Milicja Ludowa – formacja policyjna w Polsce funkcjonująca od 5 grudnia 1918 do 24 lipca 1919, powstała na bazieMilicji Ludowej PPS.
Milicja Ludowa powstała w listopadzie 1918 roku w oparciu o członkówPogotowia Bojowego PPS,Polskiej Organizacji Wojskowej iPSL „Wyzwolenia” a 5 grudnia 1918 dekretemTymczasowego Naczelnika PaństwaJózefa Piłsudskiego orazTymczasowego Rządu Republiki Ludowej Jędrzeja Moraczewskiego,Przepisy o organizacji Milicji Ludowej[1] została uznana za formację policyjną[2].
Milicja Ludowa zgodnie z dekretem była formacją o charakterze wojskowym podległąMinistrowi Spraw Wewnętrznych. Zgodnie z postanowieniami dekretu, Milicję Ludową powołano:
Dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezładu społecznego, dla przeprowadzenia zarządzeń Władz Państwowych.[1]
Kierowanie Milicją Ludową należało do Komendy Głównej wyznaczonej przezMinistrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Naczelnym Dowództwem. Struktura miała oprzeć się na okręgach dostosowanych do podziału administracyjnego. Na czele okręgów mieli stać komendanci okręgowi wyznaczeni przez Komendę Główną. Natomiast komendanci okręgowi w porozumieniu z komisarzami rządowymi mieli wyznaczać komendantów powiatowych. Zgodnie z dekretem rozwiązano jednocześnie wszystkie ochotnicze formacje straży, obron i milicji obywatelskich, z wyjątkiem milicji i policji samorządowych.
16 grudnia 1918 Minister Spraw WewnętrznychStanisław Thugutt wydał rozporządzenie wykonawcze[3], którym zorganizowanie Milicji Ludowej powierzył Komendantowi Głównemu oraz przypomniał o obowiązku rozwiązania się formacji ochotniczych w tym złożeniu broni, zgodnie z poleceniami Komendanta Głównego.
Komendantem Głównym Milicji Ludowej mianowanokpt.Ignacego Boernera. Wraz z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych opublikowano odezwę Komendanta Głównego, w której ogłosił:
przełomowej chwili dziejowej żywioły nieodpowiedzialne usiłują wywołać i u nas anarchję i zamęt. Paskarstwo, bandytyzm, lichwa mieszkaniowa itp objawy zwyrodnienia moralnego i społecznego coraz więcej się szerzą.Walka bezwzględna z temi objawami będzie naczelnem zadaniem Milicji Ludowej. Ciężkie i odpowiedzialne zadanie polecono mi spełnić! Mam stworzyć siłę, która ma zapewnić Ojczyźnie ład i porządek. Zadanie ponad siły, jeżeli koło mnie nie zszeregują się ludzie silni, którzy dobro Ojczyzny stawiają ponad życie. Do walki z wewnętrznym wrogiem Republiki Polskiej wzywam Was![4]
Odezwa określała ponadto, iż członkami Milicji Ludowej mogą być ochotnicy:
Służba w Milicji Ludowej miała trwać do czasu określenia jej terminu przez Sejm Ustawodawczy.
Milicja Ludowa uznawana była, przez przeciwnikówrządu Moraczewskiego, za organizację lewicową, opanowaną przezPPS. Powodowało to konflikty z niektórymi oddziałami wojska i żandarmerii. M.in. do starć pomiędzy Milicją Ludową a wojskiem doszło wKozłowie, w grudniu 1918 r., gdzie Milicja wsparła strajkujących robotników rolnych, zaś właściciele ziemscy wezwali wojsko. W wyniku starć zginęło 8 robotników, kilkadziesiąt osób w tym trzech ułanów zostało rannych[5].
Do dużych starć doszło pozamachu Januszajtisa 6 stycznia 1919 narząd Jędrzeja Moraczewskiego. Oddziały Milicji Ludowej wRadomiu, zaatakowały oddziały II batalionu26 pułku piechoty oraz24 pułku piechoty, chcąc je rozbroić i uprzedzić ich wystąpienia. Doszło do całonocnych starć. W wyniku negocjacji z udziałempłk. Norwid-Neugebauera iMariana Malinowskiego z PPS doszło do uspokojenia sytuacji. Do starć doszło również 5 i 6 stycznia wŻyrardowie, zaś 11 stycznia wLublinie.
7 lutego 1919rząd Ignacego Paderewskiego dokonał zmiany dekretu o Milicji Ludowej[6], wprowadzając nowe wymogi dla milicjantów:
Ponadto wprowadzono dwumiesięczny okres kandydacki; uznano, że służba trwa co najmniej dwa lata. Ponadto określono, że do funkcjonariuszy milicji stosuje się wojskowe przepisy o karach dyscyplinarnych oraz wojskowa procedura karna.
W marcu 1919 gdy doszło wZagłębiu Dąbrowskim do strajku generalnego, wojsko rozbroiło, a następnie internowało kompanie sosnowiecką i dąbrowską Milicji Ludowej. Aresztowano również oficerów, m.in. Bolesława Sarankiewicza. Sprawa ta była przedmiotem licznych interpelacji oraz wyjaśnień rządu.
W marcu 1919 ówczesny minister spraw wewnętrznychStanisław Wojciechowski nakazał podporządkowanie Milicji Ludowej lokalnym komisarzom rządowym. Od kwietnia 1919 rozpoczęto przygotowania do utworzenia jednolitej formacji policyjnej. Jednocześnie postanowiono wcielić bataliony Milicji do oddziałów wojskowych. Pierwszy batalion z Warszawy, został sformowany w kwietniu 1919 i skierowany na front jako III batalionbiałostockiego pułku strzelcówDywizji Litewsko-Białoruskiej. Następnie utworzono siedem kolejnych batalionów do służby etapowej. Wszystkie bataliony miały otrzymać nazwę „IV batalionu etapowego” z uzupełnieniem nazwy miejscowości. Bataliony miały odbywać służbę wartowniczą w garnizonach i chronić linie kolejowe na zapleczu frontu.
W czerwcu 1919, wPińsku, doszło do buntu dwóch kompanii żołnierzy V Batalionu Milicji Ludowej, dowodzonego przez por.Stefana Lelek-Sowę, którzy na rozkazgen. Antoniego Listowskiego mieli natychmiast wyruszyć na pierwszą linię frontu. Próba kilkudniowego wstrzymania wykonania rozkazu, argumentowana brakiem amunicji, zaprowiantowania, zaplecza oraz braku wyszkolenia liniowego celem przygotowania się do działań, spotkała się z odmową. Spowodowało to protest żołnierzy Milicji, a w konsekwencji zostali rozbrojeni i internowani[7]. Bataliony zostały ostatecznie do 1 lipca 1919 wcielone do poszczególnych pułków piechoty. Istotnym problemem udziału Milicji w działaniach frontowych był brak uzbrojenia i wyposażenia, niechęć dowódców traktujących Milicję jako „bolszewików”, nieuregulowanie awansów oficerskich w Milicji.
Wydarzenia zPińska przyspieszyły likwidację Milicji Ludowej już w czerwcu 1919. Milicja Ludowa została formalnie rozwiązana ustawą z dnia 24 lipca 1919 opolicji państwowej[8].
Milicja Ludowa liczyła w marcu 1919 r. ok. 23 000 osób. Oddziały zgrupowane były w bataliony i kompanie. W każdy okręgu znajdował się jeden batalion liczący ok. 760 ludzi. Łącznie było 15 batalionów Milicji Ludowej w 11 okręgach (w Warszawskim były trzy bataliony, zaś w radomskim dwa); Ponadto w 62 obwodach było po jednej kompanii liczącej ok. 160 ludzi. Ponadto istniały komendy obwodowe, okręgowe, komenda główna oraz trzy szkoły podoficerskie wCzęstochowie,Kozienicach orazWarszawie (tam też zorganizowano szkołę podchorążych). Ponadto szacuje się, że w rezerwach Milicji znajdowało się ok. 12 tys. osób.
W Milicji Ludowej istniały trzy stopnie bez rang: szeregowiec, podoficer i oficer z określeniem funkcji. Szeregowiec nosił jeden pasek czerwony na kołnierzu; podoficer czerwony kąt na kołnierzu; oficer czerwoną błyskawicę na kołnierzu. Ponadto podoficerowie i oficerowie nosili czerwone sznury.
Milicja w większości umundurowana była w mundury z czarnego sukna, oraz czapki maciejówki. Na czapce z orzełkiem bez korony były emaliowane czerwone inicjały „ML”. Oficerowie oddelegowani z wojska nosili mundury wojskowe.