Merchant aircraft carrier, skrótowoMAC, alternatywnieMAC-ship –statki handlowe przystosowywane do pełnienia roli pomocniczychlotniskowców eskortowych podczasII wojny światowej, pływające pod banderą brytyjską i holenderską. W polskim piśmiennictwie funkcjonuje też określenie: lotniskowiec transportowy.
Podczas walk w osłoniealianckich konwojów morskich, zwłaszcza w trakciebitwy o Atlantyk, uwidoczniła się konieczność posiadania osłony lotniczej wspomagającej walkę zokrętami podwodnymi i lotnictwem morskim przeciwnikaLotniskowce były jednak zbyt nielicznymi i cennymi okrętami, żeby mogły być angażowane do osłony konwojów, zwłaszcza że ich głównym przeznaczeniem był udział w akcjach bojowych marynarki wojennej. Rozwiązaniem okazało się wprowadzenielotniskowców eskortowych - mniejszych, prostszych i tańszych w budowie, przebudowywanych ze statków handlowych lub budowanych seryjnie według technologii cywilnych. Jednakże przemysł brytyjski był podczas wojny zbyt obciążony, by je produkować, i w kolejnych latach do służby weszły tylko pojedyncze jednostki. Półśrodkiem, który miał złagodzić te problemy, było wprowadzenie na początku 1942 roku statkówcatapult aircraft merchant (CAM-ship). Były to jednostki handlowe wyposażone wkatapultę wystrzeliwującą w razie zagrożenia myśliwiecHawker Hurricane (starszej wersji). Po wykonaniu zadania, gdy nie było możliwości powrotu na ląd, samolot wodował i był tracony, a pilot po skoku ze spadochronem był podejmowany z wody.
Rozwiązanie to miało oczywiste wady, dlatego kolejnym pomysłem były wprowadzenie zmodyfikowanych statków handlowych z nadbudowanym pokładem lotniczym, z którego samoloty mogły startować i lądować. Statki nazwano MAC-ship (merchant aircraft carrier - dosłownie „lotniskowiec towarowy”). W polskim piśmiennictwie zaproponowano tłumaczenie nazwy klasy jako lotniskowiec transportowy[1].
Pierwszym statkiem MAC byłmasowiec (zbożowiec – jednostka do przewozu ziarna) „Empire MacAlpine”, zwodowany w 1942 roku, w służbie od kwietnia 1943, a kolejnymi dalsze pięć statków typuEmpire MacAlpine. Miały onenośność 13 000 t, długość 132 m, szerokość pokładu lotniczego 19 m, prędkość 13węzłów, napęd:silnik wysokoprężny o mocy 3300 KM (pierwszy statek typu osiągał prędkość 11 w. i moc napędu 2500 KM). Statki te zabierały 4 samoloty w hangarze i były uzbrojone w 7 działek przeciwlotniczych 40 mm. Statki tego typu przewoziły władowniach 6450 ton ziarna[2].
Następnie przebudowano na statki MAC trzynaściezbiornikowców typuRapana. Miały one nośność 17 000 t, długość 148 m, szerokość pokładu lotniczego 19 m, prędkość 11 węzłów, napęd:silnik wysokoprężny o mocy 3300 KM. Statki te zabierały 3 samoloty na pokładzie (nie posiadały hangaru) i były oprócz tego uzbrojone w 9 działek 40 mm.
Na statkach MAC typowenadbudówki zastąpiono umieszczonym na większości długości statkupokładem lotniczym i niewielką nadbudówką wyspową, przez co przybrały wygląd zbliżony do małych lotniskowców. W odróżnieniu od lotniskowców eskortowych, również przebudowywanych z jednostek handlowych, konwersja statków MAC była jednak znacznie mniej daleko idąca. Przede wszystkim zachowywały one swoje funkcje transportowe, przez to zabierały one mniej samolotów od lotniskowców eskortowych, i w dalszym ciągu formalnie zaliczane były do statków, nieokrętów.
Statki MAC przenosiły samoloty typuFairey Swordfish Mk. II i Mk. III, uzbrojone wbomby głębinowe i niekierowane pociski rakietowe, których podstawowym zadaniem stało się wykrywanie i zwalczanie okrętów podwodnych zagrażających konwojom. Przy niesprzyjających warunkach startowych możliwe było użycie pomocniczych silników rakietowych.
Statki te posiadały załogę cywilną oraz nieliczną wojskową; personel lotniczy pochodził z dywizjonówFleet Air Arm.
Statki MAC było również często wykorzystywane w roli transportowców samolotów przerzucanych do Europy z Ameryki Północnej, od września 1944 roku część z nich wyposażono w instalacje umożliwiające uzupełnianie paliwa jednostkom eskorty.
Samoloty z jednostek MAC nie odniosły bezpośrednich sukcesów w postaci zatopienia U-Boota, niemniej jednak nie do przecenienia była ich odstraszająca przeciwnika obecność w konwoju; ostatni atak na okręt podwodny samolotu z „Empire MacAndrew” miał miejsce 20 kwietnia 1945 roku. Jedyną ofiarą Swordfishy ze statków MAC padł sojuszniczypodwodny stawiacz min marynarkiWolnej Francji „La Perle” („Perle”)typuSaphir zatopiony 8 lipca 1944 roku na północnym Atlantyku przez samoloty z „Empire MacCallum” i „Empire MacColl”.
Planowano budowę 32 statków MAC, lecz dalszą budowę zarzucono po wejściu do służby 19 jednostek. Przyczyną było głównie wprowadzanie od 1942 roku do ochrony konwojów masowo budowanych wUSA lotniskowców eskortowych, które posiadały większe możliwości bojowe i były lepiej przystosowane do operacji lotniczych. Od września 1944 roku rozpoczęto przywracanie kolejnym statkom MAC ich pierwotnej funkcji, nasilone po kapitulacji III Rzeszy w maju 1945 roku.
Statki MAC:
W 1944 roku także w Japonii podjęto niezależnie budowę dwóch typów zbiornikowców z pokładem lotniczym, projektowanych według zbliżonej koncepcji do statków MAC, ale z większym naciskiem na rolę eskortową, co przejawiało się w większej szybkości, liczbie zabieranych samolotów i silniejszym uzbrojeniu przeciwlotniczym[1]. Personel miał być w większości cywilny, a statki miały należeć do prywatnych armatorów[1]. Dla marynarki wojennej projektowano typShimane Maru (planowane cztery okręty, wyporność 12 000 t, długość 161 m, prędkość 19 w, 12 samolotów)[1][a]. Dla armii japońskiej natomiast projektowano typYamashiro Maru[1] (planowane dwa okręty: „Yamashiro Maru”, „Chigusa Maru”, wyporność 15 864 t, długość 157,5 m, prędkość 15 w., 8 samolotów). Jedynie „Yamashiro Maru” (armijny) i „Shimane Maru” (marynarki) zostały ukończone w 1945, przed zakończeniem wojny. „Shimane Maru” nie osiągnął jednak gotowości operacyjnej i nie wszedł do służby[1].