Miłość platoniczna –miłość wzniosła, wyidealizowana, wolna odseksu i zmysłowości, przyjacielska, bezinteresowna, lojalna i wierna. Stanowimotyw w literaturze i sztuce od czasówrenesansu.
Koncepcjamiłości platonicznej wywodzi się z pismPlatona (w szczególności z jegoUczty). Współczesne znaczenie ma jednak niewiele wspólnego z pierwowzorem. Język potoczny przejął termin platońskiej (lub, jak się mówi, „platonicznej”) miłości w zubożonym, czysto negatywnym znaczeniu wyzbycia się pożądań zmysłowych wobec przedmiotów cielesnych; dla Platona natomiast miłość nadzmysłowa była wprawdzie celem, ale miłość zmysłowa była szczeblem do niej[1]. U Platona miłość była drogą wiodącą ku wyższym formom poznania, od miłości cielesnej, ku poznaniuideidobra ipiękna. W okresie renesansu starano się pogodzić nauki Platona zchrześcijaństwem, które potępiało homoseksualność, podobnie jak Platon w Prawach. Doprowadziło to do reinterpretacji Platona, początkowo przez włączenie w tę koncepcję również miłości heteroseksualnej, a następnie poprzez wypracowanie pojęciamiłości platonicznej jako miłości czysto duchowej.
Odrębnym pojęciem jestmiłość romantyczna, mająca charakter gwałtowny i zmysłowy.
Główny artykuł:Uczta (dialog Platona).Wstarożytnej Grecji rozróżniano kilka rodzajów miłości:eros był miłością gwałtowną i pożądliwą (to znaczenie jest obecne w słowie „erotyczny“),storgē miłością rodziców do dzieci,philia – miłością łagodną i przyjacielską (tłumaczoną też jako „przyjaźń“), aagape – bezinteresowną życzliwością. Funkcjonowało również wiele koncepcji filozoficznych iopowieści mitologicznych na jej temat. W tym kontekście pojawiły się poświęcone miłości prace Platona. Swoje poglądy na miłość wyłożył on przede wszystkim wUczcie iFajdrosie.
Uczta, podobnie jak inne dialogi Platona, złożona jest z wypowiedzi różnych osób, wśród których centralną postacią jestSokrates. Na dialog składają się mowy uczestnikówsympozjonu, mające chwalićErosa. Kolejni mówcy prezentują odmienne koncepcje miłości. Fajdros i Pauzaniasz w swoich mowach chwalą miłość homoseksualną. Miłość mężczyzny i kobiety jest również możliwa, lecz jest rzeczą rzadką (Fajdros) lub ma charakter niższy, cielesny (Pauzaniasz). Z kolei Eryksimachos rozpatruje miłość z punktu widzenia medycyny ifilozofii przyrody, traktując ją jako jeden zelementów wszechświata.Arystofanes prezentuje w swojej mowie przypowieść o pochodzeniu miłości z rozpadu pierwszych istot ludzkich. Istoty te miały dwie twarze i dzieliły się na trzy płcie: męsko-męską, żeńsko-żeńską i męsko-żeńską. Ludzie sprzeciwiali się bogom, a w więc ci, aby ich ukarać, rozdzielili ich ciała na połówki. Miłość jest więc szukaniem swojej drugiej połowy o płci odpowiadającej pierwotnemu połączeniu. Kolejny z mówców, Agaton, wskazuje, że poprzednicy chwalili raczej samą miłość, a nie darzącego nią Erosa. W swojej mowie Agaton wygłasza pochwały pod adresem samego bóstwa[2].
Kolejny z mówców, Sokrates, najpierw wykazuje błędy w rozumowaniu poprzedników. Następnie zaś przytacza słowaDeotymy, która, jak się uważa, wyraża stanowisko samego Platona. W mowie tej miłość ma charakter stopniowalny, od najniższej, cielesnej, aż do poznania piękna i dobra. Miłością najniższą jest miłość zmysłowa mężczyzny do kobiety. Na wyższym poziomie miłość cielesna między mężczyznami. Ponad miłością cielesną jest miłość duchowa. Duchowa miłość między ludźmi jest jednak tylko etapem na drodze ku najwyższemu poziomowi miłości: miłości do wiecznych idei piękna i dobra.
Koncepcja miłości jako wzniosłego uczucia do wiecznych idei, przekraczającego cielesność, stała się niezwykle wpływowa. Była również tym elementem doktryny Platona, który był w późniejszych wiekach chętnie łączony zfilozofią chrześcijańską.
W późnej starożytności platońska koncepcja miłości była rozwijana przezneoplatoników:Plotyna,Proklosa. Wpłynęła także na niektórych pisarzypatrystycznych. Uśw. Augustyna kolejnymi, coraz wyższymi formami miłości są miłość erotyczna, miłość bliźniego i miłość do Boga. W pismachOjców Kościoła z doktryny Platona pozostało już niewiele i stapia się ona z chrześcijaństwem.
Średniowiecznym filozofom Platon był bezpośrednio nieznany. Ponowne odkrycie pism Platona w późnym średniowieczu, a także zainteresowanie starożytnymi tekstami wrenesansie ożywiły kontrowersję na temat możliwości pogodzenia myśli Platona z chrześcijaństwem.
Odnowienie zainteresowania antykiem pod koniec średniowiecza, a także ponowna recepcja pism Platona na Zachodzie zwróciły uwagę filozofów na jego koncepcję miłości. Wyraźne wpływy platońskie są zauważane wSonetach do LauryPetrarki[3]. Do powstania koncepcjimiłości platonicznej najwięcej przyczynił się jednakrenesansowy humanistaMarsilio Ficino.
Jawna pochwała homoseksualności u Platona i istotna rola jaką odgrywał on w jego koncepcjimiłości były istotną przeszkodą wrenesansowej recepcji platonizmu. Rozważania na temat miłości u Platona były bardzo ważne dlaMarsilio Ficina, a co za tym idzie stanowiły istotny temat dyskusji w kierowanej przez niegoAkademii Florenckiej. Innymi filozofami, którzy rozważali ten temat byliBessarion iPietro Bembo czyżydowski filozofJehuda Abrabanel[4].
Również tutaj miłość ma charakter duchowy i łączy się z elementami religijnymi[4].
W późniejszym okresie platonizm pogodzony z chrześcijaństwem uległ upowszechnieniu. Interpretacja Ficina została przyjęta m.in. przezplatoników z Cambridge w XVII w.Schaftesbury, inspirując się platonikami z Cambridge, rozwinął swoją koncepcję miłości jako dążenia dopiękna. Miłość platoniczna uległa w ten sposóbzeświecczeniu i zaczęła oznaczać miłość wzniosłą, nakierowaną na wyższewartości i nie mającą charakteru cielesnego.
Obok dzieł Petrarki i Castiglioniego miłość platońska stanowiła ważnymotyw literacki w dziełach wielu twórców. Motyw platonicznej miłości jako miłości czystej, wzniosłej i niezmysłowej można odnaleźć m.in. u takich twórców jak:Maurice Scève (np.Delia, przedmiot najwyższej cnoty),Honoré d’Urfé,Madeleine de Scudéry,François Fénelon,Małgorzata z Nawarry, autorzy z kręguPlejady[5],William Davenant[6] czyFriedrich Hölderlin.
 | Zobacz kolekcję cytatówMiłość platoniczna w Wikicytatach |
