Międzynarodowy alfabet fonetyczny
Anglojęzyczna wymowa skrótu „IPA” zapisany przy pomocy MAF |
| Charakterystyka |
| Rodzaj | pismo fonetyczne |
|---|
| Typ | system alfabetyczny |
|---|
| Kierunekpisma | od lewej do prawej |
|---|
| Językipisma | Używany dotranskrypcji fonetycznej języków świata |
|---|
| Czas używania | od 1888 |
|---|
| Kodowanie |
| ISO 15924 | Latn, 215
|
|---|
| Strona internetowa |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu. |
Międzynarodowy alfabet fonetyczny[a] (skrótMAF) –system alfabetycznytranskrypcji fonetycznej oparty w większości naalfabecie łacińskim. Został opracowany pod koniec XIX wieku przezMiędzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne jako ustandaryzowana reprezentacja dźwięków we wszystkichjęzykach mówionych[1]. MAF używany jest wleksykografii, przez nauczycieli i studentówjęzyka obcego,językoznawców,logopedów,piosenkarzy,aktorów,twórców języków sztucznych oraztłumaczy[2] [3] .
Jest to standard zapisufonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków została zaczerpnięta zalfabetu łacińskiego lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi zalfabetu greckiego, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.
MAF jest wynikiem pracy fonetyków zrzeszonych w Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym, założonym w Paryżu w 1886 roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet znane są pod nazwąIPA (jest toskrótowiec odInternational Phonetic Association). W ciągu swego istnienia alfabetIPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w 1989 roku, po konferencji wKilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku 2005.
Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[]”. Z kolei transkrypcjafonemiczna powinna być umieszczana między ukośnikami: „/ /”.
Poniżej przedstawionosamogłoski kardynalne wpisane w tak zwanyczworokąt samogłosek. Pokazuje on względną wysokość i tylność (ang. backness) samogłosek, nie jest jednak w stanie pokazać ich zaokrąglenia. Dlatego na poniższym rysunku przyjęto konwencję, że gdy symbole występują w parach, symbol z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną, natomiast symbol z lewej strony samogłoskę niezaokrągloną[4].
- Przed rokiem 1989 samogłoska zapisywana symbolemɪ zapisywana była symbolemɩ[5].
- Cztery symbole w powyższej tabeli nie posiadają pary:
- Samogłoska zapisywana symbolemʊ jest zdefiniowana jako zaokrąglona; przed rokiem 1989 zapisywana była ona symbolemɷ[6]. Jej niezaokrąglony odpowiednik występuje rzadko, na przykład w europejskiej odmianiejęzyka portugalskiego[7].
- Zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolemə nie jest sprecyzowane[5].
- Samogłoska zapisywana symbolemæ jest zdefiniowana jako niezaokrąglona[8]. Jej zaokrąglony odpowiednik występuje tylko wjęzyku duńskim[9][10].
- Choć zaokrąglenie samogłoski zapisywanej symbolemɐ nie jest sprecyzowane[8], w zdecydowanej większości przypadków jest to samogłoska niezaokrąglona. Jedynym językiem posiadającym samogłoskę prawie otwartą centralną zaokrągloną jestjęzyk sebei(inne języki) używany wUgandzie, który zarazem jest jednym językiem kontrastującym niezaokrąglone i zaokrąglone samogłoski prawie otwarte centralne[11].
- Dialekt miastaHamontjęzyka limburskiego kontrastuje trzy stopnie tylności długich samogłosek otwartych niezaokrąglonych: przednie [aː], centralne [äː] i tylne [ɑː][12][13]. Takie potrójne rozróżnienie jest bardzo rzadko spotykane.
- W latach 2011–2012 komitetMiędzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego zagłosował przeciw dodaniu do MAF odrębnego symbolu (ᴀ) dla samogłoski otwartej centralnej niezaokrąglonej[14].
Podział w kolumnach wedługmiejsca artykulacji; w rzędach wedługsposobu artykulacji.Spółgłoski umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.
Uwagi:
- Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.
| ʍ | Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| w | Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna |
| ɥ | Półotwarta wargowo-podniebienna |
| ɕ | Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
| ʑ | Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
| ɧ | Szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| ɫ | Półotwarta boczna zębowa welaryzowana |
| Mlaski | Iniektywne | Ejektywne |
|---|
| ʘ | Dwuwargowy | ɓ | Dwuwargowa | ʼ | Na przykład: |
| ǀ | Laminalny dziąsłowy („zębowy”) | ɗ | Dziąsłowa | pʼ | Dwuwargowa |
| ǃ | Apikalny (za)dziąsłowy („retrofleksyjny”) | ʄ | Podniebienna | tʼ | Dziąsłowa |
| ǂ | Laminalny zadziąsłowy („podniebienny”) | ɠ | Miękkopodniebienna | kʼ | Miękkopodniebienna |
| ǁ | Boczny dziąsłowy („lateralny”) | ʛ | Języczkowa | sʼ | Szczelinowa dziąsłowa |
Spółgłoskizwarto-szczelinowe (afrykaty) orazspółgłoski z podwójną artykulacją są wIPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jednego znaku –ligatury.
| Łączenie | Ligatura | Opis |
|---|
| t͡s | ʦ | afrykata dziąsłowa bezdźwięczna |
| d͡z | ʣ | afrykata dziąsłowa dźwięczna |
| t͡ʃ | ʧ | afrykata zadziąsłowa bezdźwięczna |
| d͡ʒ | ʤ | afrykata zadziąsłowa dźwięczna |
| t͡ɕ | ʨ | afrykata dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
| d͡ʑ | ʥ | afrykata dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
| t͡ɬ | ƛ | afrykata boczna dziąsłowa bezdźwięczna |
| k͡p | ĸ | zwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| ɡ͡b | ɂ | zwarta wargowo-miękkopodniebienna dźwięczna |
| ŋ͡m | ȣ | nosowa wargowo-miękkopodniebienna |
| | | Pauza krótsza |
| ‖ | Pauza dłuższa |
| ↗ | Intonacja wznosząca |
| ↘ | Intonacja opadająca |
Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.
| e̋ albo˥ | Bardzo wysoki |
| é albo˦ | Wysoki |
| ē albo˧ | Średni |
| è albo˨ | Niski |
| ȅ albo˩ | Bardzo niski |
| ě | Wznoszący |
| ê | Opadający |
| ↓e | Przesunięcie zstępujące |
| ↑e | Przesunięcie wstępujące |
Tę sekcję należy dopracować:poprawić, przetłumaczyć resztę.Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji. Diakrytyki to małe znaczki umieszczone obok, pod lub nad symbolamiIPA, aby pokazać dokładną wymowę[21]. „Pod-diakrytyki” (znaczki normalnie umieszczane poniżej symboluIPA) mogą być umieszczane nad znakiem mającymdescender (potocznie nazywany ogonem), t. j.ŋ̊[21].
„Bezkropkowe” i, <ı>, jest używane, kiedy kropka interferowałaby z diakrytykami. Inne symboleIPA mogą występować jako diakrytyki, aby przedstawić fonetyczne szczegóły:tˢ (fricative release),bʱ (dysząco dźwięczny),ˀa (preglottalizacja),ᵊ (epentetyczna szwa), oʊ (dyftongizacja). Bardziej zaawansowane diakrytyki pojawiły się wRozszerzonymIPA(inne języki) dla dokładniejszego zapisania wymowy.
- Uwagi
- a Aspiracja spółgłosek dźwięcznych również jest dźwięczna. Wielu lingwistów woli jeden z diakrytyków przeznaczonych do dyszącej dźwięczności.
- b Niektórzy lingwiści stosują ten symbol dyszącej dźwięczności tylko dosonorantów i transkrybująobstruenty jakobʱ.
Stangłośni może być dokładnie oddany za pomocą diakrytyków. Seria spółgłosek przedniojęzykowych zwartych od otwartej do zamkniętej głośni to (zobaczdźwięczność):
| [t] | bezdźwięczna | [d̤] | dysząco dźwięczna |
| [d̥] | luźno dźwięczna | [d] | „zwykła” dźwięczna |
| [d̬] | sztywno dźwięczna | [d̰] | skrzypiąco dźwięczna |
| [ʔt͡] | glottalizacja |
Orientacyjne odniesienie głosek polskiej wymowy i w konsekwencji liter polskiego alfabetu do alfabetuIPA znajduje się w dodatku do polskiego wikisłownika. Odsyłacz w wersji dla komputerów stacjonarnych jest podany obok z prawej strony, a w wersji dla urządzeń mobilnych – może być powyżej.
- ↑W polskich opracowaniach często można spotkać się z angielską nazwąInternational Phonetic Alphabet oraz skrótemIPA, czasami również z francuską nazwąAlphabet phonétique international (API).
- ↑International Phonetic Association 1999 ↓, s. 3.
- ↑MacMahon 1996 ↓.
- ↑Wall 1989 ↓.
- ↑International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press.ISBN 0-521-63751-1. Brak numerów stron w książce
- ↑abIPA 1999 ↓, s. 167.
- ↑IPA 1999 ↓, s. 13, 169–170.
- ↑Cruz-Ferreira 1999 ↓, s. 127.
- ↑abIPA 1999 ↓, s. 166.
- ↑Grønnum 1998 ↓, s. 100.
- ↑Basbøll 2005 ↓, s. 46.
- ↑Upsid sebei. [dostęp 2016-02-16].
- ↑Verhoeven 2007 ↓, s. 221.
- ↑Choć Verhoeven pierwsze dwie samogłoski zapisuje jako/æː/ i/aː/, to z czworokątu samogłoskowego na stronie 221 wynika jasno, że mają dokładnie ten sam stopień otwarcia (całkowicie otwarty),/æː/ jest całkowicie przednie,/aː/ jest centralne, a/ɑː/ całkowicie tylne.
- ↑Keating 2012 ↓, s. 245.
- ↑IPA: Pulmonic. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2009-03-16)]. (ang.).
- ↑IPA: Symbols. [dostęp 2013-10-04]. (ang.).
- ↑IPA: Non pulmonic. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-02-24)]. (ang.).
- ↑IPA: Suprasegmentals. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2014-03-23)]. (ang.).
- ↑IPA: Tones. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-06-27)]. (ang.).
- ↑IPA: Diactrics. [dostęp 2013-06-26]. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-07-18)]. (ang.).
- ↑abInternational Phonetic Association,Handbook, p. 14-15.
- Hans Basbøll: The Phonology of Danish. Nowy Jork: Oxford University Press, 2005.ISBN 0-203-97876-5. (ang.).
- Madalena Cruz-Ferreira: Portuguese (European). W: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 126–130.ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.).
- Nina Grønnum. Danish. „Journal of the International Phonetic Association”. 28 (1&2), s. 99–105, 1998.DOI:10.1017/s0025100300006290. (ang.).
- International Phonetic Association (IPA): Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.ISBN 978-0-521-65236-0. (ang.).
- Patricia A. Keating. IPA Council votes against new IPA symbol. „Journal of the International Phonetic Association”. 42 (2), s. 245, 2012.DOI:10.1017/S0025100312000114. (ang.).
- Jo Verhoeven. The Belgian Limburg dialect of Hamont. „Journal of the International Phonetic Association”. 37 (2), s. 219–225, 2007.DOI:10.1017/S0025100307002940. (ang.).
- International Phonetic Association: Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press, 1999.ISBN 0-521-63751-1.Sprawdź autora:1.
- Michael K. C. MacMahon: Phonetic Notation. W: Peter T. Daniels, William Bright: The World’s Writing Systems. Nowy Jork: Oxford University Press, 1996, s. 821–846.ISBN 0-19-507993-0.
- Joan Wall: International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction. Pst Records, 1989.ISBN 1-877761-50-8.
