Metafizyka klasyczna albofilozofia pierwsza (gr. τὰ μετὰ τὰ φυσικάtà metà tà physiká – „to, co po przyrodzie/ponad przyrodą” lub ( πρώτη φιλοσοφία - "filozofia pierwsza") – dziedzinafilozofii badająca bazową strukturęrzeczywistości. Ukonstytuowana przezArystotelesa, rozważabyt jako byt oraz jego istotne właściwości i ostateczne przyczyny[1].
Zbitka słownametafizyka pochodzi zestarogreki: przyimekmetá (μετά, czyli "po", "ponad" i "poza") oraz przymiotnikphysiká (φυσικά czyli "naturalnie") są wyekstraktowane z wyrażeniatà metà tà physiká ("to, co po przyrodzie / ponad przyrodą / poza przyrodą"). Antyczna wymowa "υ" jest bliżej niemieckiego "ü", współcześnie jest to "i" stąd pojawiają się dwa zapisy fonetyczne słowa φυσικά -phusiká orazphysiká. Terminmetafizyka mógł powstać w rezultacie prac katalogowych, kiedyAndronikos z Rodos[2], filozofperypatetycki z I w. p.n.e., uszeregowałdzieła Arystotelesa, lokując zbiór części pism (dziś tworzą one traktujace o zasadach bytu poszczególne księgiMetafizyki) po pismach przyrodniczych –Fizyce (τὰ φυσικά). Nazwa"tà metà tà physiká" oznaczałaby w tym kontekście literalnie "te pisma (w kolejności) po tych o fizyce". Po raz pierwszy terminmetafizyka pojawił się u współczesnego Andronikosowi, syryjskiego perypatetyka Nicolausa identyfikowanego zMikołajem z Damaszku (ur. ok. 64 r. p.n.e.) - choć pojawiają się inne teorie wiążące go z Mikołajem z syryjskiejLaodycei.[3][4]
Teorię pochodzenia terminu popiera większość wybitnych badaczy Arystotelesa takich jakZeller,Ross czyJaeger. Wedle innej teorii uczonego M.H. Reinera tytuł dziełaMetafizyka był inspirowany przez samego Arystotelesa i był używany już przez jego bezpośrednich uczniów[5]. Historyk filozofiiGiovanni Reale kontestuje natomiast chronologiczną rekonstrukcję etymologii terminumetafizyka z powodu podwójnego znaczenia greckiego prefiksumeta czyli "po" i "poza"/"ponad".[6] Reale twierdził że z dwóch znaczeńmeta to, które jest związane z konceptem sukcesji/następstwa (czyli "po") jest nieistotne i drugorzędne ponieważ nie bierze się pod uwagę całej arytotelejskiej doktryny, w której kluczową jest zasada "jedności bytu" albo "bytu jako bytu" będąca "poza" (lub "ponad") fizyką. Według Reale "poza"/"ponad" jest oryginalnym zaczeniem terminumeta.
Znaczenie terminu metafizyka ewoluowało na przestrzeni ponad dwóch tysięcy lat.Symplicjusz z Cylicji wKomentarzu do Fizyki Arystotelesa (~535 AD) pisze[7]:
Dyscyplinę, która rozważa rzeczywistości całkowicie wyseparowane od materii oraz czystą aktywność intelektu w akcie i intelektu w potencjalności – tę, która jest wyniesiona do niego na mocy samej aktywności – wszystko to nazywają teologią, pierwszą filozofią i metafizyką, ponieważ znajduje się to poza rzeczywistościami fizycznymi."
Średniowieczna scholatyka scementowała znaczeniemetafizyki jako "poza fizyką" i tak jest to rozumiane do dzisiaj.[7]
Metafizyka to filozofia pierwsza (określenie Arystotelesa), bo wszystkie nauki szczegółowe odwołują się do niej, i „wiedza boska” (Metafizyka, 983a), czyliteologia, bo bada ostateczne przyczyny rzeczy. Te dwa określenia i arystotelesowskie rozumienie przedmiotu metafizyki przejęłośredniowiecze i twórczo rozwinęło metafizykę klasyczną w postaci systemówśw. Tomasza,Dunsa Szkota czyOckhama. Wfilozofii średniowiecznej stał się słynny jeden z podstawowych problemów metafizyki klasycznej:spór o uniwersalia.
W XX wieku klasyczna metafizyka odżyła w postacineotomizmu. Jednym z jego najwybitniejszych przedstawicieli w Polsce był o. prof.Mieczysław Krąpiec.
Projekt metafizyki jest absolutny. Chodzi o wyjaśnieniebytu (dlaczego jest) ipoznanie jego istotnych właściwości (czym jest), np.istoty czy przyczyn, relacji koniecznych, co może stanowić podstawę dla wypracowania kryteriówwiedzy pewnej. Jednak według niektórych koncepcji metafizyki, jej przedmiot leży poza obrębem doświadczenia. Taką formę metafizyki krytykuje się z pozycjisceptycznych,empirystycznych,pozytywistycznych iscjentystycznych.
↑K. LeśniakWstęp do ArystotelesMetafizyka str. xii-xiii, Warszawa, PWN 1983.
↑Giovanni Reale,La filosofia antica, Jaca Book 1992, str. 19-20.Wychodząc z tego założenia, termin metafizykę można rozumieć jako „to, co wykracza poza fizykę”, a zatem „to, co wykracza poza naturę”.
↑abSymplicjusz z Cylicji,Komentarz do Fizyki Arystotelesa,vol. I,t. 21
