dystansując się od używanianieprawdziwych materiałów, pozostawała nie tylko w tyle, lecz znalazła się w sytuacji niejako opozycyjnej do inżynierii, kierując się ku tzw.neostylom ieklektyzmowi. Można dostrzec to wdworcach kolejowych z tego okresu, w których do koniecznie przeszklonej stalowej haliperonowej przylegał historyzujący, murowany budynek kas i poczekalni. Można stąd wysnuć tezę, że obie części budynku pozostawały w sprzeczności. Dostrzeżenie, docenienie i akceptacja przezarchitektów postępu w inżynierii iprzemyśle oraz ich wpływu na współczesność należały do czynników wpływających na narodziny modernizmu.
WWielkiej Brytanii rozwijał się ruchArts and crafts, dążący do ponownego powiązania różnych dziedzin sztuki i rzemiosła poprzez architekturę. Wywarł on wielki wpływ na debatę o architekturze w Niemczech, zamarł jednak w połowie pierwszego dwudziestolecia XX wieku. W Europie kontynentalnej szczególnie w poszukiwaniu nowej i odpowiadającej duchowi czasu metody twórczej wyróżniali się architekciHenry van de Velde – założyciel szkołyrzemiosła artystycznego wWeimarze iAdolf Loos, którego budynki o płaskich i niezdobionychelewacjach wywoływały protesty wWiedniu.
Amerykański architektFrank Lloyd Wright tworzył w końcu XIX wieku liczne domy jednorodzinne inspirowane budownictwem egzotycznym, głównie japońskim, lecz pozostawał też pod wpływem szkoły chicagowskiej i tradycji rzemieślniczych. Dzieła Wrighta znalazły wielki oddźwięk przede wszystkim w Europie.
Około 1900, gdy w architekturze kwitłasecesja, trwała w Europie intensywna dyskusja na temat roli architektury i architektów we współczesnym świecie. Narastała krytyka nadmiaru zdobień, a wkrótce samego zastosowania ornamentu w architekturze. Z różnych perspektyw krytykowano również architekturę XIX wieku, za pewnik przyjęto konieczność stosowaniaprawdziwych, niezafałszowanychtynkiem czy malowaniem materiałów (początkowo wykluczając jednak zastosowanie stali czy żelbetu). Postępowi architekci krytykowali sztuczność czy wręcz manieryczność secesji. Wielu z nich za wzorce przyjmowało początkowo rodzime budownictwo wiejskie poszczególnych krajów oraz budownictwo z czasów wokół roku 1800, inni opierali się na rozpoznaniu właściwości materiałów. Przede wszystkim wNiemczech iHolandii powstały pierwsze budynki, które można zaliczyć do architektury modernistycznej. Należy do nich rzeczowy, choć posiadający dość tradycyjne elementy dekoracyjne gmach giełdy (1903) wAmsterdamieH. P. Berlagego. W Niemczech powstał w 1907Deutscher Werkbund, organizacja skupiająca architektów i innych twórców współdziałających z przemysłem i tworzących budynki w oparciu o zasady funkcjonalności. W BerliniePeter Behrens zaprojektował stalowo-szklaną halę turbin firmyAEG (1907), zlokalizowaną w kontekście miejskim. Jedynym ozdobnikiem jest masywnymur w narożniku, zbędny w konstrukcji. WeWrocławiu działaliMax Berg, twórcażelbetowej, projektowanejod wnętrzaHali Stulecia (1913), orazHans Poelzig, architekt wielu obiektów przemysłowych (np.wieża wodna wPoznaniu), lecz również obiektów użyteczności publicznej. Jednym z najwcześniejszych przykładów wczesnego modernizmu jestKolonia Emma w Radlinie. Jednocześnie z przekształcaniem się form architektonicznych trwała dyskusja o stosunku architektury do sztuki i techniki oraz akceptacji produkcji masowej.
Jednym z przełomowych budynków była fabryka obuwiaFagusWaltera Gropiusa z 1911, często określana jako pierwszy obiekt modernistyczny. Szklany narożnik jest w niej pozbawiony elementów konstrukcyjnych. W roku 1914 Gropius projektuje na wystawę przemysłową wKolonii wzorcową fabrykę o szklanych elewacjach,Bruno Taut zaś szklany pawilon o krystalicznych kształtach. Obiekty te dały początek legendzieszklanych domów, symbolu przyszłości.
I wojna światowa przynosi, poza wielkimi zniszczeniami, również rozwój techniki (np.lotnictwa), a przede wszystkim gwałtowne przemiany społeczne, w tymrewolucje. Nadzieja na lepszą przyszłość widziana w nowej organizacjispołeczeństwa, jak również w technice, umożliwiła modernistom większą swobodę działania oraz pobudziła do wymiany intelektualnej. Sytuacja ekonomiczna pierwszych lat po wojnie nie sprzyjała wznoszeniu dużej liczby nowoczesnych obiektów, leczteoretyczne rozważania na temat architektury rozwijały się w całej Europie. Szeroko komentowano przedstawione jedynie w szkicowej formie projektySant’Elii,Miesa van der Rohe czyStama, stanowiące raczej zapis utopijnej idei niż realne propozycje budynków. Duże znaczenie jako fora wymiany myśli uzyskały czasopisma, takie jakwerkbundowskiG albo redagowane przezCh.E. JeanneretaL'Esprit Nouveau i przez StamaABC. Wśród członków Deutsche Werkbundu działała grupa korespondencyjnaSzklany łańcuch (niem.Die Gläserne Kette), dzięki której wykrystalizował się pogląd modernistów na cele i kierunki rozwoju architektury. W Weimarze na bazie uczelni van de Veldego powstałBauhaus, szkoła rzemiosł i architektury. W Holandii działała abstrakcyjno-formalistyczna grupaDe Stijl wokółTheo van Doesburga iGerrita Rietvelda. WRosji po rewolucji doszli do głosukonstruktywiści, łączący plastyczną ideęsuprematyzmu z najnowszymi możliwościami technicznymi.
Nowocześni architekci lat 20. inspirowali się nowoczesną sztuką, przejmując jejabstrakcyjność. Niektórzy z nich odrzucali jednak całkowicie związek architektury z działalnością artystyczną, uważając za zadanie architektury wypełnianie materialnych potrzeb społecznych. Inni, jakLe Corbusier, uważali, że architektura staje się sztuką, gdy wybierze się najpiękniejsze formalnie spośród możliwych w pełni funkcjonalnych rozwiązań. W środowiskach nowoczesnych architektów powszechnie uważano, że architektura powinna podążać za nowoczesnością i krzewić nową kulturę.
Na Wystawie Światowej wParyżu w 1925 tylkoLe Corbusier,Konstantin Mielnikow i Robert Mallet-Stevens zaprezentowali modernizm zamiast modnego wtedyart déco i domagali się architektury bez dekoracji[2]. Około 1925 moderniści zaczęli budować coraz to liczniej budynki użyteczności publicznej, zwłaszcza takie symbole nowoczesności jakkina czydomy towarowe, często też starsze obiekty otrzymywały nowoczesnąelewację. Modernizm stawał się modny w centrach wielkich miast. W Niemczech, Holandii i Francji powstały modernistyczneosiedla mieszkaniowe z płaskimi dachami. Najpierw były to małe założenia, obejmujące kilkadomów i zwykle wyśmiewane przez ówczesną prasę codzienną. Większe osiedla tego czasu toOsiedle-Podkowa (niem.Hufeisensiedlung)Brunona Tauta w Berlinie-Britzu iTörten Waltera Gropiusa wDessau (dziśDessau-Roßlau). Swoje pierwsze modernistycznewille buduje Le Corbusier. Deutscher Werkbund organizujewystawę architektury mieszkaniowej w Weißenhof w 1927, a później także m.in.wystawę WUWA we Wrocławiu (1929) iNovy Dům w Brnie (1932). Architektura i urbanistyka modernizmu wiążą się z ideami demokratyzacji i egalitaryzacji życia społecznego (także zsocjalizmem), lecz spotykają się z zainteresowaniem przede wszystkim wśród wyższych klas społecznych.
W Stanach Zjednoczonych w stylu nawiązującym do europejskiego modernizmu tworzyliRudolf Schindler iRichard Neutra, architekci pochodzenia austriackiego, uczniowieLoosa. Pod względem formalnym modernizm stał się stylem w pełni międzynarodowym, a jego rozwój przebiegał równolegle w całym rozwiniętym technicznie świecie. Dostrzegli toJohnson iHitchcock, tworząc terminstyl międzynarodowy. Modernizm tego okresu wcale nie był jednak zjawiskiem jednolitym, a z podobieństwem form nie szły w parze idee i zapatrywania poszczególnych architektów. Już w początku lat 30. nowoczesna architektura ponownie silnie się różnicowała i dochodziło do jawnych sporów, aczkolwiek granice między stronnictwami nie przebiegały wzdłuż granic państwowych. Około 1930 dominował główny prądszkoły międzynarodowej, lecz wzmogła się krytyka rygorystycznie funkcjonalnej i kubicznej architektury.
Konsolidacji środowiska modernistów w końcu lat 20. sprzyjały nie tylko kolportaż publikacji i ożywiona korespondencja, lecz również obrona przed atakami ze strony środowiskkonserwatywnych. Dla reprezentowania i propagowania nowej architektury powstał w 1928CIAM, międzynarodowe forum architektów skupione wokółLe Corbusiera. Po przejęciu władzy w Niemczech przeznazistów, którzy potępili architekturę modernizmu, CIAM stał się głównym ośrodkiem rozwoju myśli modernistycznej[2]. W jego gronie dyskutowane były i kodyfikowane zasady opisujące tworzenie nowej architektury. W wyniku tych prac powstała m.in.Karta Ateńska.
Kilka lat poII wojnie światowej modernizm w krajach zachodniej Europy i w USA osiągnął wysoki stopień akceptacji i popularności. Stał się stylem budynków użyteczności publicznej i osiedli, symbolizował nowoczesność idemokrację. Odbudowa wielu miast europejskich prowadzona była wedle zasadKarty Ateńskiej, zniszczenia wojenne uznano za szanse na wprowadzenie generalnej reformy ich osiedli mieszkaniowych i przestrzeni publicznych.
W 1952 we FrancjiLe Corbusier zbudował swój prototypowy, przełomowy i kontrowersyjny wielki blok mieszkalnyUnité d’habitation (Jednostka mieszkalna) w Marsylii inspirowany formą i funkcją transatlantyku[3]. Na berlińskiej wystawie budownictwaIBA (Interbau) w 1957 zaprezentowano natomiast nowe budownictwo niemieckie i międzynarodowe jako modernistyczną i demokratyczną alternatywę wobecarchitektury III Rzeszy oraz powstającej równoleglewschodnioberlińskiejsocrealistycznejalei Stalina. Temat humanistycznego przesłania modernizmu jako architektury prospołecznej i zapewniającej zdrowe warunki życia był na niej jeszcze w pełni poważnie podejmowany przez architektów (m.in. Le Corbusier,Aalto iNiemeyer).
W 1953 Le Corbusier zbudował nowe indyjskie miastoCzandigarh[4]. Założenie nowego miastaBrasílii (1960) na podstawie projektuCosty i Niemeyera, opierającego się na teoretycznych rozważaniach miasta linearnego, stanowiło ostatnie wielkie przedsięwzięcie dojrzałego modernizmu i próbę realizacji jego idei, często uznawanej zautopię.
Krytyka modernizmu z pozycji konserwatywnych doprowadziła do powstaniaprądów programowo antymodernistycznych w latach 20. XX wieku, jednak nie one stały się głównym zagrożeniem dla rozwoju awangardy. W momencie upowszechnienia się (i spowszechnienia) modernizmu siła argumentów ideowych i estetycznych jego twórców znacząco osłabła.
Już krótko po II wojnie światowej, mimo powszechnego entuzjazmu dla nowej architektury i urbanistyki,Alison iPeter Smithson ostrzegali przed niebezpieczeństwami rygorystycznego i szablonowego projektowania. Jako że technokratyczne tendencje w modernizmie stały się silne, wyrażali obawę przed zdehumanizowaniem architektury. Corbusierowski model urbanistyki (miasto wieżowców wśród zieleni) prowadził zdaniem Smithsonów do wyobcowania i izolacji, tym samym mógł prowadzić do patologii społecznych, podczas gdy jedną z naczelnych idei modernizmu była idealna wspólnota mieszkańców. Rozłam międzytradycyjnymi modernistami a młodszym pokoleniem architektów (zgromadzonych m.in. w grupieTeam Ten) w początku lat 50. doprowadził nie tylko do rozpadu CIAM, lecz również do wzmożonej dyskusji na temat popełnianych błędów.
W okolicachLondynu powstały w tym okresie projektowane przez miejskie biuro projektowe osiedla (m.in. Alton-East 1954 i -West 1959 w Roehampton) charakteryzujące się zasadamimiejskość dzięki gęstości (ang.urbanity by density) imieszanej zabudowy (mixed development), złożone zarówno z wieżowców, jak i niższych budynków wielorodzinnych oraz szeregowych. Stały się one wielokrotnie naśladowanym wzorem rozwiązań architektury mieszkaniowej w krajach zachodnich. W awangardzie światowej architektury znaleźli się odtąd architekci pochodzący z krajów anglosaskich.Angielski stał się językiem, w którym prowadzono międzynarodową dyskusję i krytykę architektoniczną, zastąpił on używane wcześniej w tej rolifrancuski orazniemiecki. W architekturze tego okresu daje się zauważyć powrót do naturalnych i nieprzetworzonych materiałów, takich jak drewno czy kamień. Różnorakie zjawiska rozwijające się w architekturze od połowy lat 50., takie jakbrutalizm,strukturalizm czymetabolizm są nazywane zbiorowym określeniempóźnego modernizmu.
Od połowy lat 60. wUSA z gwałtowną krytyką modernizmu zaczęli występowaćpostmoderniści, zarzucając mu monotonię, ignorowanie potrzeb użytkownika, zwłaszcza oderwanie człowieka od jego korzeni kulturowych i wrodzonego środowiska. W wyniku tego modernizm dość gwałtownie stracił uznanie w oczach tak krytyki, jak i inwestorów.
Formalny przepych architekturypostmodernizmu wywołał w drugiej połowie lat 80. trwającą do dziś modę na formy budynków nawiązujące do modernizmu, jednocześnie doszli do głosu architekci późnomodernistyczni, którzy nadal projektowali według jego założeń. Wraz z rozwojem technik budowlanych wiele czysto konstrukcyjnych problemów, z jakimi borykali się pierwsi twórcy modernizmu, daje się w pełni rozwiązać.Styl neomodernistyczny iminimalistyczny zazwyczaj przejmują jedynie formalne elementy modernizmu, odcinając się od jego urbanistycznego i społecznego radykalizmu.
Wraz z powrotem zainteresowania modernizmem zaistniała też potrzeba ochrony i konserwacji jego najważniejszych dzieł. W tym celu powstała międzynarodowa organizacjaDoCoMoMo. Zasadą architektury modernistycznej była jednak nie trwałość, a dopasowanie do czasowych realiów oraz wymogów techniki i ekonomii. Często wysuwany jest postulat, że w przypadku modernizmu rzeczywistym dziełem nie jest materialny budynek, a abstrakcyjny projekt. Obecnie wiele budynków modernistycznych przechodzi gruntowne renowacje z daleko idącą wymianą materiałów na bardziej wytrzymałe współczesne odpowiedniki.
W przeciwieństwie do stylów historycznych isecesji ruch nowoczesny nie wypracował jednolitych form stylowych ani nigdy nie stawiał sobie takiego celu. Istniało dążenie do unikania wszystkiego, co można określić jako cechy formalne. Szerokie spektrum ideowe modernizmu obejmowało przynajmniej we wczesnej fazie rozwoju ruchu kilka zasad wspólnych dla całego ruchu i to one stanowią raczej wyróżnik architektury powstałej pod jego wpływem. Podstawową zasadą, którą kierowali się architekci modernizmu, było poczucie moralnego obowiązku wobec społeczności – urbanistyka, architektura i przemysł miały spełniać społeczną misję, ich zadaniem miało być demokratyczne i wspólnotowe wychowanie społeczeństwa. Wobec konieczności sprawiedliwego podziału przestrzeni życiowej i związanych z nią dóbr, poszukiwano daleko idącejoptymalizacji iekonomizacji. Owocowało to racjonalizacjąrzutu i ogólnej formy architektonicznej. Służyć temu miały także nowe technologie, do których chętnie się uciekano. Za najważniejsze zadanie moderniści uważali zapewnienie ludności godziwych warunków mieszkaniowych, co spowodowało koncentrację na urbanistyce rozumianej jako planowanie osiedli.
Ponieważ zakładano rozumowe podejście do projektowania, powstające formy poszczególnych obiektów miały być rezultatem funkcji i konstrukcji oraz innych warunków brzegowych. Nietrudno dają się jednak zauważyć wspólne cechy formalne dla większości budynków modernizmu. Przede wszystkim dotyczą one dyspozycji przestrzennej budynku: lekka bryła, unikaniesymetrii. Niektóre są bezpośrednim skutkiem poszukiwania efektywnej formy. Należą do nich częściowo elementy skodyfikowane przez Le Corbusiera, czyli pięć zasad architektury nowoczesnej: swobodna elewacja ześcianą kurtynową, wolny plan dzielony lekkimiściankami działowymi, płaski dach ztarasem zwanym również ogrodem na dachu, szerokie okna wstęgowe wpuszczające dużo światła i w założeniu nie ingerujące w przyrodę posadowienie budynku nad ziemią na słupach (fr.pilotis) ze stali lub żelazobetonu pozostawiających wolny parter[2].
Wiele cech powstało jednak niejako w proteście wobec sztuczności form architektury XIX wieku: kubiczna bryła budynku, zdyscyplinowane stosowanie wszelkiego detalu, duże płaskie i jednolite powierzchnie elewacji – białe lub w pastelowych kolorach,okna zlicowane z elewacją i pozbawione wewnętrznych podziałów, stosowanie surowych materiałów (beton, stal), obszerne przeszkleniaklatek schodowych, a czasem całych elewacji. Inne, jak np. okrągłe okna (bulaje luboculusy), posiadały wyłącznie charakter podkreślającej nowoczesny charakter stylizacji.
Z ortogonalnym rygorem formalnym koegzystowały w modernizmie wyszukane, skomplikowane, abstrakcyjne, lecz zarazem funkcjonalnie zaplanowane kształty, zwłaszcza w przypadku obiektów mieszczących duże pomieszczenia o specjalnym charakterze (sala widowiskowa, klub). Wiele budynków skomponowanych jest na zasadzie skontrastowania regularnie rozplanowanychskrzydeł biurowych lub mieszkalnych z organicznie ukształtowanymi częściami wspólnymi, posiadającymi charakter autonomicznego obiektu.
W wielu budynkach modernistycznych podane cechy formalne jednak wcale nie występują, wiele jest też budynków o podanych cechach, których nie można zaliczyć do nurtu modernizmu.
Modernizm wprowadził do architektury Zachoduwolny plan (lubwolny rzut), czyli rzut kondygnacji nie podzielony na zamknięte pomieszczenia. Przestrzeń definiowana była poprzez swobodnie rozmieszczonepłaszczyzny,słupy, oświetlenie, elementy wyposażenia. Popularnośćwolnego rzutu miała kilka przyczyn. Z jednej strony podkreślano zalety funkcjonalne uniwersalnej przestrzeni dającej się kształtować przy pomocy odpowiedniej aranżacjimebli i nielicznych ekranów ścian (ewentualnie przesuwnych), z drugiej zaś doceniano walory artystyczne takiego wnętrza, zbudowanego z ciągu zmiennych perspektyw. Wolny plan, który rozwiązuje paraliż przegrody strukturalnej pojawił się w modernizmie dzięki innowacjom takim jak szklane ściany w architekturze mieszkaniowej (przykładem ich zastosowania jestWilla Tugendhatów w Brnie z 1930, autorstwa Ludwiga Miesa van der Rohe, gdzie sterowane elektrycznie szklaneściany kurtynowe zastąpiły zarówno okna, jak i ściany)[5]. Inną nowością są drzwi wielkości ściany (nie przeszklone, ale obrotowe) zastosowane na przykład w przedszkolu w bloku mieszkalnymUnité d’habitation w Marsylii z 1952, autorstwa Le Corbusiera[6].
Modernizm na nowo sformułował pojęcieprzestrzeni architektonicznej, zastępując zamknięte i ściśle zdefiniowane, ograniczające się do poszczególnych wnętrz przestrzenie poprzez tzw. kontinuum przestrzenne – ciąg przestrzeni tylko częściowo ograniczonych przez przegrody budowlane. Inspirując się architekturąDalekiego Wschodu, dążono do zatarcia kontrastu między wnętrzem a zewnętrzem, wciągnięcia przylegającej przestrzeni ogrodu do przestrzeni użytkowej budynku i włączenia wnętrza budynku w środowisko przyrodnicze.
Również stosowanie płaskich dachów było różnie umotywowane. Dążenie do funkcjonalności, a przy tymekonomiczności, nakazywało rezygnację ze słabo wykorzystanej kubatury budynku. Możliwość urządzenia na dachu zazielenionego tarasu umożliwiała lepsze zespolenie budynku z przyrodą. Przede wszystkim jednak dachy płaskie stanowiły manifestacyjny wyróżnik nowoczesności wyrażający się przez oderwanie odarchetypu budynku (zwieńczonego dachem spadzistym), nadaniekubicznym budynkom cech kompozycji abstrakcyjnej oraz demonstrację możliwości nowoczesnej techniki.Przykładem modernistycznego dachu płaskiego z tarasem wypoczynkowym jestVilla Savoye (1931) Le Corbusiera w Poissy[7] oraz awangardowa, funkcjonalistyczna willa mieszkalna pokryta żółtym klinkierem (1936) Henryka Oderfelda i Ludwika Tokara przy ul. Buskiej 9 na Sadybie w Warszawie[8].
W odróżnieniu od poprzedzających okresów najistotniejszym zadaniemurbanistyki modernizmu było ekonomiczne oraz sprzyjające zdrowiu i wygodzie mieszkańców projektowanieosiedli, a nie jedynie kształtowanieprzestrzeni publicznych i wnętrz ulicznych orazplaców.
Moderniści propagowali rozdział poszczególnych funkcji na obszarze miasta (przemysłu, zabudowy mieszkaniowej, centrumadministracyjnego ihandlowego), także w zależności od ukształtowania terenu i kierunków wiatru. Szlaki komunikacyjne łączące poszczególne części miasta miały tych części nie rozdzielać, a rolę granic je izolujących miały grać tereny zielone. Postulowano łatwy dostęp do obszarów rekreacyjnych.
Modernizm wykształcił kilka sprzecznych tendencji urbanistycznych: limitację osiedli miejskich wraz z tworzeniemsatelitów (Ernst May), również ograniczonej wielkości, oraz rozwój wzdłuż głównych osi witalnychaglomeracji miejskiej. Powstały koncepcje miast gwiaździstych i linearnych (Le Corbusier). Również wysokość zabudowy była sprawą sporną – wielu modernistów protestowało przeciwwieżowcom, widząc w nich rozwiązanie niehumanitarne, podczas gdy inni uważali je za symbol nowoczesności i metodę oszczędzania terenów naturalnych.
Większość modernistów, szczególnie w początkowej fazie rozwoju nowoczesnej architektury, podzielała fascynacjęmotoryzacją i zaletami indywidualnego transportu. Proponowano modelmiasta samochodowego,samochód stanowił atrybut nowoczesności, a jego upowszechnianie stało się argumentem przemawiającym za wznoszeniem równie nowoczesnych domów. PoII wojnie światowej zwiększanie się powierzchni przeznaczonej na komunikację i niszczenie więzi przestrzennych wywołałodebaty na temat potrzeby stworzeniamiasta ludzkiego.
Centrum nowoczesnego miasta miało być wydzielonym obszarem usługowym, czasem rozdzielano teżadministrację i kulturę odhandlu. Postulowano tworzeniestref pieszych, obszernych placów orazparków w bezpośredniej bliskości centrów. Przeważająca większość architektów akceptowała wznoszenie w centrachwieżowców i innych obiektów wielkokubaturowych.
Dużą uwagę przywiązywano dodoświetlenia pomieszczeń mieszkalnych bezpośrednimświatłem słonecznym oraz przewietrzania układu urbanistycznego. Obiekty lokalizowano swobodnie wśród zieleni lub też przyjmowano radykalnyukład rzędowy (linijkowy). Podłużne budynki orientowano w nim na osi północ-południe, przy czym pomieszczenia dzienne orientowano na zachód, a kuchnie na wschód, zaśkomunikację kołową przeprowadzano w kierunku poprzecznym do zabudowy.
W urbanistyce późniejszego okresu (od lat 50.) architekci odchodzili od schematycznych rozwiązań w kierunku uznawanych za bardziejhumanistyczne swobodnych i organicznychkompozycji, składających się z budynków o zróżnicowanej wysokości i często łamanym narysie (skomplikowanych formach rzutu). Pojawiło się też ponowne zainteresowanie kształtowaniem wnętrz urbanistycznych.
ReynerR.BanhamReynerR.,Rewolucja w architekturze,ZbigniewZ.Drzewiecki (tłum.), Warszawa: Wydaw-a Artystyczne i Filmowe, 1979,ISBN 83-221-0075-2,OCLC830948114. Brak numerów stron w książce
Hans Engels, Ulf Meyer,Bauhaus-Architektur 1919-1933, Monachium-Londyn-Nowy Jork 2001,ISBN 3-7913-2535-3.
Kenneth Frampton,Die Architektur der Moderne. Eine kritische Baugeschichte, Stuttgart 2001,ISBN 3-421-03075-8.
Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser,Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994,ISBN 3-8228-0265-4.
Hasan-Uddin Khan,International Style: Architektur der Moderne 1925 bis 1965, Kolonia 2001,ISBN 3-8228-1228-5.
WilfriedW.KochWilfriedW.,Style w architekturze,WaldemarW.Baraniewski (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 1996,ISBN 83-7129-288-0,OCLC69567835. Brak numerów stron w książce
Vittorio Magnago Lampugnani (wyd.),Hatje-Lexikon der Architektur des 20. Jahrhunderts, Ostfildern-Ruit 1998,ISBN 3-7757-0738-7.
R. Stephen Sennott (red.),Encyclopedia of 20th-Century Architecture, Volume 1 A-F, Nowy Jork-Londyn 2004,ISBN 1-57958-433-0.
R. Stephen Sennott (red.),Encyclopedia of 20th-Century Architecture, Volume 2 G-O, Nowy Jork-Londyn 2004,ISBN 1-57958-434-9.
R. Stephen Sennott (red.),Encyclopedia of 20th-Century Architecture, Volume 3 P-Z, Nowy Jork-Londyn 2004,ISBN 1-57958-435-7.
John Zukowsky (wyd.),Architektur in Deutschland 1919-1939: Die Vielfalt der Moderne, Monachium-Nowy Jork 1994,ISBN 3-7913-1339-8.
.jpg)
_(9618433915).jpg)
%2c_Opera_House_--_2019_--_2130.jpg)
.jpg)
.jpg)
